سەرىك اقشولاقوۆ, ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعىنىڭ باسقارما توراعاسى
وياۋ ادامنىڭ مي ىسىگىن الاردا ءوز مۇمكىندىگىمىزگە سەندىك
– سەرىك قۋاندىقۇلى, سىزدەر وتكەن ايدا ازيا نەيروحيرۋرگتەرىنىڭ كونگرەسىن وتكىزدىڭىزدەر. مۇنداي شارالاردىڭ تيىمدىلىگى نەدە؟
– راسىندا دا, قىركۇيەك ايىندا ەلوردادا ح ازيالىق نەيروحيرۋرگتەر كونگرەسى بولدى. ونى قازاق نەيروحيرۋرگتەر قاۋىمداستىعى مەن نەيروحيرۋرگيا ۇلتتىق ورتالىعى ۇيىمداستىردى. بۇل ءبىزدىڭ ماماندارىمىز ءۇشىن جاقسى جاڭالىق بولدى دەپ ايتا الامىن. ويتكەنى, مۇنداي كونگرەسس ورتا ازيا, تمد اۋماعىندا ءبىرىنشى رەت ۇيىمداستىرىلدى. جانە وعان 50-دەن اسا ەلدەن 652 دەلەگات كەلىپ قاتىستى. ولاردىڭ قاتارىندا ءوز سالاسىنىڭ جىلىگىن شاعىپ, مايىن ىشكەن مىقتى ماماندار بولدى. شارانىڭ تيىمدىلىگىنە كەلسەك, بىرىنشىدەن, بۇل ماماندارىمىزدىڭ تاجىريبە الماسۋى ءۇشىن وتە قاجەت. مىسالى, وتكەن جيىن بارىسىندا ءبىز ارناۋلى وقۋ كۋرستارىن وتكىزدىك. سول كونگرەسكە دەلەگات بولىپ كەلگەن مىقتى ماماندار, نەيروحيرۋرگيا سالاسىندا ەرەكشە جەتىستىكتەرگە جەتكەن, مويىندالعان عالىمدار, دارىگەرلەر ءبىزدىڭ ماماندارىمىزعا ءوزىنىڭ بىلگەنىن ايتىپ, ءدارىس وقىدى. شەبەرلىك ساباعىن وتكىزدى. ەكىنشىدەن, وسى شارا اياسىندا تاجىريبەلىك جۇمىس رەتىندە ءبىز ءوز كلينيكامىزدا ەمدەلىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ اتاقتى دارىگەر-عالىمداردان تەگىن كەڭەس الۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزدىق. ياعني, ارنايى قابىلداۋلار ۇيىمداستىردىق. مىسالى, ماسكەۋدەن كەلگەن بەلگىلى دارىگەر الەكساندر كونوۆالوۆ ءبىزدىڭ ناۋقاستاردى قاراپ, كەڭەس بەردى.
سودان كەيىن, داستۇرگە ساي, جالپى نەيروحيرۋرگيا سالاسىن دامىتۋ, بۇقارانىڭ دەنساۋلىعىن وڭالتۋ جولىندا سوڭعى تەحنولوگيانى دۇرىس پايدالانۋ سەكىلدى تاقىرىپتاردا تالقىلاۋلار بولدى.
بۇگىنگى تاڭدا استاناداعى نەيروحيرۋرگيا ۇلتتىق ورتالىعى نەيروونكولوگيا تارماعىنىڭ جاڭا تەحنولوگياسىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. سوندىقتان دا وسى كونگرەسس اياسىندا III ازيا نەيروحيرۋرگيالىق مەدبيكەلەرىنىڭ كونگرەسىن دە وتكىزدىك. مۇنىڭ ءبارى بىردەن كوزگە كورىنبەگەنىمەن, ءىس جۇزىندە ءوز جەمىسىن بەرەتىن, مەديتسينامىزدىڭ نەيروحيرۋرگيا سالاسىن العا باستىراتىن شارالار ەكەنى داۋسىز.
– ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعى اشىلعالى ەلدى ەلەڭ ەتكىزەرلىك ۋاقيعالاردى از وتكەرگەن جوق. وسى جىلدىڭ باسىندا ءسىزدىڭ جۇكتى ايەلگە وتا جاساپ, ميىنىڭ قاتەرلى ىسىگىن ەمدەگەنىڭىز تۋرالى سەنساتسيالىق اقپارات تاراپ جاتتى. ال جۋىردا ميدىڭ قاتەرلى ىسىگىن الۋ ءۇشىن باسقا ناركوزسىز وتا جاساعان ەكەنسىز. وياۋ ادامنىڭ باس سۇيەگىن اشىپ, ونى ەمدەۋدىڭ قيىندىعىن, بۇل ءىستىڭ ۇلكەن جۇرەكتىلىكتى, تاجىريبەلىلىكتى, بىلىكتىلىكتى قاجەت ەتەتىنىن ەشبىر دارىگەر, ەشبىر عالىم جوققا شىعارا الماسا كەرەك. مۇنداي باتىلدىققا قالاي باردىڭىز؟
– دامىعان ەلدەردىڭ نەيروحيرۋرگياسىندا مۇنداي تاجىريبە بار. بۇل كەيبىر ەلدەر ءۇشىن تاڭسىق ەمەس. بىزدە, راس, بۇلايشا وتا جاساۋ ءبىرىنشى رەت جۇزەگە اسىرىلدى. بىراق بۇل سوقپاقسىز جەردەن جول سالۋ بولىپ ەسەپتەلمەيدى. نەگە دەسەڭىز, ءبىز ميدىڭ قاتەرلى ىسىگىن الۋ ءۇشىن باسقا وتا جاساعاندا كۋشەتكادا جاتقان ادامدى مىندەتتى تۇردە ءبىر رەت وياتىپ, باقىلاپ قارايمىز. وتا جاساپ جاتقان جەردى جاۋىپ, تىكپەس بۇرىن باس قۇرىلىسىنىڭ ىشىندەگى زاقىمدانعان تۇستى وڭالتا الدىق پا, سونى تەكسەرىپ الامىز. مىسالى, ادامنىڭ قولى دىرىلدەپ تۇراتىن بولسا, ءبىز ميعا وتا جاساپ تۇرىپ, سول ءدىرىل كەتتى مە, ءبىز ەمدەي الدىق پا, سونى تەكسەرەمىز.
– بىراق بۇل جولى سىزدەر ناۋقاستى وياۋ جاتقىزىپ قويىپ, باسىنا وتا جاسادىڭىزدار عوي.
– ءيا, راس. ءبىز بۇل جولى ميدىڭ ىسىگىن الدىق. ول ىسىك ادامنىڭ سويلەۋىنە جاۋاپ بەرەتىن مي تالشىقتارىنىڭ جانىندا بولاتىن. بۇل اۋرۋدى بىزدەگى قالىپتاسقان تاجىريبە بويىنشا ەمدەۋگە بولمايتىن ەدى. سەبەبى, ىسىكتى الۋ بارىسىندا سويلەۋگە جاۋاپ بەرەتىن مي تالشىقتارىن زاقىمداپ الساق, ناۋقاس ءوزىنىڭ سويلەۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋى مۇمكىن ەدى. سول سەبەپتى, وتانىڭ العاشقى كەزەڭىندە كەسىلەتىن جەرگە, ياعني, شەكتەۋلى جەرگە جانسىزداندىرۋ ۋكولىن سالعانمەن, ناۋقاستى تولىقتاي وياۋ, سانالى قالىپتا ۇستاۋعا ءماجبۇر بولدىق. ءسويتىپ, سۇراق قويىپ, سويلەتىپ, اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ, ونىڭ ميىنداعى ىسىكتى دە الدىق. ناۋقاس تولىق وڭالىپ, ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ كەتتى.
نەگىزىندە, ول كىسى بىزگە دەيىن شەت ەلدەرگە بارعان ەكەن. بىراق ونداعى دارىگەرلەر وتا جاساعاننان كەيىن سويلەۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتىپتى. ول كىسى تاۋەكەلگە بارعىسى كەلمەگەن.
– دەرتىنە شيپا ىزدەپ ناقتى قاي ەلدەردە بولعان؟
– رەسەيدە جانە قىتايدا بولىپتى. قاي قالاسىنا بارىپ, قانداي كلينيكاعا كورىنگەنىن مەن بىلمەيمىن.
– سىزدەر ناۋقاسقا وتا جاساماس بۇرىن پسيحولوگيالىق جاعىنان ەرەكشە دايىنداعان شىعارسىزدار؟
– ارينە, دايىندادىق. «العاشقى ساتتە ناركوزدا بولاسىز, سودان كەيىن وياتامىز. ءبىزدىڭ ايتقانىمىزعا قۇلاق ءتۇرىپ, سۇراقتارىمىزعا جاۋاپ بەرىپ جاتا بەرىڭىز. ءبىز ميدىڭ ىسىگىن الامىز, بىراق ميدى اشقاندا, ونىڭ ىسىگىن العاندا ءسىز ونى سەزبەيسىز» دەدىك. سەزبەيتىن سەبەبى: ميدىڭ ىشىندە جۇيكە تالشىقتارى جوق. ول اۋىرمايدى.
– مۇنداي وتا ءسىزدىڭ تاجىريبەڭىزدە ءبىرىنشى رەت بولىپتى. جۇرەكسىنبەدىڭىز بە؟
– مۇنداي وتا جاساۋ پروتسەستەرىنە بۇرىن شەت ەلدەردە قاتىسقانىم بار. مىسالى, امەريكاعا, گەرمانياعا وقۋعا بارعانىمدا وسىنداي ىسىكتەردى العانىن كورگەنمىن. سوندىقتان, اسا جۇرەكسىنگەن جوقپىن. ءبىزدىڭ مۇنداي قادامعا بارۋعا تولىق مۇمكىندىگىمىز بولدى. اپپاراتتارىمىز جەتكىلىكتى. قىسقاسى, ءبىز دايىن بولدىق.
نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە مەديتسينالىق قۇرال-سايماندار جاساۋ قولعا الىنباق
– وقۋ دەمەكشى, وسى جىلى تاعى دا امەريكاعا بارىپ وقىپ كەلىپسىز. بۇل ماقساتكەرلىكتىڭ بەلگىسى مە؟
– مەدينيتسا, بۇل – شەكاراسى جوق سالا. ۇزدىكسىز دامىپ وتىرادى جانە دامۋ ۇستىندە بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. سوندىقتان دا, مەديتسيناعا كەلگەن ادام قاشان دا ىزدەنىستە بولۋى كەرەك. وزىق ەلدەردە ەمدەۋدىڭ قانداي جولدارى تابىلىپ, قانداي جاڭا تەحنولوگيا شىعىپ جاتىر, وزگە ەلدەردىڭ ۇلكەن عىلىمي ورتالىقتارى قانداي جاڭالىق اشتى, قاي ءتاسىل ءتيىمدى – سونىڭ بارىمەن تانىسىپ, كورىپ-ءبىلىپ وتىرعان جاقسى. سوندىقتان, سەن پرەزيدەنتسىڭ بە, پروفەسسورسىڭ با – اڭگىمە وندا ەمەس, ءار ۋاقىتتا جاڭالىقتى بىلۋگە تىرىسۋ, وقۋ, كورۋ ءار دارىگەردىڭ الدىنا قويعان ماقساتى بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. وسى ماقساتىما وراي, بيىل نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ارقىلى ەكى جارىم ايعا امەريكاعا بارىپ, ۇلكەن كلينيكادا كۋرستان ءوتىپ كەلدىم. جاڭا ايتقانىمىزداي, باسقا ناركوزسىز وتا جاساۋ پروتسەسىن سول جەردە دە كوردىم. كەيبىر ناۋقاس تۇرلەرىن ەمدەۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن, ياعني, باسقاشا وتا جاساۋلارعا قاتىستىم. ەندى سونداعى ۇيرەنگەن ەمدەۋ تاسىلدەرىن وسى ورتالىقتا دا ەنگىزۋدى الدىمىزعا ماقسات ەتىپ قويىپ وتىرمىز. وتكەن كونگرەسكە سول كلينيكانىڭ دا عالىمدارىن شاقىرعان بولاتىنبىز.
مۇنىمەن ايتقىم كەلگەنى, كەز كەلگەن مامان ۇزدىكسىز وقىپ, ىزدەنۋى كەرەك. مىقتى مامانداردىڭ لەكتسياسىن تىڭداپ, تاجىريبەسىن ۇيرەنىپ, جاڭا تەحنيكا, تەحنولوگيالارمەن تانىسىپ, ءوز سالاسىنىڭ قايدا دامىپ بارا جاتقانىن ءبىلىپ وتىرعانى ءجون. مۇنداي ءۇردىس, اسىرەسە, اشىلعانىنا جەتى-اق جىل بولعان ءبىزدىڭ ورتالىق ءۇشىن اسا قاجەت. سوندىقتان, وقۋعا ءبىزدىڭ دارىگەرلەردىڭ ءبارى بارىپ تۇرادى.
– نەيروحيرۋرگياسى ەڭ دامىعان دەپ قاي ەلدەردى ايتۋعا بولادى؟ قاي ەلدەردەن كوبىرەك ۇيرەنۋگە قۇشتارسىزدار?
–تاياۋدا وتكەن كونگرەسكە 56 ەلدەن دەلەگات كەلدى دەپ وتىرمىز عوي. ولاردىڭ اراسىندا امەريكادان, فرانتسيادان, شۆەيتساريادان, گەرمانيادان, جاپونيادان, فينليانديادان, وڭتۇستىك كورەيادان, قىتايدان, ءۇندىستاننان… – جالپى وسىنداي ءار تاراپتان كەلگەن ماماندار بولعان. دەمەك, نەيروحيرۋرگيا سالاسىنىڭ وزىندە ءارتۇرلى تارامدار بويىنشا العا وزعان ەلدەر بار. شىنىن ايتقاندا, قازىر نەيروحيرۋرگيانىڭ دامۋى وعان قارجىنىڭ قالاي بولىنگەنىنە تىكەلەي بايلانىستى. ويتكەنى, مۇنداعى ەڭ باستى ماسەلە – قازىرگى زامانعا ساي جاڭا اپپاراتتار الىپ وتىرۋ, دياگنوستيكالىق, ەمدەۋ اپپاراتتارىن يگەرۋ. سودان كەيىن سول اپپاراتتارمەن جۇمىس ىستەيتىن دارىگەرلەردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن دە قارجىلاي كومەك كورسەتىپ وتىرۋ قاجەت.
– جاڭا ءسىز ايتىپ وتىرعان دياگنوستيكالىق ەمدەۋ اپپاراتتارى قاي ەلدەردە شىعارىلادى؟
– ول امەريكادا كوپ شىعارىلادى. ودان كەيىن گەرمانيادا, شۆەتسيادا, جاپونيادا شىعادى. جالپى, مۇندايلار ءار جەردە شىعارىلادى.
– ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدە…
– ءبىزدىڭ قازاقستاندا شىعارىلمايدى.
– نەگە؟
– مەنىڭ ويىمشا, بىرتىندەپ وعان دا كەلەمىز. ازىرگە بىزدە مەديتسينالىق ەمدەۋ مەكەمەلەرىندە قولدانىلاتىن توسەك ورىندارى عانا شىعارىلادى.
– ءبىز ازىرگە مەديتسينا سالاسىنداعى تەحنولوگيانىڭ تۇتىنۋشىسى عانامىز عوي?
– ءيا, تەك قانا تۇتىنۋشىمىز.
– دەسە دە, ەمدەۋ اپپاراتتارىن وزىمىزدەن جاساپ شىعارۋعا نە كەدەرگى؟ الدە ءبىزدىڭ ءالى دە الەۋەتىمىز جەتپەي جاتىر ما؟
– بىلەسىز بە, بۇل ءبىر كۇندە ورىندالا قالاتىن شارۋا ەمەس. بىراق بىزدە جاقسى ماماندار بار.
مىسالى, جاقىندا عانا امەريكادان انتونيو نوبەل دەگەن پروفەسسور كەلىپ كەتتى. ول كوپ جىلدان بەرى نەيروحيرۋرگيا, كارديوحيرۋرگيا سالاسىنا ارنالعان قۇرال-سايماندار شىعارىپ كەلەدى ەكەن. ەندى وسى استاناداعى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى زەرتحاناسىندا ەمدەۋ سايماندارىن شىعارساق دەگەن نيەتى بار. وندا بىزگە قانداي اپپارات كەرەك, سوعان سايكەس, ياعني, ءبىزدىڭ يدەيامىز بويىنشا قۇرال-سايماندار دايىنداۋ جاعىن قولعا العالى وتىر. جىل سوڭىنا تامان سول كىسى كەلەدى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. ونى ەندى ۋاقىت كورسەتەدى. جالپى, باستامالار بار.
بىزگە شەت ەلدەردەن كەلىپ ەمدەلىپ جاتقاندار كوپ
– ءسىز باسقاراتىن ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعىنا شەت ەلدەردەن كەلىپ ەمدەلۋشىلەر بار ما؟
– سۇراعىڭىز وتە ورىندى. نەگە دەسەڭىز, ءوزىنىڭ قىزمەتىن دامىتىپ, جەتىلدىرە تۇسكىسى كەلگەن كەز كەلگەن مەكەمە ءوزىنىڭ كليەنتۋراسىن كەڭەيتە ءتۇسۋدى ماقسات ەتەدى. دەسەك تە, ءبىزدىڭ قازىرگى الدىمىزعا قويىپ وتىرعان ماقساتىمىز – قازاقستان حالقىنا, ءوز ناۋقاستارىمىزعا ساپالى نەيروحيرۋرگيالىق كومەك كورسەتۋ, الەمدىك جاڭا تەحنولوگيالاردى يگەرىپ, سونى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا پايدالانۋ. بۇل جاعىنان ءبىز ءوز ماقساتىمىزعا تولىق جەتىپ وتىرمىز دەپ ايتا الامىن. ەندىگى الدىمىزدا تۇرعان ماسەلە – ەمدەۋ اۋقىمىمىزدى كەڭەيتىپ, ءوز ادىستەمەمىزدى, بۇگىنگى مۇمكىنشىلىگىمىزدى شەت ەلدەردەن كەلەتىن ازاماتتاردى ەمدەۋگە پايدالانۋ. بۇل جاعىنان دا ءبىز قول قۋسىرىپ وتىرعان جوقپىز.
– بۇگىنگە دەيىن قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزدىڭىزدەر؟
– وسى جىلى, مىسالى, 70-تەن اسا شەت ەل ازاماتى كەلىپ ەمدەلىپ كەتتى. ولاردىڭ اراسىندا قىرعىزستان, تاجىكستان, وزبەكستان ازاماتتارى كوپ. باسقا ەلدەردەن, مىسالى, ەۋروپادان كەلگەن ازاماتتار دا بار. بىراق ولاردىڭ كوبىسى وسىندا تۇرىپ, قىزمەت ەتىپ جۇرگەن, بىزدەگى مەديتسينا سالاسىنىڭ جەتىستىكتەرىمەن تانىس, ياعني, بىزگە سەنىم ارتا بىلگەن ازاماتتار. ال, گرۋزيا, تاجىكستان ەلدەرىنەن ارنايى كەلىپ ەمدەلىپ جاتىر.
وتكەن كونرگەسس كەزىندە بىرنەشە ەلدىڭ دارىگەرلەرىمەن ورتاق مەموراندۋمعا قول قويىلعان. ولار ءبىر-بىرىنە ناۋقاستارىن جىبەرىپ, ەمدەتە الاتىن بولىپ كەلىستى. اراسىندا, ارينە, ءبىزدىڭ ورتالىق تا بار. ويتكەنى, وزگە ەلدەر وكىلدەرى ءبىزدىڭ ناۋقاستارعا قانداي كومەك كورسەتە الاتىنىمىزدى ءبىلدى. سوندىقتان, الداعى ۋاقىتتا شەت ەلدەردەن كەلىپ, ءبىزدىڭ ورتالىقتا ەمدەلەتىن ازاماتتاردىڭ سانى ارتا تۇسەدى دەپ ويلايمىن.
– ينتەرنەت جەلىسىندە ءيزرايلدىڭ, رەسەيدىڭ, تاعى باسقا ەلدەردىڭ كلينيكالارىنىڭ جارناماسى كوپ. حات جازا قالساڭ, كۇن وتپەي وزدەرى قوڭىراۋ شالىپ, قىزمەتىن ۇسىنىپ جاتادى. ال سىزدەر جارناما جاسايسىزدار ما؟
– جارناما جاساعان دۇرىس شىعار. بىراق ءبىز ازىرگە ونداي قادامدارعا بارعان ەمەسپىز. ءبىزدىڭ, ياعني ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعىنىڭ سايتى بار. بارلىق جەتىستىكتەرىمىز دە, ورتالىق تۋرالى اقپاراتىمىز دا سوندا قامتىلعان. الايدا, مەنىڭ ويىمشا, جارنامانىڭ, ناسيحاتتاۋدىڭ ەڭ ءادىل جانە دۇرىس, ءتيىمدى جولى – ول ءوز ءىسىڭنىڭ ناتيجەسى دەپ ويلايمىن. ءبىز ناۋقاستارعا دۇرىس قاراپ, دياگنوزىن دۇرىس قويىپ, جاقسىلاپ ەمدەپ جىبەرىپ جاتساق, ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن ناسيحاتشىمىز – سولار.
اركەز وتا جاساۋعا العاش كىرىسكەندەي سەزىنەمىن
– باس سۇيەك-مي جاراقاتتارىن ەمدەۋ ادامنان ەرەكشە قابىلەتتى تالاپ ەتسە كەرەك. ال, ءسىز ميدىڭ ەڭ كۇردەلى بولىمدەرىنە وتا جاساپ ءجۇرسىز. سەگىز پاتەنت پەن اۆتورلىق كۋالىكتىڭ يەگەرىسىز. 150-دەن استام عىلىمي ەڭبەگىڭىز, 6 مونوگرافياڭىز جارىق كورىپتى… قىرىق جىلعا جۋىق مەديتسينالىق قىزمەتىڭىزدە شامامەن نەشە رەت وپەراتسيا جاسادىڭىز؟
– ناقتىسىن ايتۋ قيىن. بىراق 4500-5000 وتا جاساعان شىعارمىن. ال وسى ورتالىق قۇرىلعان العاشقى جىلدارى ناۋقاستاردىڭ كوبىنە ءوزىم وتا جاساپ ءجۇردىم. قازىر جاستار ءوستى. سوندىقتان, ەڭ قيىن وتانى ءوزىم جاسايمىن, ال قالعاندارىن باسقا دارىگەرلەرگە جۇكتەيمىن.
بىراق ءبىزدىڭ نەيروحيرۋرگيانىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى, مۇنداعىلار جاساعان وتانىڭ سانىنا ەمەس, ساپاسىنا قارايدى. ويتكەنى, بىزدە كەيدە وتا سەگىز ساعاتقا سوزىلاتىن كەزدەر بولادى. ون ساعاتقا سوزىلادى. ال, وڭاي دەگەن وتانىڭ ءوزى ءتورت, التى ساعاتقا سوزىلادى. ارينە, تەز وتەتىن جەڭىل وتالار دا بولادى. سوندىقتان, ءبىزدىڭ حيرۋرگتار ءبىر كۇندە ون شاقتى وتاعا دەيىن قاتىسا بەرەدى.
– العاش رەت باسقا نەشە جاسىڭىزدا وتا جاسادىڭىز؟
– العاش رەت ماسكەۋدە اسپيرانتۋرادا وقىپ جۇرگەنىمدە, 80-جىلدارى باستادىم دەپ ايتۋعا بولادى.
– دارىگەر ءادىلحان ابدۋللين ءوزىنىڭ العاش رەت وپەراتسياعا قاتىسقان ءساتىن بىلايشا ەسكە الادى. «ادام دەگەن – الاۋ ەكەن. مەن وكپەگە وتا جاساماق بولىپ, ادامنىڭ ىشكى اعزاسىنا زەيىن سالعاندا وسىنى اڭعاردىم. العاش رەت وكپەگە وتا جاساۋعا كىرىسكەن كەزىم ەسىمنەن كەتپەيدى. جانىنداعى بۇلكىلدەپ تۇرعان جۇرەكتەن سەسكەنىپ, قولىم قالتىراعانداي ەدى… كەيىن ۇيرەنىپ كەتتىم. لۇپىلدەپ تۇرعان جۇرەكتى ولاي جىلجىتىپ قويىپ, بىلاي جىجىتىپ قويىپ, وكپەنى ەمدەۋگە جۇرەكسىنبەيتىن بولدىم» دەيدى… ال ادامنىڭ باس سۇيەگىن اشۋ كومپيۋتەردى اقتارۋ ەمەس قوي. ءسىز وتا كەزىندە نە سەزىنەسىز؟ ميعا وتا جاساۋ ۇستىندە قانداي كۇيدە بولاسىز؟
– بۇل – كاسىپ قوي. ۇيرەنىپ كەتەسىڭ. بىراق, سوندا دا ءوزىڭىز ايتقانداي, ەرەكشە ءبىر سەزىمدەر بولادى. مەن ونى بەينەلەپ جەتكىزە المايتىن سياقتىمىن. نەگە دەسەڭىز, وتا ۇستىندە سەن باسقا الەمدە جۇرگەندەي بولاسىڭ. قىرىق جىلدان بەرى وتا جاساپ كەلە جاتساڭ دا, ءاربىر وپەراتسياعا كىرىسەردە وسى ىسپەن العاش رەت بەتپە-بەت كەپ تۇرعانداي سەزىنەسىڭ. ول مۇمكىن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىنەن شىعار.
قازىرگى كەزدە ميعا وتانى ميكروسكوپ ارقىلى جاسايمىز. ميدىڭ ىشىنە كىرگەندە مەن ءوزىمدى شىنىمەن دە وزگە پلانەتاعا تاپ بولعانداي سەزىنەمىن. ويتكەنى, ميدىڭ قۇرىلىمىندا دا وزىنە ءتان دەنەلەرى بولادى. رەت-رەتىمەن ورنالاسقان ۇساق بولشەكتەرى بار. مەن جالپى بۇل پروتسەستى تەڭىزدىڭ تەرەڭىنە سۇڭگىگەنمەن بىردەي دەر ەدىم… بىراق ءومىر بويى ءوزىمدى تاڭعالدىرىپ كەلە جاتقان نارسە, ساعاتتاپ وتا جاساعاندا دا حيرۋرگ شارشامايدى. ويتكەنى, ول جەردە ويلانبايسىڭ. ويلانۋعا مۇرشا بولمايدى. ميدى زەر سالىپ قارايسىڭ, ىسىك وزدىگىنەن ەرەكشەلەنىپ كورىنىپ تۇرادى. سونى الاسىڭ. وسى ەكى-اق اۋىز سوزبەن ايتىلاتىن جۇمىستىڭ ءوزى سەگىز, ون ساعاتقا سوزىلۋى مۇمكىن. بىراق سەن سەزبەيسىڭ. ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەنىن بايقاماي قالاسىڭ. ءسىز وتا جاساۋعا جاڭا كىرىسكەندەي كۇيدە بولاسىز. سەزىمىڭىز ءبىر مينۋتتى عانا قامتيدى. مەن ءبىر دە ءبىر حيرۋرتىڭ وتا جاساۋ زالىنان شارشاپ شىعىپ, قالجىراپ وتىرعانىن كورگەن ەمەسپىن.
ال وتا ناتيجەسى ويداعىداي اياقتالسا, تىپتەن قۋاناسىڭ.
– نەشە جاسىڭىزعا دەيىن وسى ىسپەن اينالىسا بەرەمىن دەپ ويلايسىز؟
– تاريحتا ءارتۇرلى جاعدايلار بولعان. مىسالى, امەريكانىڭ اتاقتى دارىگەرى پروفەسسور مايكل دەبەيكيدىڭ 91 جاسىنا دەيىن وتا جاساعانىن بىلەمىن. ماسكەۋدىڭ ايگىلى حيرۋرگى بوريس پەتروۆسكي دە 90 جاسقا دەيىن وتا جاسادى. مەنىڭ وقىتۋشىم الەكساندر كونوۆالوۆ قازىر 80 جاستان اسقان, ول دا ءالى كۇنگە وتا جاساپ كەلە جاتىر.
– ويىڭىزدا جۇرگەن ەڭ ۇلكەن ارمانىڭىز قانداي?
– ءبىز ورتالىقتى اشقاننان بەرى الدىمىزعا قويعان ماقساتتاردىڭ كوپشىلىگىنە جەتتىك. ەندى وسى ورتالىقتى تمد بويىنشا ەڭ جوعارعى تەحنولوگيانى پايدالاناتىن ورتالىق قىلساق دەپ ارماندايمىن. سەبەبى, شەتەلدىڭ كوپتەگەن كلينيكالارىندا اقىلى بولعاننان كەيىن وتانىڭ كەز كەلگەن ءتۇرى جاسالادى. ال مەنىڭ قالاعانىم – مۇنداي جول ەمەس. بىزدەگى وبلىس ورتالىقتارى مەن ءىرى قالالاردا دا نەيروحيرۋرگيالىق ورتالىقتار بار, وندا دا وتا جاسالادى. جاقسى, تاجىريبەلى ماماندار سول جاقتاردا دا ناۋقاستاردى ەمدەي الادى. سوندىقتان, ءبىزدىڭ ورتالىق الداعى ۋاقىتتا تەك قانا كۇردەلى وتالاردى جاسايتىن ورتالىق بولسا ەكەن دەيمىن. ونداي اۋرۋلار كوپ. ءبىز تەك سول كۇردەلى وتالاردى جاسايتىن بولساق, ورتالىق قازىرگىدەن دە دامىپ, توڭىرەككە بەدەلدى كلينيكاعا اينالار ەدى.
مىسالى, قازىر قازاقستاندا فۋنكتسيونالدىق نەيروحيرۋرگيا جاعى كەمشىن. وسى سالاعا كوبىرەك قىزمەت ەتسەك ەكەن دەيمىن. ول دەگەنىڭىز, قان تامىرلارىنىڭ نەيروحيرۋرگياسى, راديوحيرۋرگيا سالالارى بوپ جىك-جىككە بولىنەدى. وسى جاعىن دامىتساق دەيمىن.
جاڭا دا ايتتىم, ءبىز وتكەندە بۇكىل دۇنيەجۇزى نەيروحيرۋرگتەرىن جيناپ ازيا كونگرەسىن وتكىزدىك. سوندا جينالعان پروفەسسورلاردىڭ كوبى قازاقستاننىڭ بۇگىنگى كۇنى دۇنيەجۇزىلىك نەيروحيرۋرگتار كونگرەسىن وتكىزەرلىكتەي كۇشى بار ەكەنىن ايتىپ جاتتى. بۇل دا مەنىڭ ءبىر ارمانىم دەسەم بولادى. ونى ەندى ءومىر كورسەتەدى.
اڭگىمەلەسكەن:
ءنازيرا بايىربەك
