قازاقتىڭ داستارحانى باۋىرساقسىز بولمايدى. باۋىرساق – بەرەكەنىڭ ءبىر بەلگىسى ءتارىزدى. قاربالاس شاقتا قوناق كەلسە, دۇكەننەن باۋىرساق ىزدەپ سابىلاتىنىمىز سوندىقتان.
الايدا, ءبىز ون شاقتى باۋىرساقتى 200-300 تەڭگەگە الىپ, «الدانىپ» ءجۇر ەكەنبىز. تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, ونەرتاپقىش عالىم قالتاي شكولۇلىنىڭ جاڭا قۇرىلعىسىن پايدالانساق, باۋىرساققا ءتيىمدى باعادا قول جەتكىزۋگە بولادى.
ناقتىراق ايتساق, بۇگىندە استانادا تۇرىپ جاتقان عالىم ءبىر جولى 800 كيلوگرامم باۋىرساق پىسىرەتىن جاڭا تەحنيكا ويلاپ تاپقان.
موڭعوليانىڭ بايان-ولگەي ايماعىندا تۋىپ, مەكتەپتەن كەيىن سونداعى پوليتەحنيكالىق كوللەدجدە, ودان سوڭ ماسكەۋ مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىعان قالتاي شكولۇلى 22 ونەرتابىسىنا پاتەنت العان. موڭعوليادا عىلىمعا 10 جاڭالىق قوسىپ, پاتەنت العان تۇلعاعا «موڭعوليانىڭ ۇزدىك ونەرتاپقىشى» دەگەن اتاق, التىن مەدال بەرىلەدى ەكەن. بۇل دارەجەگە ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز موڭعوليانىڭ سەگىزىنشى ازاماتى بولىپ قول جەتكىزگەن.
عالىمنىڭ قولدانبالى عىلىمعا اكەلگەن جاڭالىقتارى, نەگىزىنەن, ۇن ءوندىرىسىنىڭ تەحنولوگياسى, كومىر ءوندىرىسى, قاتتى زاتتاردى ۇنتاقتاۋ ءادىسى, باۋىرساق ءوندىرىسىنىڭ تەحنولوگياسى, كولىكتەردىڭ ىشتەن جاناتىن قوزعالتقىشتارىن گازبەن جۇمىس ىستەتەتىن جۇيە, ۇيلەردى گازبەن جىلىتۋدىڭ ءتيىمدى ءتاسىلى, كومىر, اعاش سياقتى جانعىش قاتتى زاتتاردى گازعا اينالدىرۋ تاسىلدەرى سەكىلدى ءتۇرلى سالاعا ارنالعان. بۇگىنگە دەيىن اشقان جاڭالىعىنىڭ 50-60 پايىزى ۇلانباتىردا قولدانىسقا ەنگىزىلىپ, تىرشىلىكتى جەڭىلدەتۋگە جۇمىس ىستەپ وتىر ەكەن.
بىردەن 800 كيلوگرامم باۋىرساق دايىندايتىن تەحنيكالىق قۇرىلعىنى عالىم 1986 جىلى ويلاپ تاپقان. جيىرما جىلدان بەرى بۇل قۇرىلعى ۇلانباتىر وندىرىسىندە قولدانىلىپ كەلەدى.
«باۋىرساقتى قازاقتار عانا جەيدى دەسەك, قاتەلەسەمىز. ونى موڭعول, ورىس, قىتاي, فرانتسۋز قاتارلى كوپتەگەن ۇلتتاردىڭ اس مازىرىنەن دە كورۋگە بولادى. ەندەشە, باۋىرساقتى جالپى جۇرتتىڭ تاعامىنا اينالدىرۋ ءۇشىن, بازارعا كوپتەپ شىعاراتىن ءوندىرىس قاجەت دەپ ءبىلدىم. سوندىقتان, جاڭا تەحنولوگيانىڭ تۇتاس جەلىسىن جاساپ شىعاردىم. ادەتتە ناندى قۇرعاق اۋادا جىلۋمەن پىسىرەتىن بولسا, ال باۋىرساقتى قىزدىرىلعان مايعا قۋىرىپ پىسىرەدى عوي. ونىڭ قيىندىعى دا سوندا» دەيدى عالىم.
سونىمەن, قالتاي شكولۇلى جاساعان تەحنيكا ءبىر جولدا 800 كيلوگرامم باۋىرساق وندىرەدى. رەسەيدە وسى ىسپەتتى قۇرىلعى بۇرىننان بار ەكەن. الايدا, ونىڭ مۇمكىندىگى ءبىر ساعاتتا 36 كيلوگرامم باۋىرساق دايىنداۋعا عانا جەتەدى.
بۇگىنگى كۇنى قازاقستانداعى, سونىڭ ىشىندە استانامىزداعى تەحنيكا ساتاتىن دۇكەندەردە دە رەسەيدىڭ باۋىرساق پىسىرگىش اپپاراتى ساتىلۋدا.
ال 1986 جىلى-اق پاتەنت الىنعان, ءبىر دەستەن 800 كيلوگرامم باۋىرساق دايىندايتىن قالتاي شكولۇلىنىڭ سيقىرلى قازانىنان كوپشىلىك ءالى بەيحابار. وعان, ارينە, عالىمنىڭ تاريحي وتانىنا بەرتىندە كەلگەنى دە سەبەپ ەدى.
قالتاي شكولۇلى استاناعا ۇلانباتىردان ءتورت جىل بۇرىن عانا قونىس اۋدارىپتى. بۇگىندە س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ساباق بەرەدى. ءبىر ءسۇيىنەرلىگى, ول ءوزىنىڭ عىلىمي تاپقىرلىعىن قازاقستاندىق ءوندىرىستىڭ دامۋىنا جۇمساۋ قاجەتتىگىن ماقسات ەتىپ قويىپتى. بۇگىندە ۋنيۆەرسيتەت عالىمنىڭ ەكى ونەرتابىسىنا پاتەنت بەرگەن. ال, بۇرىنعى ۇنتاقتاۋ پروتسەسىنە ارنالعان جاڭالىعى بويىنشا «استانا-2» ەلەكتروستانساسىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ جاتقان كورىنەدى. سونىمەن بىرگە, تەز ءارى از شىعىنمەن باۋىرساق جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرىلعىسى دا 2016 جىلى وندىرىسكە جاراتىلۋى مۇمكىن ەكەن.
بۇل ورايدا: «قازىر ول قۇرىلعىنىڭ سۋرەتى دايىندالىپ جاتىر. الداعى جىلى تەحنيكانىڭ العاشقى ەكزەمپليارى جاسالىپ شىعادى دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرمىز. بۇل جۇمىستار ەندى قولعا الىنىپ وتىر» دەيدى عالىم.
جاڭالىق يەسىنىڭ ايتۋىنشا, قۇرىلعىنىڭ العاشقى ءبىر داناسىن جاساۋعا شامامەن 3-4 ميلليون تەڭگە كەتەدى ەكەن. ال ونى نەعۇرلىم كوپ شىعارعان سايىن قۇنى ارزانداي بەرەدى. بۇل استانالىقتاردى ساپاسى دا قالىپتى, باعاسى دا ارزان باۋىرساقپەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك تۋعىزادى.
نان وندىرىسىندەگى كاسىپكەرلەر تاراپىنان سۇرانىس بولسا, بۇل ونەرتابىستىڭ ءبىرشاما پايدا اكەلەتىنى, قازاق قوعامىنا دا بۇل جاڭالىق ءوز جەمىسىن بەرەتىنى داۋسىز.
عالىمدى مازالايتىن ماسەلەلەر:
* مەنىڭ بايقاۋىمشا, استانادا تەحنيكا عىلىمىنا قاتىستى كىتاپتار از. تالاپتى جاستاردى قولداۋ ءۇشىن بۇل سالاداعى ەڭبەكتەردى كوپ تاراتۋ قاجەت.
* قازاقستاندا عىلىمعا بولىنەتىن قاراجاتتىڭ 85 پايىزىن ماتەماتيكا, فيزيكا سياقتى ىرگەلى عىلىمعا, قالعان 15 پايىزىن عانا قولدانبالى عىلىمعا بولەدى. مىسالى, الەمدە شىعارىلماعان, شەشىمىن تاپپاعان 10 ەسەپ قالسا, تەحنيكا عىلىمدارىندا 10 مىڭداعان شەشىلمەگەن تۇيتكىل بار. بۇل ءبىزدىڭ جانە الەمنىڭ وركەندەۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى. سوندىقتان, قولدانبالى عىلىمعا بارىنشا كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك.
* ەلباسى «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» ستۋدەنتتەرى الدىندا سويلەگەن ءبىر سوزىندە «وزگەلەر سالعان سۇرلەۋگە ءتۇسىپ, بوتەن ءىزدىڭ شاڭىن جۇتۋ قازاقستان جاستارىنىڭ تاڭداۋى ەمەس» دەگەن بولاتىن. بۇل جەردە قازاق جاستارىنىڭ باسقاعا جالتاقتاماي, تىڭ باستامالارىمەن, جاڭاشا كوزقاراسپەن ەڭبەكتەنۋىن ايتىپ وتىر. بۇل تەحنولوگيا سالاسىنا دا بايلانىستى.
