مۇرات باقتيارۇلى: ء«تىل تۇتاستىعىنا قول جەتكىزبەي, ۇلت تۇتاستىعىنا جەتۋ مۇمكىن ەمەس»

ءتۇرلى تاريحي كەزەڭدەردە ءتىلى دە, سالت-ءداستۇرى دە تۇنشىقتىرىلعان حالقىمىزدىڭ تۋعان ءتىلىن ماڭگىلىك تىلگە اينالدىرۋ ماسەلەسىن تالاي اعا بۋىن كوتەردى. بۇل قاتاردا شەرحان مۇرتازادان باستاپ, مۇحتار شاحانوۆ, امانگەلدى ايتالى, ولاردان كەيىنگى ورازگۇل اسانعازى سىندى باسقا دا بەلگىلى ءتىل جاناشىرلارى بار. قازىرگى كەزدە دە وسى ماسەلە ماجىلىستە نەمەسە سەناتتا بولسىن وقتىن-وقتىن كوتەرىلەدى. بۇل تۇرعىدا مەملەكەت قايراتكەرى, قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى مۇرات باقتيارۇلىنىڭ دا ورتاعا سالعان وتكىر ويلارى مەن ۇسىنىستارى كوپ. ون جىلدان بەرگى سەناتوردىڭ ءتىل تۇتاستىعىمەن قوسا, ادىلەتتى قوعام قۇرۋ, ەلدىڭ الەۋمەتتىك, ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرى جايىن شەتەلدەرمەن سالىستىرا ايتقان پايىمدى پىكىرلەرىمەن  سۇحباتىمىزدا تانىسا الاسىزدار.  

– «كەيبىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارى ءبىر عانا سويلەمنەن تۇراتىن انتتى مەملەكەتتىڭ اتاۋىن يەمدەنگەن تىلدە بەرە الماۋى – اقىلعا سيمايتىن دۇنيە. مەملەكەتكە قىزمەت ەتەم دەگەن ادامنىڭ وتىز جىلدا قازاق تىلىندە ءبىر سويلەم ۇيرەنبەۋىنەن ارتىق سوراقىلىق جوق شىعار» دەپ جازىپسىز. سول مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرسىز, وسىنىڭ سەبەبى مەن سىلتاۋى بەلگىلى, شەشۋ جولدارى ءالى تابىلمادى ما؟

– تاۋەلسىزدىگىمىزگە بيىل 30 جىل تولۋدا, عاسىرلارمەن سالىستىرعاندا, بۇل از ۋاقىت. وسى ارالىقتا عاسىرعا بەرگىسىز جەتىستىككە جەتكەن تۇستارىمىز دا بار, اتتەگەن-اي دەگەن كەمشىن جاعىمىز دا جەتەرلىك. سول كەمشىلىكتەردىڭ ىشىندە ءتىل ماسەلەسىن بۇگىنگە دەيىن ءبىز تولىققاندى شەشە المادىق. ونىڭ تولىپ جاتقان سەبەپتەرى بار. «ءتىل تۋرالى» ارنايى زاڭدى قابىلدادىق. سونىڭ اياسىندا دا ءتىلىمىزدى ءبىراز جەرگە اپارىپ, كوپ نارسەگە قول جەتكىزۋگە بولار ەدى. بىراق كوپ جاعدايدا بىرقاتار سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى ولاي ەتە المادىق. سەبەبى ءبىزدىڭ بيلىكتەگى كوپتەگەن ازاماتتارىمىز, ول مينيستر نەمەسە اكىم بولسىن ءوزىنىڭ انا تىلىندە سويلەمەگەندىكتەن, ولاردىڭ قول استىنداعىلاردىڭ دا سول رەسمي تىلگە باسىمدىق بەرۋى بەلەڭ العان. ءسويتىپ تىلگە قاتىستى ماسەلەلەر شەشىلمەي كەلەدى. بۇل – سۋبەكتيۆتى سەبەپتەر. ەندى مۇنى قالاي جوندەۋگە بولادى؟ بىزدە ارنايى ءتىل كوميتەتى قۇرىلعان, وعان جىل سايىن قوماقتى قارجى بولىنەدى. بارلىق وبلىستاردا ءتىل باسقارمالارى اشىلعان. وكىنىشكە قاراي, سولار ءوز دارەجەسىندە جۇمىس ىستەپ جاتقان جوق. ءوزىم پارلامەنت مۇشەسى رەتىندە شەت مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە بىزگە ۇقساس ەلدەردىڭ ءتىل ساياساتىنا قاتىستى ماسەلەلەرىن سالىستىرامىن. ماسەلەن, مالايزيا مەملەكەتىن الايىق, بۇل ەلدە دە 1970 جىلدارى ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي جاعداي ورىن الدى, ياعني نەگىزگى ءتىل قىتاي ءتىلى بولىپ, مالاي ءتىلى ەكىنشى, ءۇشىنشى ورىنداعى ءتىل دەڭگەيىنە ءتۇسىپ كەتتى. ەلدىڭ پرەمەر-ءمينيسترى بولىپ ماحاتحير موحاماد سايلانعاننان كەيىن ول بىردەن ءتىل ماسەلەسىن قولعا الدى. ءبىرىنشى كەزەكتە مالاي مەكتەپتەرىنە ارنايى زاڭ شىعارىپ, مالاي تىلىندە ساباق بەرەتىن ورتا مەكتەپتەردىڭ بارلىعىنا مەملەكەت تاراپىنان قارجى بولگىزدى, ال وزگە قىتاي, اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرەتىن مەكتەپتەر وزدەرى اقشا تابۋى كەرەك بولدى. از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە بۇكىل ءىس قاعازدارى, زاڭداردىڭ ءبارى مالاي تىلىندە شىعارىلدى. ءسويتىپ مەملەكەتتە مالاي ءتىلىنىڭ ۇستەمدىك قۇرۋىنا ىقپال ەتتى. ءدال وسىنداي جاعداي بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ ىشىندە كورشى وزبەكستاندا دا بولدى, بىرەۋلەر ولاردا باسقا ۇلتتارعا قاراعاندا وزبەكتەردىڭ سانى كوپ دەپ جاتادى. ودان باسقا گرۋزيا, لاتۆيانىڭ ءتىل ساياساتى ۇنايدى. لاتۆيادا وزگە ۇلتتاردىڭ قاتىناسى ءدال بىزدەگىدەي, شامامەن 37-38 پايىزعا دەيىن وزگە ۇلتتار, ورىستار تۇرادى. بىراق لاتۆيا ءبىر عانا ءتىل – لاتىش تىلىنە مارتەبە بەردى. بۇكىل ءىس-قاعازدارىن, كەلىسىمشارتتاردى, سىرتقى مەملەكەتتەرمەن بايلانىستى قۇجاتتاردى, ىشكى زاڭدارىنىڭ ءبارىن لاتىش تىلىندە شىعارا باستادى. قازىر لاتىش ءتىلى – سول ەلدە ءبىر-اق مەملەكەتتىك ءتىل, باسقا تىلدەر مويىندالمايدى. مەن وسى ەكى مەملەكەتتى بەكەردەن بەكەر ايتىپ وتىرعان جوقپىن. 1990 جىلدارى قازاقتىڭ تىلگە دەگەن قۇرمەتى, ۇلتتىق رۋحتىڭ ويانۋى دەگەن وتە كۇشتى بولعانى ەسىمدە. بىراق 2000 جىلداردان كەيىن بۇل رۋح باسىلىپ قالدى, قازىر دە سول تومەن دەڭگەيدە. ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىز انا جەردە, مىنا جەردە شۋلاعانىمەن بۇل شارۋا بىتپەيدى, ماسەلە شەشىلمەيدى.

– ەندى وسى ماسەلەنى شەشۋدىڭ قانداي وركەنيەتتى جولدارى بار؟

 – ونىڭ ءبىر-اق جولى بار. ءبارى زاڭدى جولمەن شەشىلۋ كەرەك. ول زاڭ جولى – مەملەكەتتىك ءتىل, قازاقستان تەرريتورياسىندا ءبىر-اق ءتىل – ول قازاق ءتىلى بولۋى كەرەك, رەسمي ءتىل دەگەن نارسەنى الىپ تاستاۋىمىز قاجەت.

– وعان نە كەدەرگى سوندا؟

 – وعان كەدەرگى بولاتىن سان الۋان سەبەپتەر, كوزقاراستار بار. پارلامەنتتە بۇل ماسەلەنى قانشاما رەت كوتەردىك. كوپشىلىگى رەسەيگە قارايلايدى. بىزدە باسقا ۇلتتىڭ وكىلدەرى, سلاۆياندىقتار ماسەلەلەرىن ايتىپ شىعادى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە ءتىلدى مىندەتتەۋ تۋرالى ايتىلعانىمەن كوپ جاعدايدا ول ورىندالمايدى. مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيىنشە, مەملەكەتتىك قىزمەتكە المايتىن بولسا عانا مەكتەپتەن باستاپ ءبارى قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەن قويار ەدى. تاعى ءبىر ماسەلە – بىزدە ورىس مەكتەپتەرىندەگى قازاق ءتىلى ءوز دارەجەسىندە جۇرگىزىلمەيدى, قازاق ءتىلىن مويىنداماي, وعان ەكىنشى, ءۇشىنشى ءپان رەتىندە قارايدى. سودان كەيىن ارالاس مەكتەپ دەگەن ۇعىم بار. ارالاس مەكتەپ دەگەنىڭ – ورىس مەكتەپ دەگەن ءسوز. قازاق, ورىس سىنىپتارى بولعانىمەن, ول جەردە بارلىعى ورىس تىلىندە سويلەيدى. ويتكەنى ونداي مەكتەپتەردە ورىس ءتىلى ۇستەمدىك قۇرادى. اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءوزىن قاراساڭىز, مىسالى, تەلەديداردا, مەرزىمدى باسپاسوزدە دە مەملەكەتتىك تىلگە قاراعاندا رەسمي تىلدەگى ونىمدەردىڭ سانى باسىم. بۇل – جۇيەلى تۇردە شەشىلەتىن ماسەلە. ونى تەك زاڭ ارقىلى عانا شەشۋىمىز كەرەك. مەملەكەتتىك تىلگە تولىققاندى مارتەبە بەرىلۋى قاجەت. قازاقستان مەملەكەتىندە ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل – ول قازاق ءتىلى بولۋى ءتيىس. بۇل اتا زاڭىمىزدا دا, تىلدەر تۋرالى زاڭدا دا سولاي جازىلۋى كەرەك. قازىر قاراساڭىز, اتا-انالاردىڭ اراسىندا بالالارىن ورىس مەكتەبىنە بەرەتىندەردىڭ ۇلەسى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلە جاتىر. بيىل 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا بالاسىن ورىس مەكتەبىنە بەرەتىندەردىڭ ۇلەسى ارتىپ كەتكەن. – «بيلىك دەسە اكەسىن, بايلىق دەسە باباسىن ۇمىتىپ كەتەتىندەرمەن تولاسسىز كۇرەس بۇرىن دا, قازىر دە ءجۇرىپ جاتىر» دەپسىز. دەگەنمەن قازىرگى كۇرەس ابايدىڭ زامانىنان اۋىرلاۋ سەكىلدى, سىزگە قالاي؟ – وتپەلى قوعام دەگەن نارسە بار, ءبىر قوعامدىق فورماتسيادان ەكىنشى كەزەڭگە كوشەتىن كەز. بۇرىن ءبىز سوتسياليستىك قوعامنان, ونداعى جوسپارلى جۇيە, بارلىعى تەڭ دەپ سانايتىن, جەكەمەنشىككە ءمان بەرىلمەيتىن جۇيەدەن تىكەلەي ءارتۇرلى مەنشىك بولاتىن قوعامعا وتتىك. سول توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا جاڭا جۇيەگە وتكەن كەزدە حالىقتىڭ باسىم بولىگى ءوزىنىڭ ۇلەسىنەن قۇر قالدى. ال قوعامداعى ەليتا, سول كەزدەگى باسشى قىزمەتتەگىلەر زاۋىت, فابريكالارعا يە بولىپ قالدى. ونى جاسىراتىن ەشتەڭەسى جوق. سوندىقتان قوعامداعى باي مەن كەدەيلەردىڭ ورتاسىنداعى ايىرماشىلىق جىلدان جىلعا الشاقتاپ بارادى. بۇل – وتە قاۋىپتى نارسە. كوپتەگەن ەۋروپا ەلدەرىن قاراساڭىز, بايلار مەن كەدەي تاپتىڭ ايىرماشىلىعى ايتارلىقتاي ۇلكەن ەمەس. بىزدە بىرنەشە ەسە بولسا, ولاردا شامالى عانا. سوندىقتان ەلباسى دا, قازىرگى پرەزيدەنتىمىز دە بىزدە ورتا تاپتى قالىپتاستىرۋ كەرەكتىگىنە باسا نازار اۋدارادى. بىراق ءالى ورتا تاپتى قالىپتاستىرا الماي جاتىرمىز. ورتا تاپ دەگەن نە؟ بۇعان تۇراقتى تۇردە جالاقى الىپ, بالالارىن وقىتا الاتىن, ەمحانالاردا تولىقتاي ەمدەلۋگە مۇمكىندىگى جانە شەتەلگە شىعۋعا جاعدايى بار ادامدار جاتادى. ورتا تاپتى كوتەرىپ, ولاردىڭ سانىن كوبەيتپەيىنشە, ءبىز ادىلەتتى قوعام قۇرا المايمىز. بۇل مۇمكىن ەمەس. ال ورتا تاپتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ كەرەك. الايدا ونىڭ دا ۇلەسىن كوتەرە الماي كەلەمىز. كەشەگى پاندەميا دا وعان كەرى اسەرىن تيگىزدى. ورتا تاپ دەگەن, مىسالى, مەنىڭ كىشكەنتاي شاشتارازىم, دۇكەنىم بار, بولماسا شاعىن ناۋبايحانام بولۋى مۇمكىن, وسىنداي ورتا تاپ كوبەيگەن جاعدايدا قوعام كۇشەيەدى. سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 100 مىڭعا جۋىق ازامات مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەيدى, سولار دا ورتا تاپقا جاتۋى كەرەك. بۇلاردان بولەك دارىگەرلەر, مۇعالىمدەر, مادەنيەت سالاسىندا ىستەيتىن بيۋدجەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرىن دە ورتا تاپقا جاتقىزۋىمىز قاجەت. بۇل توپتاعىلاردىڭ جالاقىسى ەندى-ەندى كوتەرىلىپ كەلە جاتىر. نەگىزى, الاتىن ايلىعى تومەن. وتباسىنىڭ كۇندەلىكتى قاجەتتىلىكتەرىنە جۇمساۋعا جەتەتىندەي جالاقى الاتىن بولسا ورتا تاپقا جاتادى. سوعان ءالى دە شامامىز كەلمەي تۇر. ورتا تاپ قالىپتاسپايىنشا, ولاردىڭ مەملەكەتتەگى ۇلەسى 60 پايىزعا جەتپەيىنشە تۇراقتى قوعام قۇرامىز دەۋ بەكەرشىلىك. سەبەبى كەدەي تاپ باسىم بولسا, ۇنەمى بيلىككە نارازى, ىلعي دا بيلىكتى سىناۋشى, تەك سۇراي بەرەتىندەر كوپ بولادى. سوندىقتان دا بيلىكتەگى ازاماتتاردىڭ, ونىڭ ىشىندە پارلامەنتتىڭ باستى ماقساتى – ورتا تاپتىڭ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاساۋ. ەڭ تومەنگى جالاقىنى كەلەسى جىلى 60 مىڭعا شىعارىپ جاتىرمىز,  ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى – 36 مىڭ تەڭگەنىڭ اينالاسى. ال ءسىز وسى اقشاعا 1 اي ءومىر سۇرە الاسىز با؟ ارينە, جوق. سوندىقتان دا بۇل باعىتتا ۇكىمەت كوپ جۇمىس جاساۋ كەرەك. مەملەكەت تەك مۇگەدەك جاندارعا, ولاردى اسىراپ وتىرعاندارعا, قارت كىسىلەرگە, كوپبالالى انالارعا عانا كومەكتەسىپ, قالعان قول-اياعى ءبۇتىن, دەنى ساۋ حالىقتىڭ جۇمىس ىستەپ, ەڭبەك ەتۋىنە مۇمكىندىكتەر عانا ۇسىنۋى قاجەت. بىزدە سول باعىتتا ءتۇرلى الەۋمەتتىك باعدارلامالار قابىلداندى, جۇمىسپەن قامتۋعا بايلانىستى دا بىرنەشە جوبالار بار, الەۋمەتتىك جۇمىس كوزدەرى دە قاراستىرىلادى. بىراق سولاردىڭ ءبارى الدە دە بولسا ازدىق ەتۋدە.

كەز كەلگەن ۇلتتى توپتاستىرىپ, تۇتاستىرۋ ءۇش نارسەگە ­ ءتىل, ءدىل, دىنگە بايلانىستى بولادى.  ەگەر ءبىز وسى ءۇش نارسەنى ءبولىپ الاتىن بولساق, ۇلتتىڭ بىرتۇتاستىعى, بىركەلكىلىگىنەن ايرىلامىز. تۇپتەپ كەلگەندە, ەلدە ءتىل تۇتاستىعى بولمايىنشا ۇلتتىڭ دا تۇتاس تىعىنا قول جەتكىزە المايمىز

– قازىرگى ۋربانيزاتسيا داۋىرىندە اۋىلدان قالاعا كوشەتىندەر كوبەيدى. بىراق بۇل ءىرى قالالارعا جۇكتەمە تۇسىرەدى جانە اۋىلداردىڭ جويىلۋىنا اكەلەدى. ونى توقتاتۋدىڭ جولى قايسى؟

 – ءيا, راس, اۋىلدان كوشەتىندەر وتە كوپ. كەيبىر دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, سوڭعى بەس جىلدا اۋىلدىق جەردەن 700 مىڭداي ادام قالالارعا كوشىپ كەتكەن. اۋىلدار بوس قالىپ جاتىر. ارينە, كوشەم دەگەن ادامدى ۇستاپ تۇرا المايسىڭ, ءوز ەركى. ولار اۋىلدان نەگە كوشەدى؟ سەبەبى اۋىلدا جۇمىس كوزى جوق, وڭتۇستىك وڭىرلەردە ءبىرشاما جاقسىراق, ال بىراق سولتۇستىك, ورتالىق وڭىرلەردە جاعداي قيىن. بۇل جەرلەردە مال ۇستاۋعا مۇمكىندىك جوق, اۋا رايى قولايسىز, جەر دە جەتىسپەي جاتادى. سوندىقتان ءىرى شارۋاشىلىقتارعا مەملەكەت تاراپىنان كومەك كورسەتىلىپ جاتىر, بىراق ءوز دەڭگەيىندە ەمەس. كومەكتەسە وتىرىپ, اۋىل حالقىن كوبىرەك جۇمىسپەن قامتىپ, مال ۇستايمىن, ەگىن ەگەمىن دەگەندەرگە مەملەكەت تاراپىنان تۇقىم, تەحنيكا جاعىنان بولسىن قولداۋ كورسەتىلسە, اۋىل حالقىن تۇراقتاندىرۋعا بولادى. وسى جاعىنان ماعان قىتايدىڭ رەفورماسى ۇنايدى. قىتايدا دا ءدال بىزدىكىندەي جاعداي بولعان. ءتىپتى بىزدەن دە كۇردەلى كەزەڭدەر وتكەن. 1980 جىلداردىڭ اياعىنان باستاپ قىتاي اۋىل شارۋاشىلىعىنا ۇزاق ۋاقىتقا ءوسىمسىز نەسيە بەردى. ماسەلەن, بەس جىلعا دەيىن 30 مىڭ دوللار الادى, سول ارالىقتا ولار ءبىر دوللارىن دا قايتارمايدى. بۇل ءبىر, ەكىنشىدەن, سول شارۋا ەگىن ەككەننەن كەيىن مەملەكەتپەن كەلىسىمشارت جاسايدى دا, مەملەكەت ولاردىڭ ءونىمىن قويعان باعاعا ساتىپ الادى. ال بىزدە ءونىم وندىرگەننەن كەيىن ونى وتكىزۋ دە – پروبلەما. قىتايدىڭ وسى اۋىل شارۋاشىلىعى رەفورماسى بىزگە كەلىڭكىرەيدى. ونى بىرنەشە رەت ايتتىق تا.

 – قازىر ەلدە رۋحاني ۇلتتىق قۇندىلىقتار تومەندەپ, توبىرلانۋ باسىم سيپات الدى. سونىڭ سەبەبى نەدەن, الدە ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ جوقتىعىنان كورەمىز بە؟

– بۇل ۇعىمنىڭ اۋقىمى كەڭ, ونىڭ ىشىندە ەڭ باستى نارسە – ۇرپاق تاربيەسى. تاربيەنىڭ شەتىن شىعارساڭ, ول تاعى ءبىراز ماسەلەگە بارىپ تىرەلەدى. تاربيەنى ءبىرىنشى كەزەكتە اتا-انا, ەكىنشىدەن,  مەكتەپ, كوللەدج بەن جوعارى وقۋ ورىندارى ياعني ورتا بەرەدى. بۇلاردىڭ ءبارى تاربيە بەرۋدە جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەۋى كەرەك. بىراق كوبىنە بايقايتىنىمىز – قازىر اتا-انانىڭ ۇرپاق تاربيەسىندەگى ءرولىن وتكەن 30 جىلدىڭ ىشىندە ءتۇسىرىپ الدىق. تولىق ەمەس وتباسىلار كوبەيدى, وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا ءمان بەرىلمەي قالدى. وسى تۇرعىدا مەملەكەتتىڭ تۇتاس ءبىر ۇستانىمىن السىرەتىپ الدىق. ۇلتتىق قۇندىلىققا ءدىن دە كىرەدى. ول دا – تاربيە بەرۋدىڭ ءبىر سالاسى. كەزىندە ەسىك-تەرەزەنىڭ ءبارىن اشىپ تاستادىق, ءتۇرلى ءدىني اعىمدار جان-جاقتان اعىلىپ كىرىپ جاتتى. سونىڭ سالدارىندا قازىر حالقىمىز ءدىني كوزقاراستار بويىنشا جىك-جىك بولىپ بولىنەتىن بولدى. ءبىر ۇلت – ءبىر حالىق. بىراق ءدىني كوزقاراستارعا كەلگەندە ءارتۇرلى پىكىردە. بۇل دۇرىس ەمەس, تۇتاس ۇلتتا تۇتاس ءدىن بولۋ كەرەك. بىلىمگە بايلانىستى بىزدە جاقسى باعدارلامالار بار, مىسالى, «بولاشاق» باعدارلاماسى باي, كەدەي دەمەي, ءبىلىمدى جاستاردى وقىتتى, بۇل – ەلباسىنىڭ ءتول باعدارلاماسى. سوسىن ىشتەگى مەكتەپتەردى دە ەليتالىق, جاي دەپ ءبولىپ تاستادىق. ەليتالىق مەكتەپتەرگە پالەن ميلليون تەڭگە بەرىپ وقىتادى, سول مەكتەپتەردەگى بالالار مەن قاراپايىم مەكتەپتەردەگى بالالار اراسىندا دا كوزقاراستار الشاقتىعى بار. مەكتەپكە بارعان كەزدە باي, ورتا, كەدەي تاپتاعى اتا-انالار بولادى. باي بالاسىن مەكتەپكە ۇلكەن دجيپ كولىكپەن اپارادى, ال مۇنى جاعدايى تومەن, اۆتوبۋسپەن باراتىن بالا كورىپ, ايىرماشىلىقتى سەزەدى. سودان بارىپ ولاردىڭ بويىندا قوعامعا دەگەن وشپەندىلىك پايدا بولادى. «نەگە مەنىڭ اكە-شەشەم كەدەي, نەگە انا بالانىڭ اتا-اناسى باي؟» دەگەن ويمەن ءوزىن كەم سەزىنۋى, اينالاعا دەگەن ىزاسى كۇشەيەدى. ال ەۋروپا ەلدەرىندە ادامدار باي بولعان سايىن بارىنشا قاراپايىم بولا تۇسەدى, مۇمكىندىگى كەلگەنشە بايلىقتارىن كورسەتپەيدى, ىڭعايى كەلگەنشە اۆتوبۋستارمەن جۇرۋگە تىرىسادى, بالالارىن دا قوعامدىق كولىككە مىنگىزەدى. سوندىقتان وسى جاعىنان ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ بويىنداعى اباي ايتقان ماقتانشاقتىق, ءوزىن وزگەلەردەن جوعارى ۇستاۋعا ۇمتىلۋ, مەنمەندىك سياقتى تەرىس قىلىقتار ەلدىڭ ىشىندە بيلىككە, باي ادامدارعا دەگەن وشپەندىلىكتى ارتتىرۋعا سەبەپ بولۋدا. ودان باسقا ءبىزدىڭ بالالاردىڭ ءارتۇرلى مەكتەپتەرگە باراتىنى دا – ۇلكەن ماسەلە. سەبەبى ورىس مەكتەبىندە وقيتىنداردىڭ قوعامداعى كوزقاراستارى مۇلدەم بولەك, تازا قازاق مەكتەپتەرىندەگى وقۋشىلاردىڭ ساناسى مۇلدەم باسقا. مەكتەپتەردىڭ ەكى تىلگە ءبولىنۋىنىڭ ءوزى, ءتىپتى بالاباقشادان باستاپ ەكى ءتۇرلى تاربيە الۋى بالانىڭ ساناسىندا ايىرماشىلىقتار تۋعىزا باستايدى. قوعامداعى بەلگىلى ءبىر قۇبىلىستارعا ولار ءارتۇرلى كوزقاراسپان قارايدى. مۇنىڭ ءوزى ۇلتتى تۇتاستىرۋعا كەدەرگى بولاتىن جايت. اينالىپ كەلگەندە, كەز كەلگەن ۇلتتى توپتاستىرىپ, تۇتاستىرۋ ءۇش نارسەگە – ءتىل, ءدىل, دىنگە بايلانىستى بولادى.  ەگەر ءبىز وسى ءۇش نارسەنى ءبولىپ الاتىن بولساق, ۇلتتىڭ بىرتۇتاستىعى, بىركەلكىلىگىنەن ايرىلامىز. تۇپتەپ كەلگەندە, ەلدە ءتىل تۇتاستىعى بولمايىنشا ۇلتتىڭ دا تۇتاستىعىنا قول جەتكىزە المايمىز. ءبىزدىڭ رەسەيمەن شەكتەسەتىن 5 مىڭ كم شەكارامىز اشىق جاتىر, كورشىنىڭ بۇكىل تەلەۆيدەنيەسى دە بىزدە تولىق كورسەتىلەدى, قازاقستاندا حالىقتىڭ 70-80 پايى زى ورىستىڭ تەلەۆيدەنيەسىن كورەدى, اقپاراتتارىن وقيدى. وسى جاعىنان لاتىن قارپىن ەنگىزۋ ۇتىمدى ۇسىنىس بولاتىن. كورشى وزبەكستان, تۇركى تەكتەس مەملەكەتتەردىڭ بارلىعى وزدەرىنىڭ گرافيكاسىن لاتىنشاعا كوشىرىپ, جوندەپ الدى. دۇنيە جۇزىندە ميللياردتاعان حالىق وسى لاتىن قارپىن پايدالانادى. قازىر الەمدە ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگى جوق. بالكىم, تەك 200 ملن حالىققا عانا ىقپالى بار شىعار, قالعان جەردە ورىس ءتىلىن مويىندامايدى. ءوز پىكىرىم – قازاقستاندا ەڭ نەگىزگى ءتىل – ول قازاق ءتىلى بولىپ قالىپ, ەكىنشى اعىلشىن ءتىلىن بالالارىمىز مەكتەپ بىتىرگەندە سويلەي الاتىنداي دەڭگەيدە ءبىلىپ شىعۋى كەرەك. بۇل رەتتە بىزگە اعىلشىن تىلىنەن تونەر قاۋىپ جوق, سەبەبى ولارمەن شەكارالاس جاتقان جوقپىز. الايدا اعىلشىن ءتىلىن مەكتەپتە جاپپاي ءبىرىنشى سىنىپتان وقىتۋعا دا قارسىمىن. ويتكەنى ءالى وي-ساناسى قالىپتاسپاعان بالاعا بىردەن بىرنەشە ءتىلدى ۇيرەتىپ, ءبىر مەزەتتە بىرنەشە ءتىلدىڭ ارىپتەرىن تانىتۋ قاتە نارسە, بۇل – بالادان ءدۇبارا جاساۋ دەگەن ءسوز. سول سەبەپتى ارىپتەردى, وقىپ, جازۋدى انا تىلىندە ۇيرەنىپ العاننان كەيىن 4-5 سىنىپتان باستاپ اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرتكەن ءجون. وسى تۇرعىدا گەرمانيا, تۇركيا, جاپونيا, ەۋروپا ەلدەرىنىڭ بالالارعا ءبىلىم بەرۋدەگى ۇلگىلەرى كەرەمەت, ولار باستاۋىش سىنىپتاردا مىندەتتى تۇردە تەك قانا ءوز ۇلتىنىڭ ءتىلىن وقىتادى. سودان كەيىن بارىپ, بالالاردىڭ قالاۋى بويىنشا باسقا ءتىلدى ۇيرەتەدى. بىزدە قالاۋ جوق, مىندەتتەۋ بار.

 – سۇحباتىڭىزعا كوپ راحمەت!