«ەل ەكەنىڭدى كورەيىن, ەرلەرىڭدى اتاشى» دەگەن اتالى ءسوز تورعاي ەلى ءۇشىن ارناي ايتىلعان ءسوز سەكىلدى كورىنەدى. تورعاي توپىراعى ەل باستاعان كوسەمدەرگە, قول باستاعان ەرلەرلەرگە, ءسوز باستاعان شەشەندەرگە كەندە ەمەس, ونىڭ ۇستىنە, تالانتتى اقىن, جازۋشىلارىمەن دە اتى اسپانداعان ەل ەكەنىمىز بەلگىلى. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى, جاس كەزىنەن «بالا ماحابباتى» انىمەن اتاعى الىس قا كەتكەن, وتىزىندا وردا بۇزىپ, «حالىق اقىنى» اتانعان, ەل اۋزىنا ىلىنگەن اقىن اعامىز قونىسباي ءابىلوۆ ەدى.
1980-90 جىلدار ارالىعىندا تورعاي اقىن-جازۋشىلارى جاز ايلارىندا ەل ارالاپ, شىعارماشىلىق كەشتەرىن وتكىزىپ, حالىقپەن كەزدەسۋلەر وتكىزىپ, ءۇستى-باستارىن قۇم باسىپ, وزدەرى شاڭ جۇتىپ, ءازىل-قالجىڭدارى جاراسىپ جۇرگەن كەزدەرىنە دەمالىس كەزىمدى پايدالانىپ, ءبىراز اتقوسشى بولىپ ەدىم.
سول كەزدە اقىن-جازۋشىلاردىڭ تۋرالى اراسىندا ايتىلعان قونىسباي اعا ءازىل-شىنى ارالاس اڭگىمەلەردى ەستىگەن ەلدىڭ اۋىزىندا ءجۇرسىن دەپ ورتاعا سالىپ وتىرمىن.
العاشقى قوس سىيلىق
قونىسباي ەڭ العاش قاتىسقان ۇلكەن بايگەسى – 1980 جىلى ءوتكىزىلگەن وبلىستىق اقىندار ايتىسى. سول ايتىستا قونىسباي امانكەلدى اۋدانىنىڭ بەلگىلى اقىنى عازەز ءامىرحامزيننىڭ بالاسى باتىربولات عازەزوۆپەن ءسوز سايىسىنا شىعادى. قونىسباي كەزەك ءتيىپ, دومبىراسىن قولىنا الا بەرگەندە, ونەرىنە ريزا بولعان الدىڭعى قاتاردا وتىرعان, ءبىر قاريا قالتاسىنان الما الىپ كوكىرەك تۇسىنا باسادى دا, اقىنعا قاراي لاقتىرىپ جىبەرەدى. ونى جەرگە تۇسىرمەي قاعىپ العان قونىسباي:
شىن جۇيرىك قاي كەزدە دە
الدا بولار,
جاقسىنىڭ جانكۇيەرى
مول دا بولار.
ازىرگە ءدال مەن ءۇشىن ۇلكەن سىيلىق,
اعاسى, ءوزىڭ بەرگەن الما بولار, –
دەپ باسىن ءيىپتى. تاۋىپ ايتقان سوزگە حالىق دۇركىرەتە قول سوعىپ, قوشەمەت كورسەتەدى. قونىسباي سول جولى باس بايگەنى دە جەڭىپ الىپتى.
عاليبەكپەن ايتىس
1983 جىلى ارقالىق قالاسىندا امانكەلدى اۋدانىنان كەلگەن عاليبەك دەرىپسالدينمەن ايتىسىپ جاتادى. عاليبەك ءوز ولەڭىن قاعازدان وقىپ ايتىپ وتىرعاندا, جارىق جالت ءسونىپ قالدى دا, امالسىز توسىلادى. ازەر شىداپ وتىرعان قونىسباي دومبىراسىن الا سالا:
ولەڭدى ايتشى, كانە, كەم بولماساڭ,
شورتانعا مەن سەكىلدى
جەم بولماساڭ.
قاراڭعى, جارىق ماعان
ءبارى بىردەي,
ولەڭىن جاتتاماعان سەن بولماساڭ,–
دەپ توكپەلەتىپ, ۇرىمتال جەردەن ۇستاپتى.
قونىسبايدىڭ رەنىشى
ءبىر جىلى اقىندار ايتىسىندا ءانشى جىگىت ءبىرىنشى ورىن الىپ كەتىپ, قونىسبايعا ەكىنشى ورىننىڭ بىرەۋى ازەر ءتيىپتى. كوڭىل-كۇيىنىڭ ءتۇسىپ, تۇتىگىپ تۇرعانىن اڭعارعان ءبىر دوسى:
– ەڭسەڭدى تۇسىرمە, ونەردە ونداي-ونداي بولادى, – دەپ جۇباتسا كەرەك.
سول كەزدە قونىسباي جۇلىپ العانداي:
كۇنشىلدىك توپىراعىن
شاشىپ الدان,
قاي كەزدە دە شىن تالانتتىڭ
قاسى بولعان.
نەگە مەن وكپەلەيىن بايگە جولدا,
بىر كەزدە قۇلاگەردىڭ باسى قالعان, –
دەپ بۇرىلىپ كەتە بارىپتى.
توننىڭ ءىشى-سىرتىنداي
– قونىسباي, تونىمدى الىپ بەرشى, – دەپتى جۇماعالي.
– تونىڭىز قانداي ەدى, – دەپ سۇراپتى قونىسباي.
– سىرتى ناشارلاۋ, ءىشى جاقسىلاۋ بولسا مەنىكى بولادى, – دەپتى.
– ونداي بولسا تونىڭىزدى نەگە تەرىس اينالدىرىپ كيىپ جۇرمەيسىز؟ – دەپ تونىن كيگىزىپ تۇرىپ اقىل قوسىپتى اعاسىنا قونىسباي.
… سالعىلاسسا ءسوز تاباتىن
جۇماعالي دا, قونىسباي دا جاستاۋ كەزدەرىندە ەتجەندىلەۋ, قازاقشا ايتقاندا «سالماقتاسا, كىر باساتىن» جىگىتتەر ەكەن. ءبىر كەزدەسكەندە جۇماعالي قونىستىڭ دەنە بىتىمىنە قاراپ تۇرىپ:
– وسى سەن ەندى ون جىلدان كەيىن قانداي بولار ەكەنسىڭ؟ – دەپتى.
– ون جىلدان كەيىن مەن سىزدەي بولامىن, ال ەندى ون جىلدان كەيىن ءسىز قانداي بولار ەكەنسىز؟ – دەپ ءسوز تاۋىپ كەتىپتى قونىس
تاماققا جاقسى-اۋ دەيمىن تابەت, اعا
بىردە قونىسباي ساعات كۇندىزگى ەكىلەر شاماسىندا اقىنداردىڭ دايىندىعىنا كەلسە, بارلىعى كەلىسىپ العانداي ءبىراۋىزدان دومبىرالارىن سوۆەت دەگەن اعالارىنىڭ كابينەتىنە قويعانىن, ول كىسى تۇستىكتەن كەشىگىپ جاتقانىن ايتادى. بارلىعى ءسويتىپ ۇشكە دەيىن وتىرادى كۇتىپ. اقىرى, الگى كىسىنىڭ كەلە جاتقانىن كورگەن قونىسباي الدىنان شىعىپ:
اسسالاۋماعالەيكىم, سوۆەت اعا,
ۇشكە دەيىن نە قىلعان وبەد, اعا.
وسىنشاما كەشىگۋگە قاراعاندا,
تاماققا جاقسى-اۋ دەيمىن,
تابەت اعا, –
دەپ جۇرتتى دۋ كۇلدىرىپتى.
ۋىز لەبىز:
مىنە, اقتاڭگەر ايتىس اقىنى كونىسباي اعا جەتپىسكە اياق باستى, ودان كەيىن – 80, ودان كەيىن – 90, ودان كەيىن…..
ءوزىڭىز ايتقانداي:
«قاراسىنان شاشىمنىڭ
اعى باسىم,
بۇيرىعىنا تاعدىردىڭ
باعىناسىڭ.
كىشىلەرگە اعا بوپ قالعانىڭمەن,
ىنى بولعان كۇندەردى ساعىناسىڭ», – دەپ, جۇزگە ءبىر جەتىپ قالساڭىز, سول تويىڭىزدا باس قوسۋعا جازسىن, اعا!
جاسۇلان كەنجەاحمەت
