كوپبالالى وتباسى دەگەن – قازاق ءداستۇرلى قوعامىنىڭ نەگىزى. كەڭەس كەزىندە, اسىرەسە كەڭەستىك ءداۋىردىڭ سوڭعى جىلدارىندا سول ءداستۇر ءۇزىلىپ بارا جاتقان ەدى. بۇرىن كەم دەگەندە ءتورت-بەس بالا سۇيگەن قازاق وتباسىلارى ءبىر-ەكى بالامەن شەكتەلەتىن بولدى. قازىر باياعى ۇزىلگەن ءداستۇر قايتا جالعانىپ كەلە جاتىر. قازاق جاستارى اراسىندا كوپبالالى وتباسىلار سانى ءوستى.
ەلىمىزدىڭ جەتەكشى پارتياسىنىڭ سەزىندە پرەزيدەنتىمىز ۇكىمەت پەن پارتيا الدىنا ۇلكەن مىندەتتەر قويىپ, سونىڭ ىشىندە كوپبالالى وتباسىلارعا جاسالاتىن الەۋمەتتىك كومەكتى ارتتىرۋدى باسا تاپسىرعانى قۇپتارلىق باستاما بولدى. بۇل دەموگرافياعا تاعى دا وڭ سەرپىن بەرەرى ءسوزسىز. ال الەۋمەتتىك سالانى باسقاراتىن مينيسترلىككە وسى سالانى جاقسى بىلەتىن, تۇسىنەتىن, كوزىقاراقتى تۇلعانى اكەپ قويعانى قيسىندى بولدى دەپ ەسەپتەيمىن.
جالپى, كوپ بالا ءسۇيىپ, تاربيەلەپ ءوسىرۋ ءداستۇرىن قالپىنا كەلتىرۋ, دامىتۋ – قوعامنىڭ تولىققاندى ءومىر ءسۇرۋىنىڭ نەگىزگى فاكتورى. بۇل الەۋمەتتىك جاعىنان عانا ەمەس, ساياسي, گەوساياسي تۇرعىدان دا ماڭىزدى. ارينە, ءبىز بۇل ماسەلەگە ەرتەرەك كوڭىل ءبولۋىمىز قاجەت ەدى. بىراق قازىر بيلىكتىڭ كەش بولسا دا, كوپبالالى وتباسىلارعا بەت بۇرىپ, مەملەكەتتىك رەسۋرستاردىڭ ەلەۋلى بولىگىن وسى ماسەلەگە باعىتتاعانى – دۇرىس شەشىم. بۇلاي بولماعاندا, ءبىز فرانتسيا, نيدەرلاند, تاعى باسقا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كەبىن كيەر ەدىك. جەرىمىز كەڭ, ال حالقىمىز از. جاھاندانۋ كەزىندە بۇل بارعان سايىن قيىنشىلىق تۋدىراتىنى انىق ەدى.
كەيبىرەۋلەر «حالىق سانى ارتقانى ماڭىزدى ەمەس, سانعا ەمەس, ساپاعا قاراۋ كەرەك» دەيدى ەكەن. بۇل – پسيحولوگيالىق تۇرعىدا قاتە, سونىمەن بىرگە قاتەرلى پىكىر. مۇنداي پىكىردەگىلەر ءوزىنىڭ اكە-شەشەسى, اتا-اجەسى كەزىندە ءبىر وتباسىنداعى ون بالانىڭ ءبىرى بولعانىن ەسكەرمەيتىنى تاڭعالدىرادى. كوبىنەسە وتباسىندا قيىنشىلىق كورمەگەن, بارىنە كۇرەسپەي قول جەتكىزگىسى كەلەتىن, ءبىلىم الۋدىڭ ءوزىن جەكە باسىن قاناعاتتاندىرۋ جولى دەپ قانا قارايتىن ادامدار وسىنداي پىكىردە بولادى. ايتپەسە, كوپبالالى وتباسىنداعى التى-جەتى نەمەسە ون بالانىڭ كەمىندە بىرەۋى ەرتەڭ مىقتى عالىم, ەلىنىڭ اتىن شىعاراتىن سپورتشى بولماسىنا كىم كەپىل؟ كوبىنەسە بىلىمگە, شىنايى ونەر مەن جەتىستىككە الەۋمەتتىك تۇرعىدا از قامتىلعان, كوپبالالى وتباسىنان شىققان بالالار ۇمتىلادى. بايقاساڭىزدار, بايدىڭ بالالارى عىلىم جولىن قۋمايدى, تاۋەكەلگە باس تىكپەيدى.
سوندىقتان بالالاردىڭ بۇگىن جۇپىنىلاۋ كيىنگەنىنە نەمەسە ولاردىڭ كينوتەاترلارعا, ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىنا بارا الماعانىنا قاراپ, كوپبالالى وتباسىلارعا باعا بەرۋگە بولمايدى. ناعىز شىنىققان, بيىك بەلەستەرگە ۇمتىلاتىن بالالار وسىنداي كوپبالالى وتباسىلاردان شىعادى. ءوزىن عانا ەمەس, اينالاسىنداعى تۋعان-تۋىسىن, ەلىن ويلاپ تۇراتىن, ۇلكەن ىستەر جاساي الاتىن ازاماتتار دا وسىنداي ورتادا قالىپتاسادى. ال اتا-اناسى بارىن اۋزىنا توسىپ, دەربەس ۇيىرمەلەرگە تاسىپ, تاڭداعان وقۋىنا ءتۇسىرىپ, ەرتەڭ سۇيرەلەپ ءجۇرىپ جاقسى ءبىر قىزمەتكە ورنالاستىرعان ازاماتتار ەگويست بولىپ كەلەدى, ءوز جولىن, ءوز قامىن ويلايتىن ادامدار كوبىنە وسىنداي تاربيە كورگەندەردىڭ اراسىنان شىعادى.
الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشەردە كوپبالالى وتباسىلار قاشاندا الدىڭعى قاتاردا تۇرۋى كەرەك. ارينە, ءار بالا تۋعان سايىن بەرىلەتىن جاردەماقىنى دا ويلاعان دۇرىس شىعار. بىراق ماتەماتيكادا «گەومەتريالىق پروگرەسسيا» دەگەن بار. وتباسىندا بالا سۇيگەن سايىن ولارعا ۇلكەن ءۇي, كەڭ اۋماق قاجەت بولادى. ولاردىڭ قاجەتتىلىگى ارتادى. سوندىقتان ەگويزم مەن ىشتارلىق پسيحولوگيادان ارىلىپ, كوپبالالى وتباسىلاردى قولداۋ, ولارعا بەرىلەتىن الەۋمەتتىك كومەكتى ارتتىرۋ ماسەلەسىندەگى قۋانىشقا ورتاقتاسا بىلگەن ابزال. بۇل باستامالار ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك مۇددەمىزبەن ۇيلەسەدى.
زەينوللا ساماشەۆ,
تاريحشى-ارحەولوگ
