«پالەن جەردە بالا جوعالىپ كەتىپتى» دەگەندى ەستىگەن سايىن جۇرەگىڭ شىمىرلاپ, الگى ءبۇلدىرشىننىڭ تىلەۋىن تىلەيسىڭ. اسىرەسە, استانا, الماتى, شىمكەنت سياقتى ءىرى قالالاردا مۇنداي وقيعا ءجيى كەزدەسەدى. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, ەلىمىزدە جىلىنا 5 مىڭداي بالدىرعان وسىنداي جايتقا تاپ بولادى ەكەن. ال ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە 70 مىڭ, اقش-تا 1,5 ميلليون, رەسەيدە 15 مىڭعا جۋىق جەتكىنشەك ءوز ۇيىنە ورالمايتىن كورىنەدى.
بالا جوعالماس ءۇشىن
ساقتىقتا قورلىق جوق. جوعارىداعىداي جاعداي كۇنى ەرتەڭ ءسىزدىڭ وتباسىڭىزدا قايتالانباسىن دەسەڭىز, ونى بولدىرماۋدىڭ جولىن ويلاستىرۋ كەرەك. ول ءۇشىن اتا-انا بالاعا تولىق اتى-ءجونى مەن ءۇي تەلەفونىن جاتتاتقانى ءلازىم. بالانى تاۋىپ العان كىسى دەرەۋ سىزبەن بايلانىسا الادى. سونداي-اق, اتا-انا ارقاشان وزىمەن بىرگە بالانىڭ سوڭعى سۋرەتتەرىنىڭ ءبىرىن الىپ ءجۇرۋى ءتيىس. ءبۇلدىرشىن ابايسىزدا جوعالىپ كەتسە جان-جاعىنداعى ادامداردان «كەكىلى بار, سارى شاشتى بالانى كورمەدىڭىز بە؟» دەپ سۇراعاننان گورى الگى سۋرەتتى كورسەتسە, بالانى تابۋ وڭايىراق بولادى. ەگەر كوپشىلىك ورتاعا جينالساڭىز, بالاڭىزعا مىندەتتى تۇردە ءتۇسى قانىق, اشىق ءتۇستى كيىم كيگىزىڭىز. سارى, جاسىل, قىزىل ءتۇستى جەيدە نە كەپكا بالانى كوپشىلىكتىڭ اراسىنان تەز تاۋىپ الۋعا كومەكتەسەدى. دۇكەندەر مەن ساۋدا ورتالىقتارىنا بارعاندا سابيىڭىزبەن بىرگە «كەزدەسۋ نۇكتەسىن» بەلگىلەپ قويىڭىز. «مەنەن كوز جازىپ قالساڭ, ەكەۋمىز اناۋ دۇڭگىرشەكتىڭ الدىندا كەزدەسەمىز» دەپ, الدىن الا «جوسپاردى» ءتۇسىندىرىڭىز. بۇعان بالا قۋانباسا رەنجىمەيدى. فانتا, چۋپا-چۋپس ساتاتىن كيوسكى, ايداھار-باتۋتتىڭ ماڭى ءتارىزدى قىزىقتى ورىنداردى بالانىڭ ءوزى-اق بەلگىلەيدى. ايتپاقشى, بالانى ەشقاشان ميليتسيامەن, دارىگەرمەن, بوتەن اعا-اپالارمەن قورقىتپاڭىز. ونى ميىنا ءسىڭىرىپ العان بالا اداسىپ قالعان شاقتا ەشكىمدى جانىنا جولاتپاي قويۋى مۇمكىن.
بالا اداسىپ كەتسە
بالا ءبارىبىر اداسىپ قالدى دەلىك. اۋەلى ول قاتتى قورقادى. بىرىنشىدەن, اداسىپ قالعانى ءۇشىن اتا-اناسىنان ۇرىس ەستۋدەن, ەكىنشىدەن, ءوز ءۇيىن تاپپاي قالۋدان… قورقىنىشتىڭ كەسىرىنەن ءوزى بىلەتىن بارلىق مالىمەتتى, ءتىپتى, اتى-ءجونىن دە تارس ۇمىتىپ قالىپ جاتادى.
مۇنداي جاعداي جايلى از-كەم حابارى بار بالا سول اداسقان ورىننان ەشقايدا ۇزامايدى. پسيحولوگتار بالاعا تۋرا سول جەردە «ماما!», «پاپا!» دەپ, بار داۋسىمەن ايقايلاۋدى دا ۇسىنادى. مۇنى ەستىگەن اينالاداعى ەرەسەكتەر بالانىڭ اكە-شەشەسىنەن كوز جازىپ قالعانىن بىردەن ءتۇسىنىپ, ءتيىستى ورىندارعا حابار بەرەدى.
بالا بەيتانىس قالادا اداسىپ كەتكەن جاعدايدا ەمحانا, دۇكەن, كينوتەاتر, ءدارىحانا سەكىلدى عيماراتتارعا كىرىپ, سونداعى قىزمەتكەرلەردەن ءوز اكە-شەشەسىنە تەلەفون شالۋىن وتىنگەن ءجون. ەگەر ول ءالى جازۋ تانىمايتىن بولسا, وعان الدىن الا نەنىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ – اكە-شەشەنىڭ مىندەتى. ماسەلەن, كرەستىڭ سۋرەتى بولسا – ەمحانا, تەرەزە-ەسىكتەرىندە ءتۇرلى تاتتىلەر بەينەلەنسە – دۇكەن, ماڭىندا كىشكەنتاي بالالار ويناپ جۇرسە, وندا ول عيمارات – بالاباقشا نەمەسە مەكتەپ بولادى دەپ, بالا ەس بىلە باستاعاننان ۇيرەتۋ قاجەت.
بالا تابىلعان سوڭ
اداسقان بالا تابىلعان سوڭ, وعان ەشقاشان ۇرىسپاڭىز. جاي عانا قۇشاقتاپ, ءوزىڭىزدىڭ قاتتى الاڭداعانىڭىزدى بىلدىرسەڭىز جەتكىلىكتى. وسىلايشا ونىڭ ۇرەيىن باسىڭىز, بەتىنەن ءسۇيىڭىز, ارقاسىنان سيپاڭىز. مۇنداي ارەكەت بالانى دا, اتا-انانى دا تىنىشتاندىرادى. اداسىپ كەتكەن كەزدە بالاڭىزدىڭ قانداي كۇيدە بولعانىن اقىرىن سۇراپ-بىلۋگە تىرىسىڭىز. بالا ءوز بەتىمەن قانداي كۇيدە بولعانىن تولىقتاي جەتكىزە الماۋى مۇمكىن. اتا-اناسىنىڭ «سەن قورىقتىڭ با؟ نەدەن قورىقتىڭ؟ مەن سەنى تاپپاي قالادى دەپ ويلادىڭ با؟ سەن ماعان رەنجىدىڭ بە؟» سەكىلدى سۇراقتارى وعان ءوز ويىن, باستان كەشكەن كۇيىن ايتىپ بەرۋگە كومەكتەسەدى.
بالانىڭ اداسقان كەزدە دۇرىس ارەكەت ەتكەنىن جايلاپ سەزدىرۋ كەرەك. «سەن قانداي اقىلدىسىڭ! اداسقان كەزدە ەشقايدا كەتپەي, سول ورىندا تۇردىڭ. بوتەن تاتەدەن ەمەس, ساتۋشى اپايدان كومەك سۇرادىڭ. وتە ورىندى جاساعانسىڭ» دەپ, ماقتاپ تا قويۋ ارتىقتىق ەتپەيدى. مۇندايدا بالادا ءوز-وزىنە دەگەن سەنىم پايدا بولادى. الدا تاعى وسىنداي جاعداي قايتالانسا, وعان دايىن بولادى.
ەگەر بالا سىزدەن كوز جازىپ قالا سالىسىمەن, ساسقالاقتاپ, جانىنا ادام جولاتپاي, ەشتەڭەنى تۇسىندىرمەستەن بەي-بەرەكەت جىلاي بەرگەن بولسا, ونىڭ دۇرىس جاساماعانىن ۇعىندىرىڭىز. تەك مۇنى بالاڭىز تابىلعان كەزدە ەمەس, ءسال كەيىنىرەك, شاي ۇستىندە وڭاشادا ايتساڭىز جاقسى. ەستى بالا ەكىنشى رەت ونداي ءىسىن قايتالامايدى. كەلەسىدە سابىرلى بولۋعا تىرىسادى.
بوتاگوز ماراتقىزى
