سپەكتاكل اياقتالىپ, سىرتقا شىقتىم. بەلگىلى رەجيسسەر نۇرلان جۇمانيازوۆ قويعان «اقان سەرى – اقتوقتى» سپەكتاكلىنەن تارقاعان كورەرمەندەر جەكە-جارىمدانىپ تا, توپتانىپ تا ماشينالارىنا, اۆتوبۋس ايالدامالارىنا قاراي كەتىپ بارادى. مەن نۇرلاننىڭ الگىندەگى بىر ءسوزىن ەسىمە الدىم. «بىرەۋ ءبىلىپ, بىرەۋ بىلمەيتىن شىعار, – دەگەن ول, – استانامىزداعى ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق-دراما تەاترىنىڭ اشىلۋىنا بىردەن-ءبىر ەڭبەك سىڭىرگەن ادام جانە العاشقى ديرەكتورى ءھام رەجيس- سەرى بولعان مارقۇم جاقىپ وماروۆ ەدى عوي. ول تەاتردىڭ سالتاناتتى اشىلۋ قۇرمەتىنە ءسوز زەرگەرى ع.مۇسىرەپوۆتىڭ وسى «اقان سەرى – اقتوقتىسىن» تاڭداپ قويعان بولاتىن. وعان دا مىنە, بيىل تۋرا جيىرما بىر جىل تولىپ وتىر». نۇرلان ءسوزى وي سالعانداي ما, ءجۇرىپ كەتتىم, كەنەت جان- جاعىما قارايمىن. كەڭ كوشە, وڭ جاعىمدا قالا اكىمدىگىنىڭ عيماراتى, قارسىدا جاستار سارايى, كەشكى ارايعا ورانىپ, تەرەزەلەرىندە ساۋلە ويناپ, جوتالانا, ساۋلەلەنە تۇسەدى. اۋ, بۇل جاقىپ وماروۆتىڭ, جاقىپتىڭ كوشەسى عوي. جاقىپ تۋرالى, تەاتر تۋرالى, جاقىپتىڭ وزىم بىلەتىن ونەرى مەن ومىرى تۋرالى ويلانىپ كەتكەنىمدى اڭعاردىم.
تەاتر دەگەن ۇلى ۇعىم سىرتى كورىكتى, ءىشى اسەم عيماراتىنان بۇرىن, شاعىن عانا ساحنا الاڭىندا حالىق باسىنداعى وتكەن-كەتكەن الۋان وقيعالاردى قايتا ءتىرىلتىپ, ادام ارمانى مەن ماقساتىن, ونىڭ كۇيىنىشى مەن ءسۇيىنىشىن تەرەڭنەن قوزعايتىن اكتەر مەن رەجيسسەردىڭ, تەاتردى تەاتر ەتەتىن ونەر ساڭلاقتارىنىڭ سان عاسىرلىق تىنىمسىز ەڭبەگى ارقىلى قالىپتاسقانى ءمالىم. جاقىپ تا تەاتر ونەرىنە بار جان-تانىمەن قىزمەت قىلدى. مەن ونى, اسىرەسە, 1972 جىلدان, ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى قاراعاندى وبلىستىق دراما تەاترىنىڭ باس رەجيسسەرى بوپ تۇرعان كەزىنەن جاقىن تانىسىپ, جاقسى سىرلاس بولدىم. ول حالقىمىزدىڭ تالاي اسەم اندەرى مەن جىرلارىنا ارقاۋ بولعان اقمولا وبلىسىنىڭ (بۇرىنعى كوكشەتاۋ) ەڭبەكشىلدەر اۋ- دانىندا 1938 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. وسى جەردە ورتالاۋ مەكتەپتى ءبىتىرىپ, ول دا كىم بولام دەپ ويلانادى. اۋەلدە قالاعانى – بۋرابايداعى اۋىلشارۋاشىلىعى تەحنيكۋمى ەدى.
ونەرگە دەگەن تابيعي بەيىمى مەن جان قۇشتارلىعى العاش وسى جەردە كورىنەدى. كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنە بەلسەنە قاتىسىپ, جەكە داۋىستا ولەڭ ايتادى, ساحنالىق شاعىن رولدەردە وينايدى. قاتارداعى جاي اۋەسقويلاردىڭ ءبىرى ەمەس, بىرەگەيى رەتىندە تەحنيكۋم وقىتۋشىلارى مەن وقۋشىلارى اراسىندا ۇلكەن بەدەلگە يە بولادى. سوندىقتان دا شىعار, كەيىن بيولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى, ءسىبىر عىلىم اكادەمياسىنىڭ قىزمەتكەرى بولعان, ول كەزدە جاقىپتىڭ ۇستازى ۆلاديمير فەدوروۆيچ التەرگوت جاس جىگىتتىڭ بويىنداعى ونەرگە دەگەن لاپىلداپ تۇرعان جالىندى تانىپ:
– سەنىڭ جولىڭ بۇل ەمەس, سەن ونەر جولىن قۋ, ءوز باقىتىڭدى ونەردەن تاباسىڭ, – دەپ بىردە ويىنداعىسىن اشىقتان-اشىق ايتىپ تا سالادى. ءسويتىپ, بىلىكتى ۇستاز اقىلىمەن جاقىپ اۋىلشارۋاشىلىعى تەحنيكۋمىن ورتا جولدان ۇزەدى دە, ءبىرجولا ونەر اۋىلىنا قاراي بەت بۇرادى. 1958 جىلى الماتىداعى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترى جانىنداعى ستۋديانىڭ اكتەرلىق كۋرسىنا وقۋعا تۇسەدى. جاقىپتىڭ اۋەلى اكتەرلىق, سوسىن رەجيسسەرلىق جەمىستى قىزمەتى باستالادى.
جاقىپ كىسىگە تۋرا قاراپ, بۇكپەسىز اشىق سويلەسەتىن. سونداي ءبىر ءساتى كوز الدىمدا, تولقىندى قارا شاشىن الاقانىمەن كەيىن قاراي ءبىر سيپاپ قويىپ, ونەردەگى العاشقى قادامدارى جايىنان بيپازدانا اسىقپاي اڭگىمە باستاعان ەدى. 1960 جىلى ستۋديانى جيىرما شاقتى جاس ورەن بىتىرەدى دە, سونىڭ جەتەۋى كومىرلى قاراعاندىعا جول تارتادى. ىشتەرىندە كەيىن مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭلاۋرەاتى اتانعان ءانۋار مولدابەكوۆ, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى روزا اشىربەكوۆا, جامبىل وبلىستىق دراما تەاترىنىڭ باس رەجيسسەرى بولعان امانجول سالىمباەۆ, جەزقازعان تەلەۆيزياسىنىڭ باس رەجيسسەرى قىزمەتىن اتقارعان امانجول ۇسەنوۆ, بەلگىلى ءارتىس ءشامىل ءجۇنىسوۆ, رەجيسسەر تاستان وتەباەۆ بار.
ساحناعا شىعار سپەكتاكلدىڭ جالپى نە ايتپاق باعىتىن ايقىنداپ الۋ, ارينە, رەجيسسەر جۇمىسىنىڭ ەڭ ءبىر ءتۇيىندى ماسەلەسى. سونداي-اق, وبراز تابيعاتىن ءدوپ باسۋ, اكتەردى سوعان باعىتتاۋ دا وڭاي شارۋا ەمەس. اسىرەسە, كورەرمەن جادىندا بۇرىننان بار, ءبىر قالىپقا ورنىققان تانىس وبرازدار تابيعاتىن قايتا جاڭعىرتۋ ءتىپتى دە قيىن-اۋ. مىسالعا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ اتاقتى «ەڭلىك – كەبەك» پەساسىنداعى جاپال قويشىنىڭ وبرازىن الايىق. بۇرىنعى ساحنالىق شەشىمدەرىنەن ول بىزگە كوكىرەگى بىتەۋ, قوي سوڭىندا ءجۇرىپ كورباق بوپ قالعان بەيشارا جان رەتىندە بەلگىلى بولاتىن. رەجيسسەر جاقىپ وماروۆ ونى مۇلدە باسقا ادام ەتىپ وزگەرتىپ جىبەرگەنىن كورگەنبىز. «ءىش قازانداي قاينايدى, كۇرەسۋگە دارمەن جوق» دەگەندەي, ويدىڭ, ۇلكەن تەبىرەنىستىڭ ادامىنا اينالعان جاپالدى قالىڭ كورەرمەن سۇيسىنە قابىلداعاندى. بۇل جونىندە جاقىپتىڭ ءوزى:
– كەيدە تىرشىلىكتە قالىپتاسقان تاپتاۋرىن ۇعىمدار ءومىردى تانىپ-بىلۋگە, قۇبىلىس سىرىن تەرەڭ اشا تۇسۋگە كەدەرگى بولاتىنىن فيلوسوفيا عىلىمى جان-جاقتى دالەلدەگەن, – دەيتىن ىشتەگى سىرىن شەرتە, اعىنان جارىلىپ. – ادامدى قوعامدىق قىزمەتتە الاتىن ورنىنا قاراي, باسىنداعى داقپىرت-دارەجەسىنە قاراي باعالايتىنىمىز بار. سونىڭ سالدارىنان ونەردە دە, بي بولسا – اقىلدى, قويشى بولسا – اڭگۇدىك, نادان دەگەن جاتتاندىلىق كەزدەسەدى. مۇنداي جۇتاڭ كوزقاراس ءبيدىڭ دە, قويشىنىڭ دا تابيعات الدىندا بىردەي ادام ەكەنىن, ەكەۋىندە دە بىردەي جۇرەك, اقىل-وي بارىن ەسكەرمەۋشىلىكتەن شىعادى. ال جۇرەك پەن اقىل-ويدىڭ قۇبىلاناماسى, ەرەكشەلىكتەرى سىرتقا كوپ بىلىنە بەرمەيدى. ول ەرەكشەلىكتەردى كىسى ۇستىندەگى شاپاننىڭ جاقسى-جاماندىعىمەن, قوعامداعى ورنىنىڭ بيىك-تومەندىگىمەن سارالاۋ مۇمكىن ەمەس. مىنە, وسى جاعداي مەنىڭ جاپال وبرازىنىڭ ادامدىق بولمىسىنا, ونىڭ جۇرەگىنىڭ تەك وزىنە ءتان سازىنا ءجىتى ءۇڭىلۋىمدى تالاپ ەتتى. ءۇڭىلدىم دە, ونىڭ بويىنان ادامدىق ۇلكەن پاراسات تاپتىم. سونى كورەرمەنگە جەتكىزگىم كەلدى. مەنىڭ شەشىمىم دۇرىس پا, بۇرىس پا, تورەشىسى – كورەرمەن. كورەرمەننىڭ اقىل كوزى, پاراساتتى جۇرەگى.
وسى سوزدەردى بۇگىن ەسىمە العاندا, كوپشىلىك كورەرمەن سياقتى جاپال وبرازى ماعان دا كەزىندە رەجيسسەر جاقىپ سومداعان تۇرعىدا قاتتى ۇناعانىن ايتا كەتكىم كەلەدى. شىنىندا, ۇزدىكسىز دامۋ ۇستىندەگى تەاتر, ۇنەمى جەتىلىپ وتىراتىن كورەرمەن تالعامى قاشان بولماسىن قارادۇرسىندىلىكتى قابىلدامايدى. ال قۇبىلىستىڭ سىرت ارەكەتىن قۋىپ كەتۋشىلىك, وقيعانىڭ سەبەبى مەن سالدارىنا ۇڭىلمەي, ىشكى سىرلارىن اشپاي, ونىڭ تەك ناتيجەسىمەن اۋەستەنۋشىلىك, جاي حابار تۇرعىسىندا بايانداي سالۋشىلىق – ونەردى وركەندى ورىسكە شىعارمايدى. مەن بىلەتىن جاقىپ وماروۆتىڭ رەجيسسەرلىق كوزقاراسىنىڭ بۇل دا ءبىر ءتۇيىنى ەدى.
وتەن احمەت, ونەرتانۋشى
