وتكەن جىلى ەلiمiزدە 874 قىز شەتەل ازاماتىمەن نەكەگە تۇرعان دەيدi ستاتيستيكا. تاعى بiر دەرەك بويىنشا, ارالاس نەكە سانى 25 669-عا جەتكەن. بۇل كورسەتكiش 1999 جىلى 18 402 بولعان ەكەن. دەمەك, شەتەلدiكتەردiڭ ەتەگiنەن ۇستاپ, ەرiپ كەتە بەرەتiن قازاق قىزدارى كوبەيiپ بارادى.
ۇلتتىق يدەولوگيالار تۋرالى حالىقارالىق تاجiريبەلەرگە زەر سالساق, قاي قاشان دا قىز بالالار ەل ساياساتىن ءجۇرگiزۋدە باستى ءرول ويناعان. مىسالى, ەرتە كەزدەردە نەمiستەردە دە, جەبiرەيلەردە دە ايەلدەردi ۇلتتىق ساياساتقا باۋليتىن ارنايى مەكتەپتەر بولعان. ۇلتتىڭ بولاشاعىنا قاتىستى ۇلى مۇراتتارىن بەلگiلەپ, بولاشاققا باعدارلامالار جاساعاندا كوبi قىز بالانىڭ ساناسىنا سiڭدiرiلiپ وتىرعان.
ال قازاقتىڭ بۇگiنگi جاعدايىنا قاراپ نە ايتۋعا بولادى؟..
بۇل ورايدا, «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» كودەكستiڭ 11-بابى ادامدى ەرiكسiز ويعا قالدىرادى. «ارالارىندا نەكە قيىلۋىنا (ەرلi-زايىپتى بولۋىنا) جول بەرiلمەيتiن ادامدار» دەپ اتالاتىن وسى باپتا «نەكەلەسۋگە (ەرلi-زايىپتى بولۋعا) جاقىن تۋىستاردىڭ اراسىندا جول بەرiلمەيتiنi» تۋرالى جازىلعان. ونىڭ سىرتىندا كودەكستiڭ «نەكەگە وتىراتىن (ەرلi-زايىپتى بولاتىن) ادامداردى مەديتسينالىق زەرتتەپ-قاراۋ» دەپ اتالاتىن 12-بابىندا: «نەكەگە وتىرۋعا (ەرلi-زايىپتى بولۋعا) تiلەك بiلدiرۋشiلەرگە مەديتسينالىق, سونداي-اق مەديتسينالىق-گەنەتيكالىق ماسەلەلەر جانە رەپرودۋكتيۆتiك دەنساۋلىق ساقتاۋ ماسەلەلەرi بويىنشا كونسۋلتاتسيا بەرۋدi جانە زەرتتەپ-قاراۋدى دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارى جانە تەك ولاردىڭ ەكەۋiنiڭ كەلiسiمiمەن عانا ءجۇرگiزەدi», – دەلiنەدi. ياعني, مەديتسينالىق-گەنەتيكالىق تالداۋ جاساۋ ارقىلى, بولاشاق ەرلi-زايىپتى بولعىسى كەلگەن جاستاردىڭ بiر-بiرiنiڭ شىن مانiندە شىققان تەگiن تانىپ-بiلۋگە مۇمكiندiك بەرiلەتiنi ايتىلادى.
بۇل – جەتi اتاعا دەيiن قىز الىسپايتىن قازاقتىڭ بايىرعى سالتىنىڭ زاڭعا ەنگەنi دەگەن ءسوز.
حوش دەلiك. راسىندا, قازاق جەتi اتادان قىز الىسپاۋ تۇرعىسىنداعى اتالار وسيەتiن, كونە سالتتى ساقتاپ كەلەدi. «تۋىستاردىڭ نەكەلەسۋiنە جول بەرiلمەيدi» دەپ تۇرىپ, بۇل زاڭمەن دە شەگەلەنگەن.
ال بiراق, بۇگiنگi ۇرپاقتىڭ ۇرپاعىنا جەتi اتانى بiلۋ قاجەتتiگi تۋىپ وتىر ما؟ بۇگiن بiز جەتi اتامىزدى تiزiپ ايتا الامىز با؟
«جەتi اتاسىن بiلمەگەن – جەتەسiز» دەيدi قازاق. راس, سوڭعى جىلدارعا دەيiن كوبiمiزدiڭ اكەلەرiمiز بەن اتالارىمىز جەتi اتامىزدى تiزiپ, قاعازعا جازىپ وتىرىپ جاتتاتىپ كەلگەن. قازiر دە مەكتەپ وقۋلىعىندا «جەتi اتاڭدى اتا!» دەيتiن تاپسىرما بار. ال, 2011 جىلى شەتەل ازاماتتارىنا كۇيەۋگە شىعىپ كەتكەن 874 قىزدىڭ بالاسى ەرتەڭ جەتi اتاسىن قالاي ايتادى؟ ونى بىلاي قويعاندا, وسى قاراكوز قۇربىلارىمىزدىڭ بالالارى قازاق بولا الا ما؟
ارينە, بولا المايدى! ويتكەنi, قازاق – ۇلتىن, شىققان تەگiن انالارىنا قاراپ اجىراتاتىن جابiرەي ەمەس. قازاق «جiگiتتiڭ جاقسى بولماعى – ناعاشىدان» دەپ, بولاشاق ۇرپاعىنىڭ قانداي بولماعى العان جارىنا بايلانىستى ەكەنiنە ءمان بەرسە دە, تەكتiلiكتi اتاعا قاراپ اجىراتادى.
دەمەك, ارالاس نەكەدە تۇرعاندار ءۇشiن «جەتi اتا» دەگەن ۇعىم جوق.
…«نەكە جانە وتباسى» تۋرالى كودەكسكە تۋىستاردىڭ نەكەلەسۋiنە شەك قويىلعانى سەكiلدi قازاق قىزدارىنىڭ شەتەلدiكتەرگە تۇرمىسقا شىعۋىنا دا از دا بولسا توسقاۋىل قوياتىن قاتاڭ تالاپ ەنگiزiلسە دۇرىس بولار ما ەدi…
ءنازيرا سايلاۋقىزى
