Ötken jyly Qazaqstan halqy assambleiasynyŋ XXI sessiiasynda Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev Ūly Jeŋıstıŋ 70 jyldyǧyna orai Astanada Keŋes Odaǧynyŋ Batyry, general-maior İvan Vasilevich Panfilovtyŋ eskertkışın tūrǧyzudy tapsyrǧan bolatyn. Bügıngı taŋda osy ızgılıktı ıs aiaqtaluǧa jaqyn. Aituly mereke qarsaŋynda qaharman diviziia komandirınıŋ senımdı serıgı Bauyrjan Momyşūly daŋǧyly boiynda ornalasqan «Jerūiyq» saiabaǧynda batyrdyŋ eŋselı eskertkışı boi kötermek.
Saiypqyran sardar
General-maior İvan Panfilov 1893 jyly Reseidıŋ Saratov (babalarymyz Sarytau dep ataǧan) oblysyndaǧy Petrovsk qalasynda düniege kelgen. Öjet ören örımdei kezınen bırınşı düniejüzılık soǧysqa qatysyp, taǧdyrdyŋ kermek dämın tatyp, ysylǧan jauyngerlık joldan ötedı. Ötken ǧasyrdaǧy aq qaşyp, qyzyl quǧan almaǧaiyp kezeŋdegı Azamat soǧysynyŋ qazandai qainaǧan ortasynda jürıp, 25-atqyştar diviziiasynda vzvod, rota komandirı atanady. Odan keiın Kievtegı joǧary äskeri mekteptı tämamdap, batalon, polk basqarady. Keiınırek, 1937 jyly Orta Aziia äskeri okrugy ştabynyŋ bölım bastyǧyna taǧaiyndaldy. Būl qyzmette ūzaq tūraqtamai, 1938 jyly Qyrǧyz KSR-ınıŋ äskeri komissary boldy. Qandai äskeri qyzmettı atqarsa da, baiypty mınezımen jūrtqa jaǧa bılgen azamatty közın körgender onyŋ parasatty jan bolǧandyǧyn aitady. Aitsa aitqandai, bızge jetken fotodaǧy beinesınen onyŋ tūŋǧiyq oily, mädenietı joǧary, ruhani quaty küştı adam bolǧany aiqyn aŋǧarylady. Bügıngı taŋda tarihşylar ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ qalai bastalǧandyǧy turaly türlı derekterdı köldeneŋ tartyp jür. Sūm soǧystyŋ bolmai qoimaitynyn sol kezdegı bilıktıŋ törınde otyrǧan «kösemder» men älemdık saiasatty saralaǧan közıqaraqtylar astyrtyn bılgenmen, bylaiǧy qarapaiym jūrt beihabar edı. Degenmen, soǧystyŋ aty – soǧys. Tūtqiyldan kırgen faşist basqynşylaryna tötep beruge Keŋes äskerınıŋ qauqary alǧaşynda jetpei qaldy. Mūzdai qarulanǧan jau joldaǧy barlyq qalalar men auyldardy tasqyn sudai jaipap, otqa orap, beibıt tūrǧyndardy oqqa bailap, Mäskeu ırgesıne jaqyndap qaldy. Tıptı, Gitlerdıŋ jetınşı qaraşada Keŋes Odaǧynyŋ bas qalasynda äskeri şeru ötkızbek jospary da boldy. Däl osyndai qysyltaiaŋ kezde general İvan Panfilov Almatyda jergılıktı ūlt ökılderınen 316-atqyştar diviziiasyn jasaqtap, sol kezdegı otanymyzdyŋ jüregın jaudan qorǧauǧa attanady.
öşpes daŋq önegesı
Bızdıŋ bala künımızde panfilovşylar esımı erekşe därıpteletın. Bır jaǧynan jerlestık bolar, ekınşıden, olardyŋ közsız erlıgı, rasynda da, taŋqalarlyq jaǧdai edı. 1941 jylǧy 15 qaraşada Mäskeu tübıne kelıp, bekınıp alǧan gitlerşılder 51 diviziiamen «şeşuşı şabuyldy» bastaidy. General-maior İ.Panfilov basqarǧan 316-atqyştar diviziiasy (keiınnen 8-gvardiialyq-panfilovşylar diviziiasy) Mäskeu tübındegı Volokolam tas jolynan basqynşylardy qiia bastyrmauy qajet. Ärine, ekı jaqtyŋ küşı teŋ emes. 16 qaraşada nemıs äskerlerı 2 tank jäne 1 jaiau äsker diviziialaryn qoldana otyryp, Volokolamskınıŋ oŋtüstıgındegı Rokossovskii armiiasynyŋ sol qaptalynan soqqy jasap, jiyrma segız batyr bekınıp jatqan tas jolǧa eluden astam tankterın bettetedı. Elestetıp körınız, 50 tank pen 28 jauyngerdı… Qandy şaiqas tört saǧattan astam uaqytqa sozyldy. Bızdıŋ batyrlar bastaryn ölımge tıgıp, berıspei soǧysady. Tas jolǧa tabandap kelgen on tört tanktıŋ joly kesıldı. Äl-därmenı azaiyp bara jatsa da, politruk Klochkov serıkterıne qarap: «Joldastar, otyz tank qaldy, özımızdı qūrbandyqqa şaluǧa tura keledı. Resei keŋ-baitaq, bıraq şegınerge jer joq. Artymyzda – Mäskeu» degen äigılı sözın aitady. Osy jerde Panfilovtyŋ jiyrma segız batyr jauyngerı soŋǧy demı üzılgenınşe aiqasyp, jaudy tas joldan ötkızbeidı. Mäskeu üşın qandy şaiqasta generaldyŋ özı de erlıkpen köz jūmady. Osy jankeştı jauyngerlerdıŋ erlıgı turaly alǧaş 1941 jyldyŋ 27 qaraşasynda «Krasnaia zvezda» gazetınıŋ kezektı sanynda Karoteev degen maidandyq korrespondent öz ocherkınde aityp ötedı. Kelesı künı, 1941 jyldyŋ 28 qaraşasynda «Krasnaia zvezda»-nyŋ ädebi hatşysy Kriviskii jazǧan «Qūrban bolǧan 28 batyrdyŋ ösietı» atty maqala jaryq kördı. Keiın būl avtorlarǧa senımsızdık tuyp, qiialdan jazylǧan dünie degen jala da jabylady. Alaida, «şyŋdyq köp – aqiqat jalqy» demekşı, KSRO Joǧarǧy Keŋesı Prezidiumynyŋ 1942 jylǧy 21 şıldedegı Jarlyǧymen Kriviskiidıŋ ocherkınde attary atalyp, qaza bolǧan barlyq 28 gvardiiaşyǧa Keŋes Odaǧynyŋ Batyry ataǧy berıldı. Keiın mälım bolǧandai, osy şaiqasta alty sarbazdy perıştesı saqtap, tırı qalady. Alaida, olardyŋ soǧystan keiıngı ömırlerı, adam basyna bermesın, aianyşty jaǧdaida aiaqtalady. Osy jerde maidan dalasynda generaldyŋ qandyköilek serıgı, Mäskeudı jaudan qorǧauda janqiiarlyqpen küresken daŋqty batyr Bauyrjan Momyşūlynyŋ da esımın aityp ötken jön. Baukeŋ atamyz panfilovşylardyŋ közsız erlıgın «Moskva üşın şaiqas» kıtabynda tarihi tūrǧyda tiianaqtap berdı. 2005 jyly Elbasynyŋ jeke tapsyrmasymen Volokolamsk qalasynda Keŋes Odaǧynyŋ Batyrlary İvan Panfilov pen Bauyrjan Momyşūlynyŋ müsınderı ornatyldy. Erlık eşqaşan ūmytylmaidy degen – osy.
Qazaqtyŋ tuǧan qūdasy
Bızdıŋ Torǧaida Baiqadam Qaraldin degen ūlaǧatty adam ötken. Zamanynda bedeldı, uälı sözımen jūrtty ūiyta bılgen, jer şaruaşylyǧyn jetık bılgen tūlǧa. Otyzynşy jyldary jalǧan jalamen ūstalyp, atylyp ketedı. Keiın onyŋ ūrpaqtary da quǧyn körıp, bıraq Älıbi Jangeldinnıŋ qamqorlyǧy arqasynda Almatyǧa kelıp, jan saqtaidy. Osy aituly azamattyŋ ūly äigılı kompozitor Baqytjan Baiqadamovqa generaldyŋ qyzy Valentina İvanovna Panfilova soǧystan keiın tūrmysqa şyǧyp, übırlı-şübırlı otbasyǧa ainalady. Ardaqty batyr äkesıne keskını men mınezı döp keletın Valentina da qandy maidandy közben körıp, bel ortasynda jürıp, talai bozdaqtardy ajaldan aman alyp qalǧan medbike boldy. Ūzaq jyldar boiy Valentina İvanovna Almatydaǧy äkesınıŋ esımımen atalǧan köşede tūryp, aimaqtyq Ofiserler üiınde qyzmet etedı. Keiınırek, ötken ǧasyrdyŋ toqsanynşy jyldarynyŋ basynda dünieden ozady.
Erdıŋ eŋselı eskertkışı
Almaly baqty Almaty qalasynda 28-gvardiiaşy-panfilovşylar atyndaǧy saiabaq bar ekenın, onda batyr-generalǧa eskertkış ornatylǧanyn bärımız bılemız. Endı, mıne, bas qalamyz – Astanada da saiypqyran sardardyŋ aibyndy tūlǧasy jarqyrap tūrmaq. Generaldyŋ eskertkışın jasauǧa jariialanǧan baiqauda müsınşı Ruslan Ädenov degen daryndy jastyŋ tuyndysy basqalardan oq boiy ozyp şyǧady.
– Bala jasymnan panfilovşylar erlıgıne taŋǧalyp östım. Sondyqtan bolar, osy jauyngerler turaly jazylǧan kıtaptardy qalt jıbermei oqyp jürem. Äsırese, menı generaldyŋ azamattyq bolmysy qyzyqtyrdy. Ötken jyly baiqau jariialanǧanda ıştei osy bäigege qatysyp körsem degen oiym boldy. Aqyry, öz tuyndymdy ūsyndym. Jeŋımpaz atandym. Ärine, generaldyŋ müsının jasau oŋai bolǧan joq. Ol üşın köp ızdendım. Batyr jaily jazǧan derekter men onyŋ fotolaryn üŋıle zerttedım. Sosyn baryp, aqpan aiynda jūmysty qolǧa aldym. Ekı ai ışınde müsındı beinelep şyǧardym. Eskertkıştıŋ jalpy ūzyndyǧy – jetı jarym metr. Bylai qaraǧanda, eŋselı, örnektı eskertkış bolmaq. Bügıngı taŋda jūmystardyŋ barlyǧy aiaqtaldy. Endı Jeŋıs künı merekesı qarsaŋynda eskertkıştıŋ aşyluyn kütıp otyrmyz, – deidı jas müsınşı.
Azamat ESENJOL
