Osy aptany iısı mūsylmannyŋ qasiettı merekelerınıŋ bırı Qūrban aitpen bastadyq. Aǧaiyn-jamaǧattyŋ arqa-jarqa bolyp, aq tılek aqtarysyp, dūǧa jasaǧany öz aldyna ǧibrat. Osy künderı «Astana aqşamy» gazetınıŋ redaksiiasy elorda aqsaqaldary men dästürlı dınımızdı nasihattap, babalar ūstanymyna berıktık tanytyp jürgen bırqatar azamattardyŋ basyn qosqan. Döŋgelek üstel basyndaǧy äŋgıme-dükende islamnyŋ jastar tärbiesındegı orny, jat aǧymdarmen küres joldary, qazaq alyptarynyŋ ǧibrattary jäne özge de özektı dünieler söz boldy. Bız qauzaǧan mäselelerge sız de köz jügırtıp körıŋız, qūrmettı oqyrman!
Qonaqtar:
Ömırzaq OZǦANBAEV – QR Ardagerler keŋesı töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary, akademik;
Kenjebolat JOLDYBAI – Qazaqstan Jurnalister odaǧynyŋ müşesı, qoǧam qairatkerı, publisist:
Omar JÄLEL – filologiia ǧylymynyŋ kandidaty;
Serıkzat DÜISENǦAZİN – filologiia ǧylymynyŋ kandidaty, aitys aqyny;
Aǧabek QONARBAIŪLY – Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ baspasöz hatşysy;
Marat BEKTAZİNOV – «Nūr Astana» ortalyq meşıtınıŋ naib imamy.
Tılşı: Qazırgı qoǧam tärbiesı men İslamnyŋ ızgı amaldaryn, iaǧni imandylyq şarttaryn, ızgılık iırımderın qalai qabystyryp jürmız? Töl dınımızben qauyştyq desek te, osy mäsele kemşın siiaqty ǧoi.
Ömırzaq Ozǧanbaev: Elımızde, islam älemınde ūlyq mereke toilanyp jatyr. Soŋǧy jyldary Qazaqstanda būl merekege ülken män berılude. Qūrban şalu kezındegı körınısterdıŋ barlyǧy – töl dınımızdegı, ata-baba dästürındegı qūndylyqtar. Ait namazynda da azamattardyŋ, äsırese, jastardyŋ köp boluy halqymyzdyŋ ata-baba dınıne bet būrǧanyn körsetıp otyr. Jäne aita keterlıgı, ötken jyly osynda otyrǧan azamattar qasiettı Mekkede, nūrly Medinada bolǧan kezımızde bızdıŋ tört jarym myŋ otandasymyz özderınıŋ qajylyq paryzyn oryndady. Būl da ülken körsetkış dep esepteimın.
Dın – halyqty imandylyqqa, ızgılıkke tärbielep kele jatqan ülken örkeniet. Bız, ärine, ūzaq jyldar boiy «Qūdai joq», «Dın – apiyn» degen qaǧidalardy ūstanyp, baǧytymyzdy basqa jaqqa būruǧa, qūdaisyzdyqqa talaptandyq. Soŋǧy jyldardaǧy täuelsızdık özımızdıŋ ata dınımızge, qūndylyqtarymyzǧa, mädenietımızge, tarihymyzǧa ülken betbūrys jasatty. Osyǧan mümkındık bergen derbestıgımızdıŋ jiyrma bes jyldyǧy qarsaŋynda Astananyŋ simvoly «Bäiterektıŋ» tübınde bas qosyp, osyndai ūlt müddesıne qatysty mäselelerge taǧy da bır oi jügırtıp, pıkır jarystyryp otyrmyz.
Ūrpaq tärbiesınde İslam dınınıŋ ülesı erekşe dep esepteimın. Sebebı, asyl dınımızde köptegen qūndylyqtar bar. Ökınışke qarai, bır ūrpaq sondai qūndylyqtardan köz jazyp qaldy. Jaratuşy Ūly Allanyŋ, onyŋ jerdegı ūlyq dını düniege kelgen Mekkede, onyŋ nyǧaiǧan jerı Medinada paiǧambarymyz Mūhammed ūrpaq tärbiesıne erekşe män bergen. Būl qasiettı Qūran kıtabymyzda da, ardaqty paiǧambar hadisterınde de erekşe aitylady. Endı bız de mūny öz tärbie qūraldarymyzda paidalanuymyz qajet dep esepteimın.
İslamnyŋ ūrpaq tärbiesıne qatysty mysaldaryn bylai aituǧa bolady:
«Mekke menen Medina jerdıŋ ūşy,
Alys sapar deidı ǧoi barǧan kısı.
Ata menen anaŋdy qūrmetteseŋ,
Mekke bolyp ketedı üidıŋ ışı»
deidı Şal aqyn. Qandai oryndy aitylǧan jäne ata-anasyn, adamnyŋ qos äuliesın ardaqtauy airyqşa märmär şarua. Bız eger ūrpaq tärbiesınde jastardy ata-anasyn qadırleitın därejege jetkıze bılsek, būl – jetıstık.
Kenjebolat Joldybai: Aldymen Ömekeŋnıŋ sözın jalǧai ketsem, täuelsızdıktıŋ jiyrma bes jyly ışınde bız jaŋa, derbes memleket qūrdyq. Ol moiyndaldy, qalyptasty dep te jatyrmyz. Bıraq, menıŋ oiymşa, bız älı de qalyptasu üstındemız. Bügıngı künı jaŋa zamannyŋ, jaŋa eldıŋ, jaŋa azamattaryn qalyptastyru qajet. Jäne osy baǧytta jūmys jasap jatyrmyz. Bıreu bılım berude, bıreu basqa da tırşılıkterın jasauda. Äiteuır, maqsat bıreu ǧana.
Ömekeŋ dūrys aitty, bız būrynǧy jetpıs jyl boiy qandai jaǧdaida ömır sürdık. Dınnen, adamnyŋ eŋ qajet närsesınen özımızdı özımız aiyryp tastaǧandai küige ūşyradyq. Mūny sol kezdegı saiasattyŋ äserı desek te, jüregınde imany bar adam ony saqtap qalyp jatty. Ony ata-analarymyzdan, keibır qariialardan kördık te. Sonyŋ äserınen bolsa kerek, tamyrymyzdy saqtap qaldyq. Osy tūrǧydan jaŋaşa tärbienı qolǧa alu – öte maŋyzdy jäne qajettı. Alaş arysy Jüsıpbek Aimauytovtyŋ 1926 jyly şyqqan «Tärbie» degen maqalasy bar. «Rūm halqyn myqty qylǧan – tärbie. Eskendır hakımdı danyşpan qylǧan – Sokrattyŋ tärbiesı. Neirondy zalym qylǧan da – Aristoteldıŋ qate tärbiesı. Istıŋ ūqyptylyǧy, auyzbırşılık te – tärbieden» deidı onda avtor. Mıne, adamdy tüzeitın de, būzatyn da – tärbie. Al dıni tūrǧydaǧy tärbienıŋ maŋyzy öte zor. Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ jastarmen jūmysyn da qos qoldap qoldaimyn.
Qazaqta «Jaman adam – qūdaişyl, tamaǧy joq adam – orazaşyl, jūmysy joq adam – namazşyl» degen söz bar. Adam qiynşylyqqa tap kelse, qūdaişyl bolyp ketedı. Bärıne Qūdaidy kınälaidy. Keibır adamdar bar, meşıtte ūiyqtaidy, meşıtte tüneidı. Öitkenı, basqa jūmysy joq onyŋ. Bylaişa aitqanda, ol – qoǧamnyŋ masyly. Bıraq özın dınmen bürkemeleidı. Al bızdıŋ maqsatymyz – dınnıŋ paidaly ekenın aitu.
Al būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ dıni tärbie baǧytyndaǧy orny qandai deitın bolsaq, barlyǧy keremet, tört qūbylasy teŋ dep aita saluǧa erterek. Deitūrǧanmen, auyzdy qu şöppen sürtuge bolmaidy. Äsırese, soŋǧy kezderı osy mäselege airyqşa köŋıl bölınıp otyr. Mūny ülken jūmystyŋ basy dep esepteimın. Äsırese, dıni basqarma BAQ-pen tyǧyz bailanysta desem, qatelese qoimaspyn. Dese de, bügıngı künı bız köterıp otyrǧan taqyrypty nasihattau mäselesınde äleumettık jelınıŋ mümkındıgı tolyqtai paidalanylmai keledı. Esesıne, kerı aǧymdaǧy küşter būl tūrǧyda belsendılık tanytyp otyr. Mümkın, osy taqyryp boiynşa tūraqty jurnalister pulyn QMDB-nyŋ janynan jasaqtau qajet şyǧar. Jaŋadan qūrylǧan Dın ısterı jäne azamattyq qoǧam ministrlıgı öz salasy boiynşa bılıktı jurnalist mamandardy daiyndau mäselesımen ainalysyp jatsa da qūba-qūp. Jaŋadan qūrylǧan ministrlık būl ūsynysty qoldaidy degen senımdemın.
Tılşı: Tärbienıŋ bır jemısı körkem mınez emes pe? İslam ūstanymdary da mūny qūptaidy. Alaida, däl qazırgı taŋda qūbylaǧa qarap tıze bükken jastardyŋ arasynan osy qasiettı baiqau qiyndau…
Marat Bektazinov: Dın mäselesıne keletın bolsaq, dın degenımız däret alu men jainamazdyŋ arasyndaǧy dıni räsımderdıŋ jiyntyǧy emes. Dın – bütındei adam balasyn ekı düniede de baqytty qylatyn Alla taǧalanyŋ bızge bergen keremet qaǧidasy, erejesı, meiırımı. Kezınde Mūhammed paiǧambarymyzdan sahabalar kelıp sūraidy: «Iа, Rasulalla! Dın degenımız ne?» dep. Sonda paiǧambarymyz: «Dın degenımız – körkem mınez» dep jauap bergen eken. Şyn mänınde, dınnıŋ jalpy maqsaty – adam balasynyŋ boiyndaǧy jaqsy qasietterdı kemeldendıru, özın jetıstıkke jetkızu.
Tarihşylardyŋ aituynşa, paiǧambar zamanynda on adam dınge bet būratyn bolsa, sonyŋ toǧyzy Mūhammed paiǧambarymyzdyŋ körkem mınezıne täntı bolyp, erıksız dınge kelgen eken. Dınnıŋ eŋ bırınşı mındetı tärbie bolǧandyqtan, osylai jalǧasa beredı.
Endı jastar mäselesıne keler bolsaq, Allaǧa şükır, qazırgı taŋda bızdıŋ elımızde, sonyŋ ışınde bas qalada dınge bet būrǧan jastarymyzdyŋ köptıgı quantady. Osy mäselenı eskere otyryp, bas müfti Erjan qajy Malǧajyūly QMDB janynan arnaiy jastar ısı bölımın aşty. Qazır barlyq oblysta jastarmen jūmys ısteitın mamandar bar.
Ata-ana mäselesıne kelsek, jūmaq – ata-ananyŋ tabanynyŋ astynda. Ata-ananyŋ rizalyǧy – Allanyŋ rizalyǧy. Sondyqtan, osy mäselenı jastar arasynda köbırek nasihattaǧanymyz abzal. Qūrannyŋ köptegen jerınde «Maǧan ǧana qūlşylyq qylyŋdar, maǧan ǧana siynyŋdar jäne ata-anaǧa jaqsylyq jasaŋdar» dep, özıne qūlşylyq etumen qatar, ata-anaǧa degen meiırımdı özımen qatar qoiady. Namaz oqu, oraza ūstau, zeket beru, qajylyqqa barumen para-par ata-ananyŋ razylyǧyn tanu – İslam dınınıŋ berık qaǧidasy. Ärine, ata-anaǧa degen qūrmettı jastar arasynda jiı nasihattasaq, qarttar üiındegı qarausyz qalǧan qarttarymyz, taǧy basqa olqylyqtar bolmas edı dep oilaimyn.
Soŋǧy kezde menıŋ şäkırtterımnıŋ özın özıme qarsy qoiyp qoiatyn aqyndar paida boldy. Osynyŋ bärı qaidan şyǧady? Men bır şäkırtpen jūmys ıstesem, olar on adam bolyp menıŋ şäkırtımmen jūmys ısteidı. Būl – qauıptı mäsele. Jäne menıŋ şäkırtterımnıŋ köbı – jazba aqyndar, mınberde jürgen azamattar. Bärı dep aita almaimyn, ışınara ketıp jatqandar bar özge aǧymǧa. Olardyŋ sözı ainalasyna ötımdı. Erteŋ ädebietımız ben mädenietımız basqa aǧymǧa ketıp qalatyn bolsa, ony qaitaru qiyn bolady.
Tılşı: İslamdy qazaqtan, qazaqty islamnan ajyratyp ala almaimyz. Öitkenı, babalarymyz asyl dındı dästürımen üilestırgen, qabystyrǧan. Alaida, bügıngı islamnyŋ baba jolynan ajyrap, alşaqtap bara jatqany baiqalady. Tıptı, aǧa buynnyŋ keibırı jastardyŋ imandylyqqa jappai bet būruynan qorqa bastaǧanyn aityp jatady. Būl – jat aǧymdardyŋ Qazaqstanǧa ǧana emes, jarty älemge dendetken qorqynyşy. Endı bız jastarymyzdyŋ dındarlyǧyn qoldai tüsuımız kerek pe, älde, az-maz «tejeu» kerek pe?
Omar Jälel: Halyqtyŋ köŋılı degen öte näzık. Kelgen qauıptı bırden sezıp qoiady. Qazaq halqy islam dınıne äu bastan syn közben qaraǧan. Qazaqta «Jaman adam – qūdaişyl, tamaǧy joq adam – orazaşyl, jūmysy joq adam – namazşyl» degen söz bar. Adam qiynşylyqqa tap kelse, qūdaişyl bolyp ketedı. Bärıne Qūdaidy kınälaidy. Keibır adamdar bar, meşıtte ūiyqtaidy, meşıtte tüneidı. Öitkenı, basqa jūmysy joq onyŋ. Bylaişa aitqanda, ol – qoǧamnyŋ masyly. Bıraq özın dınmen bürkemeleidı. Al bızdıŋ maqsatymyz – dınnıŋ paidaly ekenın aitu. İslam dınınıŋ sosiologiiasy öte jaqsy damyǧan. Onda Şäkärım atamyzdyŋ ülesı öte zor. Mäselen, ol «Şyn aqylmen tappaǧan dın – dın emes, jyndylyq» deidı. Jastardyŋ jyndanyp jürgendıgı sol, aqylmen tappaǧandyqtan dındı. Äiteuır, jūrt baryp jatyr meşıtke, olar da baruda, jūrt jyǧylyp jatyr säjdege, olar da jyǧyluda. Qazırgı zamandastarymyz «Būlai dın ūstaǧanşa, elımızdıŋ atyna kır keltırıp, ata-anasyn zar iletıp, otbasyn oirandap Siriiaǧa attanǧanşa, dın ūstamaǧan jaqsy» deidı. Dūrys aitady. Bız osyǧan nazar audarmai jürmız.
İmam Rabbani: «Eger adamnyŋ aqidasy dūrys bolmasa, ol şaittannyŋ äskerıne ainalady» deidı. Qazırgı uahabisterdıŋ şaitannyŋ äskerıne ainalyp otyrǧany, aqidalarynyŋ dūrys emestıgınen. Olardyŋ aqidalary özderın qoldamaǧandardy öltırıp, mülkın tärkıleuge mümkındık beredı. «Kımde-kım bızdı qoldamasa, olardy öltıruge bolady. Olar müşırıkten de jaman» deidı. «Kımde-kım aqidasy dūrys bolyp, bıraq amaly dūrys bolmasa, ol dınnen şyǧyp ketedı» deidı. Al şyndyǧynda, aqidasy da, amaly da dūrys bolyp, ahlaǧy dūrys bolmasa, ol dın paida bermeidı.
Nege mınezı berık adamnan keŋes ökımetı qatty qoryqty? Öitkenı, ökımet ornaǧanǧa deiın üş jüz seksen köterılıs bolǧan eken, olardyŋ denın işandar basqarǧan. Öitkenı, olardyŋ mınezı dūrys bolǧan, jalǧan düniege satylmaǧan, para almaǧan. Mıne, sodan bastap, medreselerde ahlaq, iaǧni mınezdı tüzeu ılımıne tyiym salynǧan.
Abai atamyz nege myqty? Ol Ahmet Riza medresesınde oqyǧanda osy ahlaq ılımınıŋ ielerın jatqa soqqan.
«Fizuli, Şamsi, Säihali,
Nauai,Saǧdi, Ferdousi,
Qoja Hafiz – bu hammasy
Mädät ber şaǧiri färiiad»
deidı. Būlardyŋ bärı – ahlaq ılımınıŋ ielerı. Mūny dınde «tasauf» deidı, bız sopylyq ılımı dep jürmız. Mınezdı tüzetu ılımı degen – osy.
«İmamdar ǧibadattan söz qozǧaǧan,
Husnizän men imandy bıldı oilaǧan.
İmannyŋ tazalyǧyn jaqsy ūqtyrmai,
Syrtyn qanşa jusa da, ışı oŋbaǧan.
Alla mınsız äuelden, paiǧambar haq,
Mumin bolsaŋ, üirenıp, sen de ūqsap baq»
deidı Abai taǧy. Bız qaidan, ne ızdep jürmız? Bärı möldırep tūr ǧoi mūnda.
İman – jaŋǧaqtyŋ syrty siiaqty. Keşegı zūlymdyq jasap, äielderdıŋ qarnyn jaryp jürgenderdıŋ bärı «Lä iläha, il Alla» dep aitady. Al sol jaŋǧaqtyŋ ışınde iadrosy bar, iaǧni, özegı, dänı. Ol joq bolsa, qūr jaŋǧaq. Sol jaŋǧaqtyŋ ışıne boilatatyn mınez tüzetu ılımı – ahlaq. Eger adam imandy tılmen ǧana aityp qoimai, jürekke engızse, ol mūsylmannan mümınge ainalady. Mümın – iman keltıruşı, şynai mūsylman. Bız osy qaǧidany ūstanyp, ainymauymyz kerek. Sonda ǧana nätijesın köremız.
Qūranda «Hudjrat» degen süre bar. Sonda bädäuiler Mūhammed paiǧambarǧa «Bız mümın boldyq» dep aitty deidı. Sol kezde Alla taǧala paiǧambarymyzǧa uähi tüsıredı. «Ei, Mūhammed, olarǧa ait, Sender tek qana mūsylman boldyŋdar, älı mümın bolǧan joqsyŋdar, imandaryŋ jürekke kırmedı» deidı. Mahambet te: «Mūsylmandyq kımde joq, tılde bar da, dılde joq» degen. Mıne, būl öte qauıptı, öitkenı, ol bıreu para berse nemese qorqytsa, dının satyp jıberedı. Mäselen, bıreu iogova, bıreu krişnait, bıreu basqa da jat aǧymdardyŋ jetegınde ketıp qalyp jatyr. Nege? Öitkenı, imany «tılde bar da, dılde joq». Mäşhür Jüsıp atamyz: «Mūsylmanşylyq neden bolady? Uaǧdaǧa opaly bolumen bolady» deidı. Būl – uädege adaldyq.
…Belgılı aqyn Esenǧali Rauşanov Germaniiaǧa baryp kelgen soŋ: «Ei, aŋǧaldyq, aŋǧaldyq, altynnyŋ üstınde otyryp, bıreudıŋ kümısıne taŋǧaldyq» dep aitypty. Men de özımızdıŋ aŋǧaldyǧymyzǧa janym küiedı. Bızdegı mūsylmandyq ılımı degen tūnyp tūrǧan tärbie ǧoi.
Tılşı: Serıkzat aǧa, endı sızden sūrasaq, töl dınımızdı damytuda aitys aqyndary auyz toltyryp aitarlyqtai üles qosty dep aita alamyz. Dese de, keibır söz zergerlerınıŋ soŋǧy jyldary keudesınde iman bolǧanymen, sözınde kümän bar syqyldy ma? Al aqynnyŋ sözınıŋ būzyluy mūqym alaşqa ziianyn tigızedı.
Serıkzat Düisenǧazin: Negızı Qūranda aqyndarǧa bailanysty tüsken «Äş-Şuǧara» atty süre bar. «Aqyndarǧa azǧyndar eredı, bıraq iman keltırgenderden emes» deidı. Sondyqtan, Qūrannyŋ özınde aqyndardyŋ qoǧamdaǧy rölı anyqtalǧan. Qazır bızge kelıp jatqan aǧymdardyŋ köbı aldymen aqyndardy «ūstap» jatyr. Özderıŋız de baiqap jürgen şyǧarsyzdar, būl jerde eşkımdı kınälauǧa haqymyz joq. Degenmen, keibır aqyndarymyz Täŋır dının qaitadan äkeludı aŋsaidy.
Bızdıŋ basty maqsat – islamdy dūrys tüsındıru. Bız kezınde tızgındı bosatyp aldyq. Ekı tızgındı qatar ūstamaǧannyŋ kesırınen ärtürlı aǧymdar kırıp kettı elımızge. Ony tazalaudyŋ özı qazır qiyn boluda. Memlekettık mäselege deiın köterıldı. Onyŋ ziianyn kördık.
Özımnıŋ tüsınıgımde, aqyndardyŋ bärı bır baǧytta jüruı kerek. Olardyŋ qoǧamǧa äserı küştı bolǧandyqtan, artynan köp adam eredı. Aqyndar degenımız – aitys aqyndary ǧana emes, jazba aqyndary, jurnalister de kıredı. Soŋǧy kezde, keibır jurnalisterdıŋ basqa baǧytta jürgenın baiqap jürmın. Olardyŋ da aqyndar siiaqty qoǧamǧa äserı küştı. Türlı saittar aşyp alyp, onda türlı äŋgımeler aitady. Ony özderı dūrys dep oilaidy, senedı.
Qazır ülken buyn ötıp bara jatyr. Köbı keŋestık senımmen. Olardy tüsınemız. Sondyqtan elge ülgı bolatyn aǧalarymyzdy, qairatkerlerımızdı paidalanyp, jastardy tärbieleuımız kerek. Uaqyt ötedı, ketedı. Tek danalarymyzdyŋ sözı qalady. Sony jetkızetın kımder? Aldyŋǧy buyn aǧalarymyz, qairatkerlerımız. Osy kısılerdıŋ jäne bedeldı aqyndardyŋ auzymen aitylǧanda ǧana jastarǧa paidasy bar. Osy mäselede bügıngı basqosudyŋ bererı mol dep oilaimyn. Dıni basqarmaǧa ötınış retınde aitarym, babalarymyzdyŋ sözın köp paidalanu kerek. Abai, Şäkärım atalarymyz keremet tuyndylaryn hadisten alǧan. Sony öleŋge ainaldyryp, körkem formada ädemı jetkızgen.
Soŋǧy kezde menıŋ şäkırtterımnıŋ özın özıme qarsy qoiyp qoiatyn aqyndar paida boldy. Osynyŋ bärı qaidan şyǧady? Men bır şäkırtpen jūmys ıstesem, olar on adam bolyp menıŋ şäkırtımmen jūmys ısteidı. Būl – qauıptı mäsele. Jäne menıŋ şäkırtterımnıŋ köbı – jazba aqyndar, mınberde jürgen azamattar. Bärı dep aita almaimyn, ışınara ketıp jatqandar bar özge aǧymǧa. Olardyŋ sözı ainalasyna ötımdı. Erteŋ ädebietımız ben mädenietımız basqa aǧymǧa ketıp qalatyn bolsa, ony qaitaru qiyn bolady.
Tılşı: Täuelsızdık alǧannan keiın töl mädenietımen, dästürımen, dınımen, jalpy ūlttyq qūndylyqtarymen qauyşqan Qazaqstanda islamǧa bet būru öte ülken serpınmen etek aldy. Sodan bergı uaqytta dästürlı dınımızdıŋ ılgerıleuı men damuy jönınde oi qozǧasaq.
Aǧabek Qonarbaiūly: Elbasy 2006 jyly älemdık dın köşbasşylarynyŋ qūryltaiynda kökeide jürgen mäselenı köterıp edı: «Būqaralyq aqparat qūraldary basqa dındegılerdıŋ qasiettı sezımderın qorlaudy ūşyndyra tüsse, onda būl jurnalisterdıŋ erte me, keş pe öz nanymdarynyŋ qorlanuymen betpe-bet keletını aiqyn bolady. Bıreu üşın qasiettı närse basqa bıreu üşın äzıl nemese kelemej taqyryby bolmauy kerek. Būl – qarapaiym qaǧida, ökınışke qarai, ony jurnalister men saiasatşylar jiı būzady». Ras, bız keide İslam, imam, meşıt degen ūly ūǧymdardy sensasiiaǧa ainaldyryp, öz dınımızdı, öz nanym-senımımızdı qalaişa qorlap jatqanymyzdy bılmei de, sezbei de qalamyz. Juyrda bedeldı bır saitta «Meşıttıŋ būrynǧy imamyna qatysty sot ükımı şyqty» degen taqyrypta aqparat jariialandy. Ol imamdyqqa deiın de, keiın de bırneşe memlekettık qyzmette bolǧan, türlı salada jūmys ıstegen. Mūndaǧy bar mäsele imam sözıne tırelıp tūrǧandai. Būrynǧy imamdyq qyzmetınıŋ qazırgı jaǧdaiyna ne qatysy bar degen oilar da mazalaidy. Dın qyzmetkerı «sürınıp» ne «tüşkırıp» qoisa, sony sensasiiaǧa ainaldyryp, arandatuşy aqparat taratuǧa beiım BAQ ökılınıŋ būl äreketın özınıŋ ar-ūiaty men namysyna qaldyryp qoiǧanymyzben, jūrttyŋ jadynda jaǧymsyz oi ūialaidy eken. Alǧaşqy jalǧan aqparat, terıs pıkır tudyratyn jaŋalyq qaşanda būqaranyŋ nazarynda, sanasynda qalady. Jüz argument nemese jüz faktı sol bır ötırıktıŋ ornyn basa almai qalatyn jaǧdailar da bolady. Sot ükımı şyqpai jatyp, qasterlı ūǧymdardy, dın qyzmetkerlerın jaqsylyqqa «qimai», jamandyqqa jol aşuymyz, asyǧystyqpen baiybyna barmai, arandatuşy aqparat taratuymyzdyŋ soŋy özımızdıŋ opyq jeuımızge, kırşıksız dınımızge küie jaǧyp qoiuymyzǧa äkep soǧady. İslam – kemel dın. Kemşılık – pendege tän. Alaida, pendenıŋ az-kem kemşılıgın aidai älemge paş etu abyroi äkele qoimas. Bıreudı jamandyqqa qisaq, mūsylmanşylyǧymyz qaida qalmaq?!
Bızdıŋ aitaiyn degenımız – dın näzık mäsele bolǧandyqtan būl taqyrypqa baisaldy qarau läzım, asa jauapkerşılık qajet. Senım – adamǧa qairat beretın küş ärı pendenıŋ eŋ älsız tūsy deuge bolady. Bıreudıŋ senımın qorlaudan artyq qiianat joq şyǧar.
Dıni közqarastar qaişylyǧy paida bolǧanda keibır būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ jetekşılerı ekı jaqtyŋ pıkırın bırdei ūsynamyz degendı alǧa tartyp, daulasyp jürgenderdı «şarşy alaŋǧa» şaqyryp, al endı «bırıŋ ölıp, bırıŋ qal» degendei, pıkırtalasty töbeden tamaşalap tūrady. Ekı jaq bır-bırıne bazynasyn aityp, mämılege kelse meilı-au. Qos taraptyŋ qoldauşy oqyrmandary «şarşy alaŋ» syrtynda (maqalanyŋ astyna pıkır jazyp) özara «töbelestı» bastap ketedı.
Saldaryn aita berse – sūmdyq. Al BAQ basşysy jauapkerşılıkten būryn saittyŋ nemese gazettıŋ tanyla beruın tıleitını baiqalady. Qanşama jürekter «jaralandy», qanşama ǧaibat sözder aityldy, qanşama jaqsy oilar jaman sözben bylǧandy deseŋşı… Aqparat salasyndaǧy osyndai üreilı ürdıs onsyz da bölınuge «beiım» tūratyn bızdı odan saiyn böluge yqpal etıp jatqanyn nesıne jasyraiyq?! Aqparattyq keŋıstıkte aitys-tartysty ızdep jürıp jariialaudyŋ jönı osy ma?
«Jaqsy söile nemese ündeme» degen paiǧambar önegesı bar. Osy hadis tüisıkte jaŋǧyryp tūrsa qanekei!
Tılşı: Bıraz mäselenıŋ män-jaiyna üŋıldık, tüitkıldı dünielerdı de oi tükpırınen şyǧarǧan jaiymyz bar. «Aqşamda» aitylǧan aqiqatty» qorytyndylaudy oqyrman aldyna tossaq…
Äŋgımelerıŋızge köp rahmet!
Gülmira AIMAǦANBET
