Qalada qolaily qorşaǧan orta qalyptasqan

– Allo, sälemetsizder me? Qazirgi uaqytta ekologiialyq mäselelerge ülken män berilude. Osyǧan bailanysty, aityŋyzşy, Astananyŋ ekologiialyq jaǧdaiy qandai deŋgeide?
– Dūrys aitasyz, qazirgi kezde eko­logiialyq mäselelerdi şeşu negizgi josparǧa qoiylyp otyr jäne özekti bolyp tabylady, öitkeni būl adam densaulyǧyna, jalpy aitqanda jer­degi tirşilikti saqtauǧa bailanysty. Būl rette naqtyraq aitar bolsaq, Astana qalasy auasynyŋ lastanu indeksi ötken jylda 3,08 birlikti qū­ra­dy, būl 2010 jylǧy körsetkiş­ten 2,39 birlikke jaqsarǧan. Al, jer­üsti sularynyŋ lastanu indeksi 2011 jylda 2,06 birlikti qūrady, būl byl­tyrǧy deŋgeiden 0,27 birlikke jo­ǧary. Jalpy, Astanada qolaily qorşaǧan orta qalyptasqan.

 – Qala auasy basseinin negizgi lastauşylardyŋ biri tūraqty közder bolyp tabylatyndyǧy belgili, tūraqty jäne jyljymaly közderden atmosferaǧa ziiandy zattar emissiiasyn tömendetuge üles qosu üşin qandai jūmystar jürgizilude?
– Alǧa qoiylǧan mindetterdi oryn­dau üşin orta jäne kişi quat­ty­lyqtaǧy avtonomdy qazandyqtar sanyn qysqartu boiynşa keşendi is-şaralar ötkizildi. Sondai-aq, şy­ǧaryndy gazdarynda lastaǧyş zattar qūramy artqan avtokölik qūraldaryn paidalanǧandar äkimşilik jauapqa tartyldy. Atmosferaǧa şyǧaryndy­lardy tömendetu maqsatynda ötken jyly №1 JEO qaita jaŋartu şeŋ­berinde №3 qazandyq agregaty bata­reialyq türdegi jäne azot qyşqylyn basu jüiesimen jaŋa buyndy emul­gatorlarmen jabdyqtalǧan jaŋa qazandyq agregatymen auystyryldy. Sonymen birge, №2 JEO qaita ja­ŋar­tu şeŋberinde azot qyşqylyn basu maqsatynda №6 qazandyq agre­gatynda jöndeu jürgizildi. Būl azot qyşqyly boiynşa menşikti şyǧa­ryndylardy 650 mg/n.m3 deiin tömen­detuge mümkindik berdi. Sondai-aq, ja­narmaidy №4 qazandyq agrega­tyn­da jaǧudyŋ 2012 jyldaǧy ūqsas jüiesin qūrastyru üşin qūrylǧylar satyp alyndy. Qaladaǧy avtokölik­terdiŋ 100 paiyzyn qamtu maqsa­tyn­da jol polisiiasynyŋ tehnikalyq diagnostika stansiiasynda tehnika­lyq tekseristen ötkizu kezinde şyǧa­ryndy gazdardy baqylau boiynşa tekseru beketteri ūiymdastyryldy.
2010-2014 jyldarǧa arnalǧan «Ja­syl damu» salalyq baǧdarlama­syn oryndau maqsatynda Qazaqstan Res­publikasy Qorşaǧan ortany qor­ǧau ministrliginiŋ Esil ekologiialyq de­par­tamenti mamandarymen ötken jyly «Taza aua» ekologiialyq ak­siia­sy ūiymdastyrylyp, onyŋ bary­synda qoǧamdyq kölikter, sondai-aq qala käsiporyndary men ūiymda­rynyŋ kölikteri tekserildi. Osyǧan orai 285 avtokölik tekserildi, onyŋ işinde şyǧaryndy gazdarynyŋ joǧary ulylyq normasymen 41 kölik anyqtaldy. Jeke jäne zaŋdy tūlǧalarǧa jalpy somasy 200 myŋ teŋgeden astam aiyppūl sanksiialary salynǧan bolatyn.

 – Tikelei tildesu me eken? Mūrat Spanqūlūly, bügingi taŋda qoqystardy sūryptau jäne qaita öŋdeudi damytu Astana qalasynda qalaişa jüzege asyrylyp jatyr?
– 2007 jyly «İmabe-İberika» tehnologiialaryn qoldanumen ispan­dyq joba boiynşa qalamyzda qo­qys­tardy qaita öŋdeu keşeniniŋ qū­rylysy bastaldy. Qaita öŋdeudiŋ jobalyq quattylyǧy jylyna 250 myŋ tonnany qūraidy. Qūrylys «Altyn-TET» JŞS-niŋ investi­siia­­lyq qarjysy esebinen jüzege asyryluda, investisiialyq qarjy kölemi şamamen 33 mln eurony qū­raidy. Qazirgi uaqytta tehnolo­giia­lyq qūrylǧylardy ornatumen birge qūrylys-jinaqtau jūmystarynyŋ 90 paiyzy oryndaldy. Tehnologiiaǧa säikes, zauytta qaita tüsken qalalyq qaldyqtar sūryptalatyn bolady. Is şikizattary sūryptalyp, qaita öŋ­delgennen keiin öndiristik nemese bas­qa da maqsattarda paidalanu üşin joldanatyn bolady. Qalǧan qoqysty ispandyq tehnologiia boiynşa bri­ketter türinde tyǧyzdap, jaŋa poli­gon aimaǧyna kömemiz. Iаǧni, endigi jerde ydyraular, iister men qauipti gazdardyŋ jinaluy bolmaidy, sodan soŋ ärine kömiletin qoqystardyŋ jal­py kölemi azaiatyn bolady, sony­men birge kömuge arnalǧan alaŋdar azaia­dy, poligondy kezekti qaita jaŋartu tehnologiiasy jeŋildeidi. Al, qoqystardy qaita öŋdeu bary­synda aldymen iri gabaritti qal­dyq­tar, organika men maida fraksiialar bölinip, eski komponentter, iaǧni qaǧaz, karton, PET-bötelkeler jäne basqa da plastmassa, şyny, mata, qara jäne tüsti metall türleri sūryp­talady. Sodan soŋ qalǧan eski qal­dyqtar tyǧyzdalyp, joǧary ty­ǧyzdyqtaǧy briketter symmen ora­lyp, qaldyqtardy kömuge arnalǧan jaŋa poligonǧa joldanady. Jaŋa poligon da ispandyq tehnologiia boiynşa qūrylǧan. Briketterdi kömu būl jerde jaŋa tehnolo­giia­lardy qoldanumen jüzege asyry­la­tyn bolady. Bir eskere ketetin jait, poligon ūiaşyǧynyŋ tübi qor­şaǧan ortaǧa ziiandy äserdi azaitu üşin geomembranamen jabylǧan. Qaita öŋdeudiŋ jobalyq quattylyǧy jylyna 250 myŋ tonnany qūraidy. Bastapqy kezeŋde būl jerde 4 türli önim: PET fleksterden tūratyn ja­pyraq plastinalar, jylu oqşau­la­ǧyş materialdar (ekovata), poli­etilen tüiirşikteri (PVD, PND), PET bötelkelerden flekster öndiri­letin bolady. Mäselen, ekovata öndi­ru boiynşa korpusta makulaturalar qaita öŋdelip, findik qūrylǧylardy qūrastyru boiynşa jūmystar aiaqtaldy.

– Men jauapkerşiligi şekteuli seriktestiktiŋ bas buhgalteri bolyp jūmys isteimin, Sizderden mynany sūraiyn dep edim: qozǧalmaly közderden atmosferalyq auaǧa lastaǧyş zattardyŋ şyǧaryndylary üşin 2012 jylǧy tölemaqy stavkalary qandai?
– Qozǧalmaly közderden atmos­feralyq auaǧa lastaǧyş zattardyŋ şyǧaryndylary üşin 2012 jylǧy tölemaqy stavkalary  Qazaqstan Respublikasy Salyq kodeksiniŋ 495-babynyŋ 9-tarmaǧyna säikes, Astana qalasynyŋ mäslihatynyŋ 2010 jylǧy  30 nauryzdaǧy № 322/45-IV şeşimi  boiynşa  otyn türlerine bai­­lanysty, iaǧni paidalanǧan ben­zin otynynyŋ 1 tonnasy üşin – 0,33 AEK, dizel otyny üşin – 0,63 AEK, al sūiyltylǧan, syǧylǧan gaz üşin – 0,35 AEK köleminde tölenedi.

– Su qorǧau aimaqtary men beldeuleri ne üşin qarastyrylǧan? Jalpy, Astana qalasynyŋ sanitarlyq-qorǧau aimaǧy turaly ne aitasyz?
– Su qorǧau aimaqtary men bel­deuleri Astana qalasy şekara­syn­daǧy Esil özeni, Sarybūlaq jäne Aq­būlaq jylǧasy, Nūra-Esil arna­syn­daǧy ekologiialyq jaǧdaidy jaq­sartu üşin qarastyrylǧan. Al, Asta­na qalasynyŋ sanitarlyq-qorǧau aimaǧy – būl qorǧau, sanitarlyq-gigienalyq, mädeni-sauyqtyru, rek­reasiondy jäne turistik qyzmet at­qaratyn jasyl jelekter otyrǧy­zylǧan arnaiy bölingen aimaq. Bügin­gi küni Astana qalasy sanitarlyq-qorǧau aimaǧynyŋ jalpy audany 16 myŋ gektardy qūraidy. Aǧaştardyŋ jalpy sany 9 millionnan joǧary. Sanitarlyq-qorǧau aimaǧyndaǧy jasyl jelekterdi qorǧau jäne kütip ūstau şeŋberinde atqarylǧan agro­tehnikalyq is-şaralarǧa toqtalar bolsaq, jyl saiyn Astana qala­synyŋ jergilikti biudjetinen būl maqsatta qarjy bölinude. Osyǧan orai, aǧaş ūştary tabiǧi türge kelti­rilip qysqartylady, kemirgişterge, sondai-aq basqa da ziiankester men aurularǧa qarsy himiialyq öŋdeu jürgizilip, köpjyldyq şöpter men ūzaq ǧūmyrly näsildi tūqymdardy otyr­ǧyzamyz, beldemşeler örtke qarsy aidalyp, jyrtylady. Būl baǧyttaǧy bizdiŋ negizgi maqsatymyz jasyl jelektermen qamtylǧan jer audandaryn saqtau bolyp tabylady. Sondai-aq, student-jastardyŋ köme­gimen orman mädenietin damytuǧa meilinşe maŋyz berip kelemiz.

 – Aty-jönim Arailym Esenbekqyzy. Elorda poligonynda qanşa qoqys jinaluda jäne olar boiynşa qandai da bir normativter bar ma?
– Bügingi künde qala aimaǧynan qatty tūrmystyq qaldyqtardy tasu­men birneşe şaǧyn jäne iri kom­paniialar ainalysuda. Olardyŋ ara­synda «Astana-Tazartu» jäne «Teh­servis Astana NS» JŞS-ryn atauǧa bolady.
Qalalyq poligonǧa, iaǧni «Astana Ekopoligon» JŞS-na ötken jyly barlyǧy 350 497,10 tonna qaldyqtar tasyldy. Sondai-aq, elordalyq äkimdik qala üşin qatty tūr­mys­tyq qaldyqtardy jinaudyŋ jaŋa normasyn äzirledi. Kelesi qadam – qoǧamdyq tyŋdaular ötkizu, Qazaq­stan Respublikasynyŋ Ekologiialyq kodeksine engizilgen tüzetulerge säikes jinaludyŋ būl normasyn Astana qalasy mäslihatyna bekitip alu bolyp otyr.

 – Men – Marat Qaiyrjanūlymyn. Bileiin degenim: qaladaǧy jerüsti sulary lastanuynyŋ aldyn alu üşin ne istelinude?
– Su nysandarynyŋ mūnai qal­dyqtarymen, tūrmystyq jäne öndi­ristik qaldyqtarmen lastanuyn boldyrmau jäne aldyn alu maqsa­tyn­da tūraqty baqylau jüzege asyryluda. Jyl saiyn bükil­qala­lyq ekologiialyq senbilik şeŋbe­rinde Esil özeni, Aqbūlaq jäne Sary­būlaq jylǧalaryn sanitarlyq tazar­tu jürgizilude.

 – Mūrat Spanqūlūly, qorşaǧan ortamyzdyŋ taza boluyna ainaladaǧy aǧaştardyŋ äseri mol ekenin ekiniŋ biri biledi. Degenmen, jasyl jelekterdi qorǧauǧa äli de bolsa tiisti deŋgeide köŋil bölinbei kele jatqany ökinişti, ärine. Būl rette elordalyq tūrǧyndarǧa qandai ūsynymdar berer ediŋiz?
– Öte oryndy mäsele köterip otyr­syz. Jasyratyny joq, jasyl jelekterdiŋ bir tūrǧynǧa şaqqan­daǧy sany boiynşa biz batys elde­rimen salystyrǧanda, anaǧūrlym artta kelemiz. Batys elderinde bir tūrǧynǧa 22-25 aǧaştan kelse, Asta­nada ol 14-ten kelip otyr. Osyǧan bailanysty, ärbir tūrǧyn aǧaştarǧa, būtalarǧa, gülder men gazondarǧa ūqyp­tap qarap, ainalamyzdaǧy jasyl jelekti syndyrmauǧa, kes­peuge daǧdylansa deimin. Kerisinşe, «bir tal kesseŋ, on tal ek!» degen qaǧidany berik ūstanyp, qalamyzdyŋ köriktenuine barşamyz birlesip atsalysuymyz kerek dep esepteimin.

Gülbarşyn ÖKEŞQYZY