Astana qalasy Polisiia departamentınıŋ mälımetterıne qarap otyrsaq, ötken aptada jürgızuşıler tarapynan 172 jol jüru erejesın būzu oqiǧasy tırkelıptı. Ärı olardyŋ köbı jyldamdyqty arttyru men jaiau jürgınşılerge jol bermeu ekenın baiqaimyz. Eŋ qauıptısı de osy ereje būzuşylyqtar. Avtokölık tızgındegenderdıŋ osyndai alaŋǧasarlyǧy men jauapsyzdyǧynan qanşama beikünä jan ömırmen qoştasyp nemese mügedek bolyp qalyp jatyr.
Mäsele – jürgızuşıde
Tek ötken jyldyŋ ekınşı jartyjyldyǧynda ǧana elordada kölıktıŋ astyna tüsken 210 adamnyŋ 39-y mert bolǧan. Qalǧany ärtürlı därejede jaraqat alyp, emdelgen. Mıne, osy jailar tärtıp saqşylaryn qatty oilandyryp otyr. Aldaǧy uaqytta elımızde kölıktıŋ jol qozǧalysy jyldamdyǧy tömendetıluı mümkın.
Rūqsat etılgen jyldamdyq ösken saiyn kölık basqarudyŋ qaupı de arta tüsetının jürgızuşıler bılmeidı emes. Bıraq «äuejaiǧa asyǧyp bara jatyr edım, poiyzdan keşıgıp bara jatyr edım» degen siiaqty jeleumen «jelaiaqtar» azaimai tūr.
Mäselen, jyldamdyqty saǧatyna 60 km-dan 80-ge ösırseŋız, tejeu joly ekı esege ūzarady. Būdan bölek, jürgızuşınıŋ äreket etu qabıletı degen bar. Ol joldaǧy kedergını baiqap qalǧanda, bır sekund ışınde tejegıştı basyp ülgere me? Sarapşylardyŋ zertteuınşe, saǧatyna 80 km jyldamdyqpen kele jatqan kölık är sekundta 22 metr jol jüredı. Eger osy kezde aldynan adam jügırıp şyqsa, ol qanşa tyryssa da, kölıgın 36 metrsız toqtata almaidy. Öitkenı mūndai jyldamdyqta tejegış joly 36 metrden kem bolmaidy. Iаǧni ol adam soqtyǧysudan qaşyp qūtyla almaidy degen söz. Al jyldamdyq saǧatyna 50 km bolǧanda ǧana ol kölıgın toqtatyp ülgeruı mümkın.
Jol apatyna alyp keletın jailar – tek qana jyldamdyqty arttyru ǧana emes, elımızdıŋ köptegen kürejoldarynyŋ tar boluy, jol saluşylardyŋ sybailastyqqa, jemqorlyqqa salynyp, sapasyz jol köbeigenı
Mıne, osylardy eskere kelıp, qauıpsızdık polisiiasy qalanyŋ eŋ qauıptı köşelerınde kölık jyldamdyǧyn saǧatyna 40 km-ǧa deiın tömendetudı ūsynǧan edı. Bıraq būl köpşılık tarapynan qoldau taba qoiǧan joq. Osyǧan bailanysty qyryq jyldyq jürgızuşılık ötılı bar qoǧam belsendısı Ertarǧyn Nūrbolat bylai deidı:
«Ärine, jyldamdyqty arttyru öte qauıptı. Bıraq millionnan asa halqy bar, 400 myŋdai kölıgı bar (resmi tırkelgenı) ırı megapoliste kölık jyldamdyǧyn saǧatyna qyryq şaqyrymǧa tüsıru jürgızuşıler tarapynan narazylyq tuǧyzary sözsız. Ras, saǧatyna 40 km jyldamdyqpen jürse, jürgızuşınıŋ töŋırektı şolu, joldaǧy kedergını köru aiasy arta tüsedı. Jasyratyny joq, jyldamdyqty tömendetu täjıribesı tūŋǧyş ret AQŞ-ta qoldanylypty. Bıraq jol jürude köşelerde qiyndyq tuyndap, apattyq jaǧdai azaimaǧandyqtan, ony ekı jyldan keiın alyp tastady. Söitse, mäsele negızınen jürgızuşıge bailanysty bolady eken. Jürgızuşı mūqiiat ta qyraǧy bolsa, jolda jüru erejesın sauatty meŋgerse, saǧatyna 60 km jyldamdyqpen jüruge bolatyny tolyq däleldengen».
Jol sapasyn jaqsartu maŋyzdy
Resmi mälımet boiynşa 2022 jyly Qazaqstanda jol-kölık oqiǧasynyŋ sany 6 paiyzǧa ösıp, 13930-dan 14834-ke jetken. Jol apatynyŋ 75 paiyzy auyldyq jerlerde jasalsa, barlyq tırkelgen jol apatynyŋ teŋ jartysy qala syrtyndaǧy küre jolda bolǧan. Äsırese jaiau jürgınşılerdı maşina qaǧyp ketu oqiǧasy köp.
Jol erejelerın būzudy avtomatty tırkeu jüiesı boiynşa ötken jyly 5 million jürgızuşı anyqtalyp, olardan 33 milliard teŋge aiyppūl alynǧan.
Küre joldardaǧy jol-kölık oqiǧasynyŋ negızgı sebebı jyldamdyqty arttyru bolyp otyr. Eldı mekender men tasjoldardyŋ boiyna radarlar qoiylǧan. Bıraq jiı qatynaityn jürgızuşıler olardyŋ tūrǧan jerın bılıp alyp, sol maŋǧa taiaǧanda jyldamdyqty azaityp, şyǧa bere qaitadan ösıredı. Mıne, osy közboiauşylyqty toqtatu üşın poliseiler «orta jyldamdyǧy» degendı oilap tauyp, ereje būzatyn jürgızuşılerdı aiyppūlmen jazalamaq.
Qalaişa anyqtaidy?
Orta jyldamdyǧy – būl jol boiyna qoiylǧan ekı beinekamera arasyndyǧy avtomobildıŋ jüru jyldamdyǧy. Naqtyraq aitqanda, «A» beinekamerasy men «B» beinekamerasy aralyǧyn 100 şaqyrym dep alatyn bolsaq, osy qaşyqtyqty avtokölık jarty saǧatta jürıp ötse, jürgızuşı saǧatyna 200 km jyldamdyqpen jürgen dep esepteledı. Barşaǧa belgılı, avtobanda rūqsat etılgen jyldamdyq – saǧatyna 140 şaqyrym. Jol erejesı būzylǧany körınıp tūr. Jürgızuşıge saǧatyna 40 km jyldamdyq arttyrǧany üşın 20 AEK, iaǧni 69000 teŋge aiyppūl salynady.
Qazaqstandyq poliseiler mūny jürgızuşılerge köpten berı aityp, «taiauda engızemız» deumen jür edı. Qazır būl jyldamdyqty aiqyndau täsılı dendep qolǧa alyna bastady. Aldaǧy ailarda zaŋdyq baza da ömırge keletın siiaqty. Öitkenı Qazaqstannyŋ ūlttyq standarty «ortaşa jyldamdyq» degen tüsınıktı bekıtkenı belgılı boldy. Endı ol 2023 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap jol erejesı men Äkımşılık kodeks baptaryna engızıluı mümkın. Qai jerlerge «aqyldy» radarlar qoiylatyny (onyŋ özı tūtas keşendı esepteu qondyrǧysy bolmaq) ötken jyldyŋ qazan aiynan bastap aityla bastady. Negızınen ony qala syrtyndaǧy avtobandar men tasjoldardyŋ boiyna ornatu josparlanuda.
Qūqyq qorǧauşy Janai Rysqalievtıŋ oiynşa, bır qaraǧanda mūnyŋ bärı dūrys siiaqty, degenmen ıs jüzınde qalai bolmaq?
«Zaŋ jüzınde jol erejesın būzǧan adamǧa naqty uaqyty, qai jerde būzǧany körsetıluı kerek. Būl – hattama toltyrǧanda mındettı türde oryndaluy tiıs qaǧida. Al bızdıŋ jaǧdaiymyzda «200-300 kilometrdıŋ aralyǧynda şamamen 12:00 men 13:00-dıŋ şamasynda» dep toltyrsa, ol zaŋdy bolmaidy. Sondyqtan mūnyŋ zaŋdyq negızderın älı de naqtylai tüsu kerek. Jol apatyna alyp keletın jailar – tek qana jyldamdyqty arttyru ǧana emes, elımızdıŋ köptegen kürejoldarynyŋ tar boluy, jol saluşylardyŋ sybailastyqqa, jemqorlyqqa salynyp, sapasyz jol köbeigenı. Qazır taqtaidai qylyp asfalt tösep qoiǧan jol üş-tört aidan keiın şūryq-tesık bolyp jatady. Mıne, osy mäselelerdı eŋ bırınşı kezekte jolǧa qoiu kerek. Sonda ǧana bır nätije şyǧuy mümkın».
