QAUIPSIZ QALANYŊ QANATQAQTY JOBASY­

Astana «EKSPO»­ syndy­ ırı halyqaralyq mamandandyrylǧan körmenı ötkızuge täuekel etıp otyr. Küllı älem köz tıgetın şara qarsaŋynda elorda kelımdı-ketımdı kısılerge yŋǧaily, qauıpsız, jaŋaşyl, bır sözben aitqanda, dünie jüzındegı eŋ aqyldy 50 qalanyŋ bırıne ainaluy tiıs. Osyǧan bailanysty­ «Smart Astana» jobasy­ jüzege asyryla­ bastaǧanynan jūrtşylyq habardar.­ Būl ırgelı jobany ıske asyrumen ainalysatyn «Astana Innovations» kompaniiasy­ byltyr­ qala tırşılıgın keşendı qamtamasyz etu jüiesı aiasynda (TKQJ) «Qauıpsız qala» atty taǧy bır auqymdy jobany­ qolǧa aldy.

Qanatqaqty jobada bır­ne­şe keşendı jüie toptas­ty­ryl­ǧan. Atap aitqanda, «Qalalyq jedel basqaru ortalyǧy», «İntel­lek­tualdyq bai­lanys ortalyǧy», «Jol jüru erejesın būzu oqiǧalaryn foto-bei­ne­qūryl­ǧylarǧa tüsıru jüiesı», «Beinebaqylau jüiesı», «Resurspen qamtamasyz etudı baqylau jüiesı», «Qauıp­­sız avtobus», «BAQ jäne äleu­­met­­tık mediaǧa taldau jasau» jäne­ «Şūǧyl bailanys terminaly».

Qala tırşılıgın keşendı qamtama­syz­ etu jüiesınıŋ basty maqsaty – qauıpsızdıktı qamtamasyz etetın salalar­dyŋ jūmysyn tiımdı üiles­tırıp, olardyŋ jyldamdyǧyn jäne tötenşe jaǧdailarda şūǧyl şeşım qabyldauyn arttyru. Qoǧamdyq tär­tıptı saqtaudyŋ tiımdı şaralary in­no­va­siialyq tehnologiialar negı­zınde ūiymdastyrylmaqşy. Osyndai sony jüienı engızgen älemnıŋ damyǧan memleketterınde auyr qylmys türı 30 paiyzǧa azaiyp, qylmysty aşu 50 paiyzǧa artqan eken. Elorda da osy deŋgeige jetudı közdep otyr. Demek, joba qoldanysqa engen kezde qala tūrǧyndarynyŋ qauıpsızdıgı arta tüsedı degen söz.

Irgelı jobanyŋ taǧy bır közdegenı – moraldyq etikaǧa jatpaityn vandalizm siiaqty ıs-äreketterdıŋ aldyn alyp, qoǧamdyq mädeniettı saqtau. Sonymen qatar, qalanyŋ qai şetınde bolsyn, aqparattardy jyldam alǧyzuǧa mümkındık tuyp, beineoqiǧalar men mūraǧattarǧa qoljetımdılık arttyrylatyn bolady. Būǧan qosa, qandai da bır daǧdarysty jaǧdai tua qalǧan jaǧdaida būl turaly jūrtşylyqty neǧūrlym tezırek habardar etu de – osy jobanyŋ basty maqsatynyŋ bırı.

Keşendı joba bastan-aiaq bıryŋǧai qūrylǧylyq-baǧdarlamalyq jüie­men jabdyqtalmaq. Iаǧni, qalanyŋ qauıpsızdıgıne jauapty barlyq qūry­lym­dardyŋ jūmysy bır jerden üi­les­tırılıp, naqty ärı däiektı aqparat qory qalyptasatyn bolady.

Qauıpsızdıktı qamtamasyz etetın keşendı jüienı jüzege asyru barysynda mamandar älemdegı köptegen elderdıŋ täjıribesın zerttep, tiım­dı­lıgıne basa nazar audarǧan eken. Endı osy jobanyŋ keibır salalaryna jeke-jeke toqtala keteiık.

Astana täulık boiy baqylauda bolady

Bügınde «Smart Astana» jobasyn jasauşylar negızgı küştı joǧaryda atalyp ötken «Qauıpsız qala» men «İntellektualdyq kölık jüiesın» jüzege asyruǧa jūmyldyruda. Alǧaş­qy kezeŋın biylǧy jyldyŋ aiaǧynda qoldanysqa engızu josparlanyp otyr.

Qauıpsızdıktı erekşe nazarda ūsta­ǧan mamandar Astanany täulık boiy baqylauda ūstauǧa bekındı. Ol üşın qalanyŋ barlyq būryşyna beinekameralar ornatylady. Olardy jaŋadan qūrylatyn Jedel basqaru ortalyǧy jıtı qadaǧalauyna almaq. Qalanyŋ qauıpsızdık jaǧdaiyna baila­nysty aqparattardyŋ barlyǧy osy orta­lyqtyŋ derek qoryna kelıp tüsetın bolady. Tıptı, jaryq, su, inje­nerlık jelılerdegı aqaular turaly mälımetter Jedel basqaru orta­ly­ǧynda öŋdelıp, şeşım qabyl­dauǧa tiıstı mekemelerge şūǧyl jet­kı­zı­letın bolady.

«Aqyldy baǧdarşamdar»

«İntellektualdyq kölık jüiesı» jobasy bırneşe kezeŋ boiynşa ıske asyrylady. Būl özı tūrǧyndarǧa naǧyz­ ke­rek­tı joba bolǧaly tūr. Olai dei­tı­nımız, qazır qala tūrǧyn­darynyŋ «jandy» jerı – kölık­ter­dıŋ keptelısı. Astana qalasy kölık­tıŋ köptıgı jaǧynan Mäskeu, Vaşington, Berlin sekıldı ırı mega­po­lis­terdı ozuǧa şaq tūr. Kölık kepte­lısı degenıŋız özektı mäselenıŋ bırı qalada. Jaŋa joldar salynyp, bary keŋeitılıp jatsa da keptelek yryq berer emes. Elorda halqy köbei­gen saiyn maşinalardyŋ sany da arta tüsetını belgılı. Osy kepte­lıs­ten uaqytymyzdy saǧattap şyǧyn­dap jatatynymyz bar. Äsıre­se, taŋerteŋgılık jäne keşkılık kep­te­lıs­ter­de mejelı jerge jetudıŋ özı mūŋ. Al eger «İntellektualdyq kölık jüiesı» jobasy tolyqqandy jüzege asy­rylsa, keptelısten qūtylatyn kün de alys emes. Būl jobanyŋ artyq­şy­lyǧy sol, qoǧamdyq kölık – avto­bus­tarǧa basymdyq berıledı. Olarǧa arnalǧan jeke jolaqtar belgı­le­nedı. Osylaişa, qalanyŋ bır şetı­nen ekınşısıne orta eseppen 20 minutta jetuge mümkındık tuady.

Ärine, avtobustardyŋ dıt­te­gen jerıne jyldam baruyna­ jolaq­tar­dy jürgızu ǧana jetkılık­sız. Oǧan «aqyl­dy baǧ­dar­şamdar» da­ kömekke keletın bolady.­ Qazırgı qalada orna­tyl­ǧan baiyr­ǧy baǧ­dar­şam­dar qai jolda kölık­tıŋ köp tūrǧanyna qaramai, belgılengen uaqyt boiynşa janyp-sönetını belgılı. Al eger «aqyldy baǧdar­şam­dar» ıske qosylsa, qai baǧyt­ta keptelıs köp, aldymen sol baǧyt­taǧy kölıkterdı azaitatyn bolady. Būl baǧdarşamdar jolau­şylar kölıgıne erekşe köŋıl bölıp, solardyŋ yŋǧaiyna jūmys ısteitının aita ketkenımız jön. Öitkenı, qūrylǧylar bır orta­lyq­tan basqarylatyn bolady.

«Aqyldy baǧdarşamdar» aldymen Saryarqa, Tūran daŋǧyldary men Qonaev, Dostyq, Saraişyq, Syǧanaq köşelerınde ornatylady degen mälımet bar. Alǧaşqy kezde 42 baǧdarşam ıske qosylmaq.

Aitpaqşy, joba barysynda avtobustar zyryldap, jolauşylardy dıttegen jerıne jyldam aparyp qana qoimai, adamdardyŋ qauıpsızdıgın de saqtauǧa üles qosa­tyn bolady. Sebebı, joba boiynşa avtobustar tegıstei beinekameralarmen jabdyqtalady. Sondai-aq, 500-ge juyq mekemenıŋ maŋaiynda barlyǧy 30 myŋǧa tarta beinebaqylau kamerasy ornatylmaq.

«İntellektualdyq kölık jüiesı» jobasy «EKSPO» halyq­ara­lyq körme­sı bastalǧanǧa deiın tolyq ıske qosy­lady. Osy kezde qalanyŋ orta­lyq köşelerındegı 304 jol qiy­lysy, al 2017 jyldan keiın şaǧyn audandardaǧy 56 jol qiy­ly­­syn­daǧy qozǧalys «aqyldy baǧdar­şam­dar­­men» retteledı.

Qymbat TOQTAMŪRAT