Adamnyŋ düniege keluı de, demı tügesılıp dünie keşuı de tūnyp tūrǧan än. Besık jyrynan bastalǧan adam ömırı joqtau öleŋımen aiaqtalady. Sondyqtan ǧasyrlar boiy qazaq halqy üşın än önerınıŋ qadırı erekşe bolǧan. Keiınnen zaman talaby men ūlttyq sananyŋ özgerıske ūşyrauyna bailanysty Aqan men Bırjannyŋ, Mädi men Mūhittyŋ kie tūtqan arda önerı estrada janrynda sipat aldy. Bastauyn sonau Batys elderınen alǧan estrada janry azǧantai uaqyttyŋ ışınde qazaqtyŋ «töl mūrasyna» ainalyp sala berdı. Alaida, būl janrda eŋbek etıp, qazaq önerıne özındık ülesın qosyp jürgen änşıler qauymy da jeterlık. Endeşe, būl da bızge taŋsyq emes deiık…
Bızdıŋ Ūly dalamyzda mäŋgılıkpen sabaqtasqan ūly saryn bar. Aŋyzdyŋ aituynşa, Jaratqannyŋ jarlyǧymen jer betıne än ülestırıp jürgen bır perışte qazaq dalasyn körgende taŋ qalypty deidı. Äuenge terbelgen saiyn saharanyŋ kiesın tüsınıp, düniedegı eŋ ūly äuenderdı bızge mūraǧa qaldyrǧan desedı. Qazaq dalasynda myŋjyldyqtarǧa jalǧasqan änderdıŋ düniege kelgendıgın eskersek, aŋyzdyŋ astarynda da aqiqat bardai.
Jaŋa ǧasyrda halyq jappai estradaǧa betbūrys kezeŋıne tüstı. Sebebı, «ol toidyŋ sänı, kerek bolsa ömırdıŋ mänı de» bola aldy. Bastapqy tüsınık solai edı, aqyry solai qalyptasty. Qazaqtyŋ toiy kümbırlegen küisız ötse de, äuelegen änsız ötpeitın boldy qazır. Äsırese, estradanyŋ däurenı jürıp tūr. Oǧan qosa, toiǧa tanymal änşılerdı de şaqyrsaŋyz, toiyŋyz türlenıp sala beredı. Abzaly, reseilık Alla Pugacheva, Filipp Kirkorov, Kristina Orbakaitelerdı şaqyrǧanşa, az bolsa da, aqşa qazaqtyŋ qaltasyna tüssın deimız. Ärı qazaq änşılerınıŋ baǧasy şeteldıkterge qaraǧanda alqam şükır. Eger toi bolmasa, änşılerdıŋ de hälı müşkıl. Bıraq…
Qazaq estradasynda basqa ūlttyŋ änderı az bolǧandai, endı qyrǧyzdyŋ änderı qaptap kettı. Äuenı qyrǧyzdıkı, sözı qazaqtıkı änder zamanaui tılmen aitsaq, halyq arasynda hitke ainaldy. Ülkennıŋ de, kışınıŋ de tyŋdaityny – sol. Beibıt Qorǧannyŋ «Şoq qyzdar» degen änı eldıŋ esınde bolar, qyrǧyz kompozitory İlias Abdrazaqovtyŋ şyǧarmasy. Sözı de sol avtordıkı eken, bıraq sözın belgılı aitysker aqyn Rinat Zaiytov qazaqşalap jazypty. Özımız kuä bolǧanbyz, äsırese, jastar jaǧy «Şoq qyzdarsyz» taŋy atyp, künı batpaityndai küige tüstı. Qazaqtyŋ töl tuyndysyna degen ülken qūrmettı jastardyŋ arasynda būryn-soŋdy körgen emen. Qazırgı taŋda Syrym İsabaevtyŋ oryndap jürgen «Aldadyŋ» änı de qyrǧyzdıkı körınedı. Tıze bersek, Mirbek Atabekov, İlias Abdrazaqov, Mirlan Alykulov sekıldı qyrǧyz kompozitorlarynyŋ änderı bızde köp qazır. Endı būl änderdıŋ jarnamasy bäseŋdei bastap edı, halyq arasyna «Qyzyl örık» tarady. Oryndaityn – belgılı änşı Aqylbek Jemenei. Osy uaqytqa deiın būl ändı qyrǧyz tılınde «Jorolor tobu» oryndap kelgen eken. Mirlan Alykulov degen azamattyŋ avtorlyǧyndaǧy än az uaqyttyŋ ışınde halyq arasyna keŋınen tarap kettı. Ol ännıŋ qūdıretı me, älde änşınıŋ halyq arasyndaǧy tanymaldylyǧy ma, kım bılsın… Köşege şyǧa qalsaŋ, sol «Qyzyl örıktı» mındettı türde estisıŋ. Qoǧamdyq kölıkterde, kafelerde şyrqalyp jatqan än… janyŋdy terbep, köŋıldı bır küige böleidı. Şırkın, bızde de talai keremet änder bar ǧoi deisıŋ, degenmen, olar aitylyp jür ǧoi. Nege sony qyrǧyzdyŋ änderındei kökke kötermeimız deisıŋ. Toi da «Qyzyl örık», tuǧan kün de «Qyzyl örık», aqyr soŋy bozbala men boijetkennıŋ kezdesuı de «Qyzyl örıkke» ainalyp kettı. Bıraq, nege qazaq änşılerı qyrǧyzdyŋ änderıne qūmar degen zaŋdy sūraq tuady. Ol änderdı änşılerımızdıŋ rūqsatsyz almaityndyǧy aidan anyq, aralarynda at jürmese de, aǧaiyngerşılıkpen şapan jüretın bolar. Mümkın, bızdıŋ kompozitorlardyŋ änderı tym qymbat pa eken dep te oilanasyŋ. Eger äŋgıme halyq jyldam qabyldaityn oinaqy äuenderge ǧana tırelıp tūrǧan bolsa, bızde ol da bar ǧoi. Osyndaida Zattybek Köpbosynovtyŋ «Aqmarjan» änı eske tüsedı. Būl änsız toi ötpeitın, tılek aitylmaityn, bi bilenbeitın. Būl qazaqtyŋ änı, bıraq bır kezderı «Aqmarjandy» qyrǧyzdyŋ änı degender de bolǧan. İä, qyrǧyzşa nūsqasy da bar eken, bıraq avtory bız aityp otyrǧan Zattybek. Eger qyrǧyz änderın tyŋdai qalsaŋyz, söz joq, arasynan qazaqşa änderdı kezdestıruge bolady. Sonda būl «ekı el arasyndaǧy ruhani bailanys pa», älde «qany bır qandas retındegı jai qarym-qatynas pa» degen oiǧa qalasyŋ. Ataqty «Muzart» toby bır kezderı «Kımge baryp, kımge aityp, kımge baryp ötınem…» dep än salyp edı, endı «Nege, nege senı süidım-ai…» dep jalpaq dalaǧa jar saldy. Şynaiy talantpen üilesım tapqan sūlu saz halyq jüregıne jol taba bıldı.
Ärine, mūndai ürdıs änşıler arasynda būǧan deiın de bolǧan. Halyq erkesı atanǧan būlbūl änşı Roza Baǧlanova apamyz «Ah, Samara gorodok…» dep äueletse, äigılı «Dos – Mūqasan» ansamblı poliaktyŋ halyq änınıŋ negızınde «Toqtaŋyz, sūlu qyz, su ızdegen, tanysqym keledı menıŋ sızben…» dep tebırendı. Ras, būl änderdıŋ oryndalu tarihy bügınde aŋyzǧa ainaldy. Degenmen, sonda da bırdı-ekılı änşıler bolmasa, özge ūlttyŋ änderı däl bügıngıdei änşıler arasynda jappai oryndalǧan emes. Degenmen, mūny bylai edı dep tüsındıru mümkın emes. Endı bır on jyldyŋ ışınde qaisysy qazaqtyŋ, qaisysy qyrǧyzdyŋ änderı ekendıgın ajyrata almai qalmasaq bolǧany da…
Hamit ESAMAN
