– Qydyrälı Nūrtaiūly, «Bal-bala» kompaniiasyn qūrardaǧy maqsattyŋ şiregı bolsa da oryndaldy ma?
– Ataqty japon jazuşysynyŋ bala tärbiesı jönınde jazǧan kıtaby bar. Üş jasyna deiın bala boiynda ädetterdı qalyptastyryp, sanasyna özınıŋ tılı menen töl mädenietımızdı qūiyp ülgermeseŋ, ärı qarai bala tūldyr bop ösedı. Ainalyp kelgende, tamyrynan ajyrap qalady. Iаǧni, erteŋ ūrpaǧymyzdyŋ barlyǧy şeteldık film men multfilm keiıpkerlerıne elıktep öser bolsa, küi atasy Qūrmanǧazyny da, qara sözdıŋ mäiegın tüsıngen Abaidy da, jalpy, onyŋ tılın de jatsynatyny eşkımge qūpiia emes.
Şeteldıŋ oiynşyqtary qaibır mädenietke üiretedı, qaibır tılge üiretedı, qazaqtyŋ qaibır önegelı düniesıne üiretedı?! Tük te joq. Sondyqtan da bügıngı uaqytta qazaqy oiynşyqtyŋ qanşalyqty qajet ekenın aitpai-aq tüsınuge bolar. Kompaniiany qūru öte kürdelı joldan öttı. Eŋ aldymen naryqty, marketingtık zertteumen ainalysudan bastadyq. Otandyq oiynşyqtar elımızge qajet pe? Sipaty qandai bolady? Qandai materialdan jasaluy kerek? Bastapqyda qanşa türın şyǧaramyz? Keiın qanşa türı paida bolady? Qalalarǧa jetkızılu jaǧy qalai jürgızıledı? Keŋsenı qai jerden aşuymyz kerek? Aldymyzda osy siiaqty köptegen sūraqtar men uaqyt küttırmeitın mäseleler tūrdy. Bel jazbai eŋbek etuımızdıŋ arqasynda barlyq mäseleler öz şeşımın tapty.
«Bal-bala» dep atauymyzdyŋ özı otandyq brend jasauǧa laiyqtap taŋdalǧan at. Estır qūlaqqa jaǧymdy, maǧynaly söz. Ony özım taptym. Oiynşyqtar jasau jönınde ideia kelgennen bastap ony jasap şyǧarǧanǧa deiıngı aralyqta ölşeusız köp uaqyt, ūiqysyz tünder öttı. Oiynşyqtardyŋ san türlı ülgılerı äzırlenıp, qaita-qaita süzgıden öttı. Öz ısınıŋ şeberı dep tanylǧan tehnolog mamandarmen är oiynşyqtyŋ qalai söileitını, qalai qozǧalatyny, än aityp, bi bileitının jönınde aqyldastyq. Jasalǧan materialdardyŋ qasietterın zertteu de bırşama eŋbek pen uaqytty qajet ettı.
Oiynşyqtarymyz Gonkong pen Guanchjou qalalarynda jasalady. Bükıl älemdı özıne tartyp aludyŋ qamyn būl elder äldeqaşan sanap, eseptep, josparlap qoiǧan. Mysaly, bır oiynşyq jasau üşın bırneşe qala jūmyldyrylady. Bıreuı jūmsaq oiynşyq jasasa, endı bıreulerı olardyŋ dybys şyǧaratyn dinamikterın jasaidy, bıreulerı kiımın tıgedı, taǧy bırı qosymşa bölşekterın jasaidy. Qajettı şikızatpen, tehnologiiamen tolyq jabdyqtalǧan. Älem oiynşyqtarynyŋ 95%-y Qytaida qūrastyrylady.
– «Bal balany» qazır qalyptasqan brend desek bolatyn şyǧar. Köp üidıŋ tılı byldyrlaǧan balasy sızderdıŋ quyrşaqtaryŋyzdy qyzyqtap otyrǧanyn köz kördı. Önım türın köbeitesızder me?
– Özdıgınen qimyldap, än aityp, bi bileitın quyrşaqtarymyzǧa kışkentai büldırşınderımız elıtıp, qimylyn qaitalaitynyna, tıptı, öleŋıne şeiın jattap alatynyna közımız jettı. Sondyqtan, qolda bar satylymdaǧy oiynşyqtarmen toqtap qalmai, ärdaiym jaŋasyn ızdeimız. Qazır bız «İnteraktiv» kompaniiasymen bırıge jūmys ıstep jatyrmyz. Şyǧaryp jatqan dünielerımızdıŋ köbısı – kıtaptar. Bıraq, būl kıtaptar jäi kıtaptar emes, kerek jerın qalammen nūqyp qalsaŋyz söilep beredı. Osy tehnologiia täsılımen «audarmaşy tılaşar» jasaldy. Onda orys, aǧylşyn, qazaq tılderınde tūrmystyŋ türlı jaǧdailarynda qoldanylatyn sözderdıŋ barlyǧy derlık jinaqtalǧan. Osy siiaqty balaǧa arnalǧan besık jyry, ertegıler, notalarymen bırge jazylǧan qobyz ünı, dombyra äuenderı jeke-jeke kıtap bolyp şyǧaryldy. Qoldanuǧa öte yŋǧaily, ūǧynyqty. Qūlaqqap kiıp tyŋdauǧa, dauys küşeitkış kolonkalarǧa qosuǧa bolady. Būl kıtaptardy «Bal balanyŋ» firmalyq dükenderınde jaqyn arada satylymǧa şyǧarǧaly otyrmyz.
– Aldar Köse, tapqyr Tazşa bala, qyran-topan külkıge batyratyn Külekeş jäne özge de keiıpkerlerdıŋ sözderın kım jazady? Ärine, eger kommersiialyq qūpiia bolmasa.…
– Dybysyn studiiada özımız jazamyz, mätınnıŋ talaptarǧa säikestıgı qadaǧalanady. Mysaly, soŋǧy şyǧarǧan oiynşyqtarymyzdyŋ bırı – «Aqyldy qonjyq» balamen äŋgımelesedı, onyŋ qoiǧan onnan astam sūraqtaryna jauap beredı, än, taqpaq aityp, büldırşınge sanaudy da üiretedı. Būl oiynşyqty jasauǧa bır jarym jyl uaqytymyz kettı, bırneşe märte synaldy. Sodan keiın ǧana satylymǧa şyqty.Sızge ötırık, maǧan şyn, är oiynşyq osyndai kürdelı satylardan ötedı.
Oiynşyqtarymyzǧa Qazaqstannyŋ barlyq qalalarynda sūranys bar. Özge qalalarmen salystyratyn bolsam, Astanada köbırek ötedı.
– «Otandyq oiynşyq degen dyrdai aty bar. Endeşe, nege ony Qazaqstanda şyǧarmaidy?» degenderge aitar uäjıŋız qandai?
– Bügıngı taŋda bız tügıl Amerikaǧa da, Europaǧa da zauyt aşyp, şaruany döŋgeletıp ketu ekıtalai. Oǧan öte qomaqty qarjy kerek. Ärı zauyt aşyp, töl oiynşyǧymyzdy şyǧarǧan künnıŋ özınde baǧasy Qytaidan jasap äkelgennen bärıbır qymbat bolady. Būl elde osy tektes zauyttardan aiaq alyp jüre almaisyz. Bıraq, sapalylary sanauly. Sapa sertifikatynsyz jūmys ısteitın zauyttarǧa ūrynyp qalmas üşın senımdı serıktes tabuǧa aidan asa uaqyt kettı. Jüzdegen zauytty aralap, tanystyq. Bala densaulyǧyna ziiany joq taza şikızatty paidalanatyn, sertifikaty senımdı zauytty tabu oŋai bolǧan joq.
Äsılı, kez kelgen ıstı bastau nietke bailanysty. Ūltyna, elıne jūmys ıstemegen adam jaiylyp jürgen siyr siiaqty. Şöptı tek özıne ǧana orady. özı üşın ǧana küiseidı Mysaly, men «Bal balany» ısteudıŋ ornyna soǧan salǧan ölşeusız uaqytym men aqşamdy jarnamasy jahanǧa jaiylǧan «Tachkige» salsam, qazırgıden de tabysty bolar ma edım, bälkım… Bıraq mäsele «ūltym üşın, qazaq üşın ne bere alam?» degen sūraqqa kelgende tosylasyŋ.
Qazaqstanǧa qyryq memleketten oiynşyq keledı eken. Olardyŋ ışındegı eŋ alpauyttary, byltyrǧy esep boiynşa, Amerikadan – 74 mln, Qytaidan – 50 mln, Reseiden – 12 mln dollarǧa oiynşyq satyp alǧan ekenbız. Qyp-qyzyl qarjy syrtqy syŋsyp ketıp barady. Al, ūsaqtary qanşama. Osynşama qarjy şyǧaryp satylyp alynǧan oiynşyqtar qanşalyqty sapaly, qanşalyqty qauıpsız, balanyŋ damuyna, aqyldy bolyp ösuıne qanşalyqty paidaly? Jauaby qiyn sūraq.
Ata-ana şırkın, şet elden aǧylyp jatqan oiynşyqtardy alarda sertifikat sūrap, sapasyn teksermeidı, balasynyŋ sanasy nemen lastanyp jatqanyna män bermeidı. Keiın opynady.
– Jalǧyz «Bal-bala» Qazaqstan balalaryn tolyq qamti ala ma? Taǧy da käsıpkerler şyǧyp, osy ıspen ainalyssa, olarǧa bäsekeles retınde qaraisyz ba, älde...
–Mäsele bylai ǧoi. Kezınde dombyrany keŋınen nasihattau kerek boldy. Men «Ūlytaudy» qūryp, jarty älemge tanyttym. Qazır köbısı dombyraǧa den qoidy, top qūrady, elektrdombyra jasaidy. Eŋ bastysy, men qalyŋ jūrtty, qazaqty dombyraǧa üiırsek boluyna türtkı boldym. Bügınde üş jüzden asa adam «Ūlytaudyŋ» formatynda dombyramen ainalysady. Ärı qarai da aiasy keŋeie bermek. Iаǧni, ülgı jasaldy, ülgı aldy. Sol siiaqty «Bal balany» «bısmıllä» dep bastap edık, multfilm, oiynşyq, körnekı qūral siiaqty ırılı-ūsaqty jobalardy qolǧa alǧan janaşyr azamattar qatary tolyǧa bastady. Endıgı maqsat – naryqta arystanşa arpalysa jürıp, şeteldık sapasyz, paidasyz önımderdı tıze qosa yǧystyryp şyǧaru.
Naryqtaǧy eŋ bırınşı qiyndyq sol – sauda alpauyttarymen betpe-bet kelu. Şyntuaitynda, keide öz elımızde emes, şet elde jürgen siiaqtymyz. «Bal-bala» jasap jatqan dünieler memlekettıŋ ideiasy, memlekettıŋ ūstanymy, memlekettıŋ ideologiiasy, memlekettıŋ mädenietıne ūlassa nettı. Bız sonyŋ oŋtaily joldaryn tauyp ıs jürgızıp otyrmyz. Ökınıştısı, müddemız är türlı bolǧanmen, bız de şet elden kelıp jatqan zauyttarmen bırdei salyq töleimız. «Qanşa batyr bolsa da, jauǧa salma jalǧyzdy, Qanşa şeşen bolsa da, dauǧa salma malsyzdy» degen emes pe ata-babamyz. Sondyqtan osyndai kürdelı, jauapty ıs bastalǧannan keiın ony ärı qarai alyp ketuge jalqynyŋ küşı jetıŋkıremeitının tüsınuımız kerek.
Aijan QASYMOVA,
L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ studentı
