Biyl Ūly Otan soǧysy Jeŋısınıŋ 70 jyldyǧy toilanady. Atalary soǧysqa qatysqan dostarym köp. Bıraq, ol maidangerlerdıŋ köbısı elge oralmapty. Bızdıŋ äulette ülken atam Qaiyrly Joŋqabaev būl qandy qyrǧynnyŋ ortasynda bolǧan.
Menıŋ atam üşın soǧys 1941 jyly qazan aiynda Mäskeude bastalyp, 1945 jyly mamyr aiynda Kenigsbergte aiaqtaldy. Ol Jeŋıs jolynda türlı qiyn syndardan öttı.
Es bılıp qalǧan kezımnen bastap men atamnyŋ äŋgımelerın tyŋdauǧa qūmarttym. Jyl saiyn jazda üiıne barǧanda bızge estelıkterın aityp berıp otyratyn. «1941 jyly qaraşa aiynda menı Mäskeuge jıberdı. Sonda menıŋ jasym nebärı 18-de ǧana edı. Ekı aptanyŋ ışınde nysanaǧa atudy, okop qazudy üiretıp, ūrysqa daiyndady. Sodan keiın bızdı maidanǧa jıberdı. Men soǧysta barlauşy boldym. Jaudan «tıl» äkelu üşın basymdy ölımge talai ret tıktım…», – dep eske alady ol kezderdı.
Atamnyŋ aituynşa, maidanda barlauşy jaudyŋ şebınen gül jūlyp äkelıp, ol güldı Otanyna salyp jıberse, sol soldat elıne aman-esen oralady degen senım bolǧan. Osy senımge menıŋ Qaiyrly atam da sengen.
Barlau kezınde atama dūşpannyŋ qolǧa tüsırgen şendı ofiserın ştabqa jetkızu oŋai bolmapty. Qauıp-qaterge toly jolda faşisttı alyp kele jatyp atam älgı senımge nanyp, bır güldı jūlyp alady. Bıraq ol gülın üige jıberuge mümkındıgı bolmai, kıtabynyŋ arasynda saqtaidy. Al nemıstıŋ joǧary şendı ofiserın qolǧa tüsırgenı üşın «Qyzyl jūldyz» ordenımen marapattaldy. Qaiyrly atamnyŋ tılegı qabyl bolyp, Otanyna aman-esen oraluyna sol güldıŋ de septıgı tigen şyǧar…
Menıŋ atam aty aŋyzǧa ainalǧan 316 Panfilovşylar diviziiasynyŋ 23-atqyştar polkınıŋ qūramynda Mäskeu şepterın qorǧaǧan. Osy Mäskeu üşın bolǧan şaiqasta ol «naǧyz qiian-keskı soǧysty kördım» dep aityp otyrady. Qysta qardyŋ astynda qalǧan künderı, dostaryn joǧaltqany – bärı-bärı älı künge köz aldynda. Jauyngerlerdıŋ berılmeitın közsız erlıkterınıŋ arqasynda Mäskeu qorǧaldy. Sol jantürşıgerlık maidanda atamdy ärdaiym qazaqtyŋ batyr ūldary Bauyrjan Momyşūly men Mälık Ǧabdulinnıŋ erlıkterı ruhtandyrypty. Sondaǧy erlıgı üşın 1942 jyly «Mäskeudı qorǧaǧany üşın» medalımen marapattalsa, keiın 2012 jyly Mäskeu qalasynyŋ merı «Mäskeudı qorǧau şaiqasyna – 70 jyl» ordenın tösıne taqty
Qaiyrly atamnyŋ maǧan aitqan ūrystarynyŋ ışınde Rjev soǧysy esımde qalypty. 1941-43 jyldaryndaǧy Rjev soǧysy adamzat tarihyndaǧy eŋ qantögıstı soǧystyŋ bırı bolǧan. 1942 jyly atam osy ūrystaǧy erlıgıne «Erlıgı üşın» atty medalın aldy. Onyŋ maidanda körsetken barlyq erlıgın tauysyp aitu mümkın emes. Bükıl erlıgın aitsam kıtap jazu kerek siiaqty. Soǧystaǧy erlıkterınen görı qinalǧan şaqtaryn 70 jyldan astam uaqyt ötse de däl qazır bolǧandai jiı eske tüsırıp, aityp otyrady.
– Kalinin audany Holm auylynda bız qatty qinaldyq. Men pulemetşı edım. Soǧys auyr boldy. Nemısterdıŋ küşı basym edı. Osy soǧysta men köp dostarymnan aiyryldym: Düisen, Şärıpov, Nasibulla Abrahmanov, taǧy bırşamasy bar. Bız bärımız Qazaqstannan edık, jaqyn dos boldyq. Qanşa jyl ötse de, sol jıgıtterdıŋ beinesın ūmytpadym. Bızge eŋ qiyny Belarus batpaǧynan jürıp ötu boldy» dep ünemı aitady. Oŋtüstıktıŋ jyly jerınen şyqqan adamdarǧa batpaq arasynda jüru qiyn bolǧan. Olar jyly küngei jerden kelıp, qalai jylynu, kebınu degendı bılmedı.
Maidanda este qalarlyq jaqsy uaqiǧalar da bolǧan. Bır künı aiaq astynan, oilamaǧan jerden olar Novgorodtyŋ balalarynan sälemdeme alǧan. Onyŋ ışınde mahorka, qolǧap jäne aǧaş qasyq bolǧan. Atama aǧaş qasyqtyŋ bıreuı tigen, sol sätten bastap ülken atam sol qasyqtan bır ajyraǧan emes. Qazırgı künge deiın sol qasyq saqtauly.
22 jasynda Jeŋisti qarsy alyp, soǧystan keiin eldiŋ eŋsesin köteru jolynda aianbai eŋbek etken atamnyŋ ömiri – maǧan ülken ülgi. Äjem ekeui bala, nemere ösirip, büginde şöbere şuaǧyna şomylyp otyr.
Men atamnyŋ Jeŋistiŋ 70, 80, 90, 100 jyldyǧyn köruin qatty qalaimyn. Eşkım de eşqaşan ūmytylmaitynyna men senemın. Bız ösıp kele jatqan ūrpaq atalarymyz ben äjelerımızdı qasterleuge mındettımız. Men – osyndai adamnyŋ ūrpaǧy ekenıme maqtanatyn nemeremın.
Arujan Lūqpan,
№60 mektep-liseiınıŋ 10-synyp oquşysy
