Erbol IRGEBAI, Astana qalasyndaǧy Älkei Marǧūlan atyndaǧy № 40 orta mektebınıŋ direktory: ŪBT – bılımdı tekseru qūralyǧana
– Sälemetsızder me?! Men – Äbılqasymova Aigül«Talapker» auylynan habarlasyp tūrmyn. Bızdıŋ auyldan sızdıŋ mektepte köp balalar oqidy. Keşkı uaqyttarda avtobusta adamdar tolyq bolady, keide toqtamaidy. Balamyz üige kelgenşe alaŋdap otyramyz. LPU-ǧa bala äkeletın mektep avtobusyn Talapkerge deiın jürgızuge bolamai ma?
– Sūraǧyŋyz oryndy. Mektepte oqityn ärbır balanyŋ densaulyǧy men ömır qauıpsızdıgı üşın bız jauap beremız. Būl sūraq būrynnan köterılıp jürgen mäsele bolatyn. Ökınışke orai, dūrys jauabyn älı tapqan joq. Sebebı, Talapker, № 96airyq jäne MAİ beketı Astana qalasy äkımdıgınıŋ aumaǧyna jatpaidy. 2011 jylǧy 04 säuırde Astana qalasy äkımınıŋ «Astana qalasynyŋ äleumettık maŋyzy bar baǧyttar tızımın bekıtu turaly» № 24-255 qaulysy jaryq kördı. Qauly negızıne säikes qaladaǧy 10 mektepke avtobus bölınıp, onyŋ marşurty bekıtılgen. Sol sebeptı de «Talapker», № 96 airyqqa deiın avtobus jürgızuge mümkındıgımız joq.
–Äsel İsa – ata-anamyn. Mektepte oquşylar formasyn kiiu mındettı me?
– Mındettı emes. Bıraq erkıne jıbergende dūrys emes. 90-jyldarda bala qalai bolsa-solai kiındı emes pe? Ūiat degendı ūmytyp, kındıgın aşyp, bız ökşe tufli, tyrtysqan şalbar kiıp jürdı. Menıŋ oiymşa, jalpy bıryŋǧai forma balalardy tärtıpke jūmyldyrady. «Tärtıpke bas igen qūl bolmaidy» dep Bauyrjan Momyşūly aitqandai, mekteptıŋ ışkı erejesın oquşy saqtauy kerek. Al tärtıp bar jerde – bılım de tärbie de bar.
–Ekınşı aiaq kiım auystyruǧa nege mäjbürleisızder, balanyŋ mektepke aparatyn jügı onsyz da köp emes pe?
–Ekınşı aiaq kiım tazalyq üşın qajet. Mektep qalanyŋ ortasynda emes, oquşy mektepke asfalttalǧan jolmen kelmeidı. Batpaq basady, ol mekteptıŋ ışın lastaidy. Sondyqtan, aua-raiy būzylǧan mezgılde, küzdıŋ jaŋbyry men köktemnıŋ laisaŋ batpaǧynda aiaq kiım auystyrudy talap etemız.
– Qaiyrly kün, Erbol Islämūly! Men –Gülnar Berdımūratova aǧylşyn tılın bastauyş synyptan bastap oqytuǧa qarsymyn. Sızdıŋ oiyŋyz qandai?
–Oiyŋyzdy tüsındım. Bala özınıŋ ana tılın jetık meŋgerıp almai, özge tıldı qalai üirenedı deisız ǧoi. Ondai saryuaiymǧa salynsaq, ärine tükte bolmaidy.
Abai atamyz 25-qara sözınde: «Orysşa oqu kerek… Sen onyŋ tılın bılseŋ, kökırek közıŋ aşylady. Orystyŋ ǧylymy, önerı – dünienıŋ kıltı, ony bılgen adamǧa dünie arzanyraq tüsedı»dep aitqan. Ol öz zamany turaly aitty, jaŋalyqqa ūmtyl, ızden dedı. Bügıngı taŋda özge eldermen terezemız teŋ, iyq tırestırıp tūru üşın aǧylşyn tılın bılu kerek. Būl – zamannyŋ talaby. Abai zamanynda orystyŋ tılın qalai bılu kerek bolsa, bügıngı taŋda aǧylşyn tılın sol därejede üirenuge küş-jıgerdı jūmsauymyz kerek. Abaişa aitsaq, «Balaŋ bala bolsyn deseŋ, oqyt, mal aiama!»
– Mektep Marǧūlan esımın qaşan aldy jäne bılım mekemesınde qandai jūmystar jürgızılude?
–2004 jyly Älkei Marǧūlannyŋ 100 jyldyq mereitoiy IýNESKO kölemınde atalyp öttı. Osyǧan bailanysty 2005 jylǧy 29 jeltoqsanda Astana qalasy äkımınıŋ şeşımımen mektebımızge akademiktıŋ esımı berıldı. Mektepte «Ūlylyqty ūlyqtau – ūrpaqqa ūlaǧat» baǧdarlamasy äzırlenıp, onyŋ negızınde «Älkei Marǧūlannyŋ ömırı men şyǧarmaşylyq qyzmetı arqyly jan-jaqty damyǧan tūlǧany qalyptastyru» taqyrybynda oqu-tärbie jūmysy jürgızılude. Osyǧan orai, mektebımızde Marǧūlantanu kursy, «Marǧūlan ızımen» ölketanu ekspedisiiasy, Marǧūlan oqulary, «Marǧūlan syilyǧy», «Marǧūlan» jurnaly bar. 2006 jyly 11 mamyrda Älkei Marǧūlannyŋ mūrajaiy aşyldy. Mūrajaida ǧalymnyŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧynan syr şertetın qūndy materialdar jetkılıktı. Ǧalymnyŋ közı tırısınde tūtynǧan zattary men kıtaptary bar. Kelıp köremın deuşılerge esıgımız aşyq.
– Balamnyŋ keibır sabaqtan ülgerımı naşar. Aqyly qosymşa sabaqtar aluǧa bola ma?
–Mektep qabyrǧasynda jalpy aqy tölep bılım alǧandy qoldamaimyn.
– Kenjebek Tıleuqabylūlymyn. Erbol Islämūly, mektebıŋızde avtodelo sabaǧy jürgızıle me? Jürgızılmese sebebı ne?
–Sūraǧyŋyz öte oryndy. Qazaqstan Respublikasy Bılım jäne ǧylym ministrlgınıŋ 2009 jylǧy 24 mausym № 313 būiryǧyna säikes, mektepterde joǧary synyp oquşylaryna «avtomobil ısı» pänı engızıldı. Barlyq mektepterdıŋ materialdyq bazasy bırdei emes, keibır mektepterde oqu kabinetı jetıspeidı. Bızdıŋ mekteptıŋ oquşylary «Qamqor» JŞS bazasynda teoriialyq sabaqtaryn tegın oqydy. Praktikalyq sabaqtaryna kelgende qiyndyq tuyndady. Sebebı aqşa töleuge barlyq ata-ananyŋ mümkındıgı jetpedı. Sol sebeptı būl sabaq toqtatylyp, eŋbek pänı oqytyluda.Jalpy memleket tarapynan köterılgen jaqsy bastama. Oquşy mekteptı bıtırgende qolyna jürgızuşı kuälıgın alyp şyǧady. Osyny ata-analar dūrys tüsınıp balasynyŋ oqyp, qolyna jürgızuşı kuälıgın aluyna jaǧdai jasasa, dūrys bolar edı.
– Rita Tılekbaeva – qala tūrǧynymyn. Bügınde bırınşı synypqa qabyldanǧan balalardan emtihan alyp, synyptarǧa böledı. Būl qanşalyqty zaŋdy?
– Bırden kesıp aitaiyn, būl – zaŋsyz. Tamyz aiynda mūǧalımder oquşylardyŋ jalpy oilau qabıletın, mektepke daiarlyǧyn tekserıp, sabaq ötkızedı. Ol emtihan alyp, synyptarǧa bölu emes. Bızde oquşy mektepke qandai rettık nömırmen qabyldandy, sol tärtıppen synyptarǧa bölınedı. «A» synybyna barsa, balam jaqsy oqidy degen ūǧym ata-analardyŋ sanasynda qalyptasyp qalǧan, osyny özgertu kerek. Mäsele synypta emes, mūǧalımnıŋ bılıktılıgınde, oquşynyŋ yntasy men qabıletınde jäne ata-ananyŋ baqylauynda ekendıgın ūmytpaiyq.
– Mektebıŋızde elektrondy oqytuǧa bailanysty qandai jūmystar jürgızılıp jatyr?
–Elektrondy oqytu – zamannyŋ talaby. Astana qalasynda bes mektep pilottyq jobada «e-learning» baǧdarlamasymen jūmys jasauda. Biylǧy oqu jylynda taǧy da bırneşe mektep qosylady. Mūnyŋ tiımdılıgınıŋ bırı – ata-ana men mektep arasyndaǧy bailanys nyǧaiady. Ata-ana balasynyŋ kündelıktı sabaqtaǧy alǧan baǧasyn elektrondy jurnal arqyly köre alady. Oquşy mektepke türlı sebeptermen kele almasa, üi tapsyrmasyn jurnaldan alady. Mekteptıŋ bükıl oquşylary men ata-analary turaly dekrekter bazasy äzırlendı. Mekteptıŋ materialdyq-tehnikalyq bazasy küşeidı, keŋ jolaqty internet jüiesıne qosyldy. Būl da melekettıŋ bılım sapasyn köteruge jasap jatqan jūmysynyŋ aiqyn körınısı.
–Ūlttyq bıryŋǧai testıleu oquşynyŋ naqty bılımın körsete ala ma? Bala jüikesın jūqartqannan basqa paidasy joq siiaqty. Basqa jüiege köşse qalai bolar edı?
–Ūlttyq bıryŋǧai testıleudı qūbjyq, bır qorqynyşty düniege ainaldyryp jıberdık. ŪBT – tek bılımdı tekseru qūraly. Al bız bılımdı bırınşı synyptan bastap alamyz. Orta buynda negızın qalyptastyryp, joǧary buynda bekıtemız. Mäselenıŋ törkını orta buynda jatyr, osy kezeŋde äsırese 7-8 synyptarda bız balanyŋ tärbiesı men bılımıne köŋıl bölmeimız. Bala sabaqqa daiyndaludy azaitady nemese mülde doǧarady. Jasöspırımnıŋ ötpelı kezeŋınde ata-ana tarpynan da, mūǧalım tarapynan da jıtı baqylau men talap qajet. 10-11 synypta oquşynyŋ būryn bılmegen materialdaryn igeruge tura keledı, qinalady, ol jüikesıne äser etedı. Dūrys baǧa ala almasa, kınälını ızdeimız. Jalǧan bılım eşqaşanda jetıstıke aparmaidy. Bılımsızdık bızdı biıke şyǧarmaidy. Biylǧy jylǧydai qataŋ talap qoiylyp, tekserılıp otyrsa, mekteptıŋ de, oquşynyŋ da bılımı naqty aiqyndalady.
– Men –Ömırjanova Botajan Qalibekqyzymūǧalım mamandyǧy boiynşa joǧary oqu orynyn biyl bıtırdım. Bırneşe mektepke bardym, barlyǧy eŋbek ötılıŋ, sanatyŋ joq dep almaidy. Sonda jas mamandar ne ısteuı kerek?
– «Qozy asyǧy demeŋız, qolyŋa jaqsa saqa ǧoi», – degendei äŋgımelesu barasynda mamannyŋ teoriialyq bılımı men boiynda ūstazǧa laiyq qasietterı körınıp tūratyn bolsa jūmysqa alamyz. Bızdıŋ mektepte de bırneşe jas mamandar jūmys ısteidı. Biylǧy oqu jylynda alty jas mamandy qabyldadyq. Bos bolǧan vakantty oryndar bolsa, jas maman dep bölmei jūmysqa qabyldaimyn.
Qazır mektepte jürgen Perizat, Ainagül, Mars syndy mūǧalımderdıŋ boiynda ūstazǧa tän meiırımdılık, balaǧa degen jürek jyluy, ūqyptylyq, ızdenıs t.b. qasietter baiqalyp tūrady. Olardyŋ keleşegınen ülken ümıt kütemın, şyǧarmaşyl, jaqsy mūǧalım bolady dep oilaimyn. Sondyqtan ümıtıŋdı üzbe, Astanada aşylyp jatqan bır mektepke ornalasatyn mümkındıgıŋ bar.
Qalalyq eŋbekpen qamtamasyz etu ortalyǧyna esepke tūryp, Bılım basqarmasy arqyly da mektepterge jūmysqa baryp, eŋbek jolyŋdy bastap, mūǧalımdık mamandyqtyŋ qyry men syryn üirene beruge de bolady.
– Oquşynyŋ jan-jaqty damuy üşın mektepterıŋızde qandai üiırmeler jūmys ısteidı?
– Bızde oquşynyŋ synyptan tys kezeŋde özın damytuǧa barlyq jaǧdai jasalǧan. Mektepte barlyǧy 21 üiırme bar. Olar: mänerlep oqu, drama, qolöner, ūlttyq tanym, jas tılşı jäne t.b. Sondai-aq, futbol, voleibol, basketbol, toǧyzqūmalaq, tennis, şaŋǧy, t.b. sorttqy üiırmelerge balalar köptep keledı.
Balanyŋ tek bılım alyp qoimai, onyŋ jan-jaqty damuyna ata-anasynyŋ köŋıl bölgenı dūrys. Mümkındık bolyp, şama kelıp jatsa balany üiırmelerge aparu, türlı jarystarǧa qatystyru kerek.Ökınışke orai, gimnastika, suǧa jüzu, hokkei, velosiped sportymen ainalysatyn Köktal şaǧyn audanynda Sport saraiy joq. Astana ösıp keledı ǧoi, keleşekte salynady degen ümıttemız.
– Men sızdıŋ mekteptıŋ ata-anasymyn. Bırınşı synypta oqityn balama barsam küzetşı ūrsyp, kırgızbeidı. Mūny jönge qoiuǧa bola ma?
–Küzetşıge kınä qoiudan būryn, özımızde oilanaiyq. «Qorysyn dep qozysyn, qoiyp edı sol üşın» demekşı, onyŋ mındetı – oquşynyŋ qauıpsızdıgın saqtau. Dübırge toly, arpalysqa toly myna bügıngı zamanda kımnıŋ kım ekenın bılmeimız ǧoi. Eger mūǧalımge nemese mektep basşylyǧyna jolyǧatyn şaruaŋyz bolsa, kezekşı jurnalyna jazylyp kıruge bolady. Al, tek balamdy alu üşın synypqa baramyn degenıŋız artyq bolar.
Keleşekte Astana qalasy äkımı bastamasymen «Bolaşaqtyŋ mektebı» pilottyq jobasyna enemız. Ol joba boiynşa kıreberıske turniket (ötkızu qondyrǧysy) qoiylady, ärbır oquşy qolyndaǧy kuälıgı arqyly mektepke kıredı. Onyŋ kelgen jäne ketken uaqyty ata-anasynyŋ ūialy telefonyna habarlama retınde tüsıp otyrady.
Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
