Astana qalasyndaǧy ardaqty aqsaqaldyŋ bırı Erkın Däueşūly qaşan körseŋız de aqjarqyn qalpynan ainymai jüredı. Elorda törınde ötıp jatatyn türlı qoǧamdyq şaralardan tys qalmaidy. Tuǧan jerı Aqköl dese köŋılı aspandap tūratyn qadırmendı azamat Astana degende tıpten arqalanyp, köterıŋkı leppen söilei jöneledı. «Astananyŋ bırınşı kırpışı qalana bastaǧannan, bügıngı künge deiıngı damu jolyna kuäger bolyp kelemın. Būl şynymen de bar qazaqtyŋ bas qalasyna balanǧan qasiettı mekenge ainaldy. Osyndai tarihi oqiǧanyŋ ortasynda jürgenımdı ömırımdegı bır baqytym dep sanaimyn» deidı kezdesken sätte keiıpkerım aǧynan jarylyp.
İä, Erkın Däueşūly jetpıstıŋ segızıne deiın eŋbekten qol üzbedı. Jastaiynan talai jauapty qyzmettı atqaryp, elıne eleulı bola bılgen eŋbekqor azamat zeinet jasyna jetse de Astanadaǧy «Qarttar üiı» mekemesınde psiholog bolyp jūmys jürgızdı. Ärtürlı sebeptermen ömırdıŋ tauqymetıne tüsken aǧa ūrpaqtyŋ janyna jylulyq, boiyna jıger beruge tyrysty. Ūzaq jylǧy ūstazdyq täjıribesın keŋınen paidalandy.
Erekeŋnıŋ taǧy bır aitarlyq qasietı qoly qalt etkende qolyna qalam alyp, körgenın, estıgenın, bılgenın qaǧazǧa tüsırıp tärbielık maǧynadaǧy taǧylymdy maqalalar jazady. Onyŋ ışınen köpşılıkke qajet-au degenderın astanalyq, oblystyq jäne audandyq gazetterge ūsynady. Sondai ötkennen ız tartatyn, bügıngı künnıŋ özektı mäselelerın qozǧaityn taǧylymdy maqalalary üzılmei jaryq köredı.
İä, el men jūrt azamatymen ajarly, maqtan tūtar asyldarymen eŋselı. Būl – atadan balaǧa jalǧasyp, qanymyzǧa sıŋıp ketken qalypty jait. Bügıngı äŋgımemızge arqau bolyp otyrǧan Erkın Däueşūly – sondai jandardyŋ bırı. Isker ūiymdastyruşy, abzal azamat, eŋ bastysy, ūlaǧatty ūstaz jaily äŋgımemızdı tüiıp-tüiıp tolǧaudy jön kördık.
Osydan tört jyl būryn Aqmola oblysynyŋ Aqköl audanynyŋ äkımı Temırjan Edıgenov audandyq Mädeniet üiınde ötken keşte Erkın Däueşūlynyŋ önegelı jolynyŋ jas ūrpaqqa ülgı bolar köptegen sätterın aita kelıp, ūlaǧatty ūstazǧa patriottyq belsendı ömır ūstanymyn şaiqaltpai, şyǧarmaşylyq şabytynyŋ şaryqtai beruıne tılek bıldırgen edı. Osy saltanat barysynda Astanadan arnaiy şaqyrylǧan Erekeŋe «Aqköl audanynyŋ Qūrmettı azamaty» ataǧyn tapsyryp edı.
Osy tūsta bükıl audan kölemınde osynşama qoşemet körsetılgen azamat kım edı, ol qandai eŋbegımen el-jūrt arasynda osyndai qūrmetke ie boldy degen saualdyŋ da tuyndauy äbden mümkın dep oilaimyn.
Taǧdyr deseŋızşı… Soǧys dep atalatyn alapattyŋ örtı tūtanudan ekı jyl būryn düniege kelgenderdıŋ balalyq şaǧyn közge elestetu qiyn-aq. Alaŋsyz külıp-oinap olar jüre almady. Bazarly balalyǧyna berılıp dop teuıp, asyq atpady. Balalary şyrt ūiqyda jatqanda äke-şeşelerı kolhozdyŋ auyr jūmysyn atqaru üşın üiden erte şyǧyp, keş qaitatyn. Osy uaqyt ışınde balalar jartylai aş-jalaŋaş ekı közderı tört bolyp, esıktı torumen, äke-şeşelerın asyǧa kütumen bolatyn. Osyndai qiyn jaǧdaida balalar ösıp jetıldı, mektep tabaldyryǧyn attap, bılım būlaǧynan susyndady. Mektep bıtırgen tülekterdı albyrt jastyq şaq arman-qiialyna samǧap ūştyrǧandai edı. Endı qaida barsaq, qandai mamandyq taŋdasaq eken degende Erkın köp oilanbastan «alystan arbalaǧanşa, jaqynnan dorbala» degendei, tızgındı Qaraǧandyǧa būrdy.
Osyndaǧy pedagogika institutyn 1961 jyl bıtırgen Erkın mamandyǧy boiynşa mūǧalım jäne Keŋes orta mektebı direktorynyŋ oqu-öndırıstık mäselelerı jönındegı orynbasary bolyp jūmys ısteuıne tura keldı. 1966 jyly Erkın Däueşūly sol kezdegı İvanovo orta mektebıne direktordyŋ oqu tärbie jūmysy jönındegı orynbasarlyǧyna auystyryldy. Būl eldı meken tyŋ igeru jyldary qūrylǧan bolatyn jäne onyŋ tūrǧyndarynyŋ basym köpşılıgı basqa respublikalardan kelgender edı. Olardyŋ bärın şyn patriottar dep aitu artyq bolar, arasynda jazasyn ötemei türmeden şyqqandar da boldy. Sondyqtan İvanovodaǧy mektep audandaǧy eŋ «qiyn mektep» qatarynda edı, onymen qosa şaruaşylyq basşylarynyŋ bärı kelgenderdıŋ ökılderı bolatyn. Al mekteptegı qyryq şaqty qyzmetkerdıŋ törteuı ǧana qazaqtar edı.
Erekeŋ ömırlık jary Hamila Qūlbekqyzy ekeuı osy mektepte qyzmet jasaǧan kezderı ūstazdardyŋ bılıktılıgın arttyru üşın kurstarǧa jıberıp, pedagog kadrlardyŋ sapasyn jetıldırdı. Onymen qosa, ūstazdardyŋ eŋbek ūjymdarynda jiı bolyp, sondaǧy ata-analarmen jüielı äŋgıme ötkızudıŋ arqasynda mekteptegı balalar tärtıbınıŋ jaqsaruyna yqpal jasady. Osy eŋbekterınıŋ nätijesı bolar, 1970 jyly audandyq oqu bölımınıŋ basşylyǧy Erkın Däueşūlyn Qarabūlaq mektebınıŋ direktorlyǧyna joǧarylatty. Baiqasa, būl mekteptıŋ de tozyǧy jetken, materialdyq jaǧdaiy naşar, ūstazdardyŋ sapasy tömen eken. Būl kemşılıkterdı joiu kün tärtıbındegı basty mäselege ainaldy. Osy tūsta Erekeŋnıŋ ūiymdastyruşylyq, ıskerlık qabılet-qarymy aiqyn aŋǧarylady. Talai ret oblys jäne audandyq bılım salasynyŋ basşylarynyŋ tabaldyryǧyn tozdyrdy, aqyry ne kerek, olar däiekterdıŋ dälelderıne könbeske şaralary bolmai, jaŋa mektep saldyruǧa qarjy böldırdı. Söitıp, jaŋa mektep te boi köterdı. Ekı-üş jyldyŋ ışınde kadr mäselesın şeşudıŋ jolyn tauyp, joǧary bılımdı ūstazdardan bılıktı ūjym qūra bıldı. Olardyŋ qatarynda keiınnen özderın jaqsy qyrynan tanyta alǧan ūstazdar – Ş.Tölegenov, V.Andris, T.Iаvorskaia, V.G.Aifald, E.Ramazanovtar esımderın Erekeŋ erekşe ıltipatpen eske alyp otyrady. Al Erekeŋnıŋ eŋbegı erekşe baǧalandy. Ol Qazaqstan Respublikasynyŋ üzdık ūstazy ataǧyna ie boldy.
Jalpy Erekeŋ tabiǧatynan elgezek jan. Ol bır mäselenı qolyna alsa, özıne de, soǧan qatysty jandarǧa da, maza bermei, ıstıŋ nätijelı aiaqtaluyna türtkı boludy sanasyna sıŋırgen. E.Däueşūlynyŋ osyndai ıskerlıgın baiqaǧan Sıletı audandyq partiia komitetı ony ügıt-nasihat bölımınıŋ meŋgeruşılıgıne bekıttı.
Partiia jūmysynyŋ erekşelıgı de, qiyndyǧy da bar ekenın jūmysqa kırısken Erekeŋ bırden aŋǧardy. Täjıribelı ärıptestermen bailanys jasap, ideologiialyq jūmysty audanda jaqsartuǧa qajyr-qairatyn jūmsady.
– Tuǧan ölkege teŋ keler ne bar? Qazaqstanda tabiǧaty kelısken, taŋǧajaiyp öŋırde düniege kelgenımdı maqtan tūtam. Ölkemızdıŋ eŋ basty qazynasy – adamdary, – dep ötken künderdı eske alǧan Erkın Däueşūly, – bızdıŋ audanda kındık qandary tamǧan, stalindık quǧyn-sürgınnıŋ qūrbany bolǧan äigılı jazuşy Jaiyq Bektūrov, armiia generaly, Keŋes Odaǧynyŋ batyry, Halyq qaharmany Saǧadat Nūrmaǧambetov, filologiia ǧylymynyŋ doktory ärı jazuşy Tūrsynbek Käkışev esımderı bükıl Qazaqstan halqyna jaqsy mälım bolar deimın. Ölkemızdıŋ töŋıregı tolǧan bailyq. Tek sony halyq qajetıne jarata bılsek, qandai ǧanibet bolar edı, – deidı.
Tuǧan eldıŋ güldenuın qalaityn belsendı mamannyŋ eŋbek jolyna zer salǧan Qazaq KSR-nıŋ oqu ministrı Q.Balahmetov ūsynymdaryn negızımen Erkın Däueşovty Aqköl audandyq bılım bölımınıŋ basşysy etıp taǧaiyndau būiryǧyn beredı. Jūmysqa qyzu kırısken Erekeŋ audandaǧy mektepter men bala baqşalar jaǧdaiymen tanysudan bastady. Baiqasa, mūnda da şeşımın kütıp tūrǧan şarualar şaş etekten eken. Eŋ bır soraqysy, qala mektepterınıŋ bärı orys tılındegıler, ūlty qazaq ūstazdar kelse, olardy jūmysqa qabyldauǧa qūlqylary joq. Bala baqşalaryndaǧy jaǧdai da osyndai. Ondaǧy qazaq büldırşınderı tılderın syndyryp, orys tılın üirenuge mäjbür. Osyndai jaǧdaidy körgen Erekeŋ batyl qadam jasauǧa bardy. Qaladaǧy balalar baqşalarynyŋ meŋgeruşılerı men tärbieşılerın öz ūltymyzdyŋ ökılderınen qalyptastyra bastady. Osylaişa balalar mekemelerınıŋ kadrlyq sapasyn kürt özgerttı. Bılım bölımınıŋ qyzmetkerlerıne apta saiyn 2-3 mektepterge baryp, sabaq beru jüiesınıŋ qalypty jürgızıluın baqylaudy tapsyrdy. Audan qanşa orys tıldı bolsa da, batyl türde mektepterdı bırte-bırte memlekettık tılge köşıre bastady. Audan ortalyǧyndaǧy resmi tıldegı mektepterden qazaq tıldı synyptar aşu ürdısı bastaldy, balalar baqşalarynda qazaq toptary qūryla bastady.
Tüptep aitqanda, Erekeŋ zeinetke şyǧar kezde Aqköl audan ortalyǧynda jetı taza qazaq orta mektebı, 14 aralas mektep boldy. Tūrǧyndardyŋ on bes paiyzy ǧana qazaq bolsa da, Aqköl qalasyndaǧy mektepterde qazaq synyptaryn aşqyzdy.
– Bolaşaǧymyz – jastar. Jastar senımmen qaraǧan jön. Olardy otansüigıştıkke, ana tılın qūrmetteuge, salt-dästürın qasterleuge tärbieleiık. Jastarymyzdy sport pen eŋbekke baulysaq, önerge jetelesek, bılımdı boluyna yqpal etsek, maqsatymyzdyŋ oryndalǧany, – deidı Eraǧaŋ äŋgımesın sabaqtap.
Erkın men Hamila jeŋgei ekeuınıŋ ūstazdyq eŋbek ötılderın qossaq bır ǧasyrdan asyp jyǧylady. Hamila Qūlbekqyzy joldasy qaida qyzmet etse de, är uaqytta janynan tabylyp, üidıŋ barlyq jūmysyn öz moinyna alyp, balalarynyŋ jaqsy bolyp ösuıne basa köŋıl bölıp jürdı. Zeinet demalysyna şyqqannan berı, balalary men nemerelerınıŋ janynda bolu üşın Astanaǧa köşıp keldı. Jūmysqa üirengen Erekeŋ üide ūzaq otyra almady. Osyndai künderdıŋ bırınde özı būrynnan bıletın tanysy Kenjebolat Bäpışev kezdese kettı. Izdegenge-sūraǧan degendei, Kenjebolat būl kezde «Şarapat» äleumettık qyzmet körsetu ortalyǧynyŋ direktory eken. Söitıp, Erekeŋ osy ortalyqqa pedagog-psiholog bolyp ornalasty. Mūndai mamandyq Qazaqstannyŋ äleumettık salasynda alǧaş ret osy mekemede ıske qosyldy.
Erkın Däueşūlynyŋ talai jylǧy tynymsyz eŋbektıŋ arqasynda tauyp alǧan taǧy bır hobbiı bar. Būl «dert», äsırese, partiia jūmysynda jürgende «jabysqan» jurnalistikany meŋgeruı. Būl rette de jemıstı şyǧarmaşylyq jūmys jürgızdı deuge negız bar.
Ötken tarihymyzdy keiıngı ūrpaq, auyldastar, aǧaiyn-tuys bılıp jürsın degen nietpen Erekeŋ bırneşe estelık kıtaptar jazdy. Olardyŋ qatarynda «Auylymdy saǧyndym», «Jany jaisaŋ Jaiyq aǧa», «Bır ǧasyr» kıtaptary bırneşe jylǧy eŋbegınıŋ öteuı desek jarasady. Soŋǧy jyldary «Astana aqşamy», «Arqa ajary», «Aqköl ömırı» gazetterınde problemalyq mäselelerdı kötergen maqalalary jiı jaryq köretın boldy. Baspasözderde jariialanǧan problemalyq maqalalardyŋ arqasynda jazuşy Jaiyq Bektūrovtyŋ esımı audandaǧy bır köşege berıldı jäne bır mektep sol asyl aǧanyŋ esımımen ataldy.
Erkın Däueşūly nemerelerınıŋ süiıktı äjesı Hamila Qūlbekqyzymen otasqanyna da jäne ūstazdyq etkenderıne de jarty ǧasyrdan asyp barady. Ekeuı elu ekı jyl boiy üzılıssız ūstaz bolyp, taiau jyldarda ǧana zeinet demalysyna şyqqan, söitse de älı qoǧamdyq jūmystardan tys qalmaidy. Erkın Däueşūly 2014 jyldyŋ 5 jeltoqsanynda Prezident Jarlyǧymen «Qūrmet» ordenımen marapattaldy.
Erlı-zaiypty ūstazdar alty bala tärbielep ösırdı. Barlyǧy joǧary bılım aldy. Bıreuı ǧylym kandidaty, ekınşısı taiauda doktorlyq dissertasiia qorǧady. Törteuı lauazymdy qyzmetter atqarsa, bıreuı käsıpkerlıkpen ainalysady. «Nemerelerımnıŋ aldy qyzmet atqaryp, şöbere süigızıp otyr. Elu bes jyl otasqan jarym kümıs alqa iegerı, osyndai ūrpaǧymnyŋ baryna täuba!» deidı ömırıne razy bolǧan Erkın Däueşūly meiırlenıp.
El üşın atqarǧan şynaiy qyzmettıŋ atausyz qalmaityny zaŋdylyq bolsa kerek. Demek, būl kısılerdıŋ ǧūmyr-dariiasy köpşılıkke önege bolary sözsız.
Meiram BAIǦAZİN,
Astana qalalyq
Ardagerler Keŋesınıŋ müşesı
