Aldaǧy qyrküiekte elımızde mülıktı zaŋdastyru şarasy bastalmaq. Qolda bar mülıktı ainalymǧa şyǧaru 2015 jyldyŋ 31 jeltoqsanynda aiaqtalady. Al, 2017 jyldan bastap Qazaqstanda jalpyǧa ortaq deklarasiia tapsyru qoldanysqa enetındıkten, atalmyş şara azamattarǧa mülıkterın zaŋdastyryp aluǧa ülken mümkındık beredı. Sonymen qatar, el ekonomikasynyŋ damuyna da edäuır serpın äkelmek.
Alǧaşqy zaŋdastyruǧa üş myŋ adam qatysty
Elımızde alǧaşqy zaŋdastyru 2001 jyly ötkızılgen bolatyn. Sol jyldyŋ 14 şıldesı men 14 tamyzy aralyǧynda ötken şara «Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattaryna olardyŋ qarajatyn zaŋdastyruǧa orai raqymşylyq jasau turaly» zaŋymen retteldı. Zaŋdastyru bır rettık nauqan retınde ötkızıldı jäne tūlǧanyŋ zaŋdastyratyn aqşasynan salyq alynbaityny jäne tiıstı jauapkerşılıkke tartylmaityny kepıldendırdı. Nätijesınde üş myŋǧa juyq azamattyŋ 480 mln dollar kölemındegı qarajattary zaŋdastyryldy.
Aita ketken jön, 2006-2007 jyldardaǧy zaŋdastyruda tek aqşa emes, sonymen qatar, jyljymaityn jäne jyljymaly mülıktı de zaŋdastyruǧa rūqsat berıldı. Osyǧan bailanysty zaŋdastyru merzımı ūzartylyp, bır jyldan asa uaqytqa sozyldy. «Mülıktı zaŋdastyru boiynşa raqymşylyq jasau turaly» zaŋ normalaryna säikes qoldaǧy düniesınıŋ qūjatyn tüzemekşı bolǧan azamattar men zaŋdy tūlǧalar jekelegen qylmys jasaǧany üşın, äkımşılık qūqyq būzuşylyǧy üşın jäne tärtıp būzuşylyǧy üşın jauapkerşılıkten bosatyldy. Zaŋ şeŋberınde mülıktı zaŋdastyrǧany üşın mülık qūnynyŋ 10 paiyzdyq jinaǧy ǧana alyndy. Belgılı bolǧandai, jürgızılgen nauqan aiasynda 844,7 mlrd teŋgenıŋ mülkı zaŋdastyrylǧan. Sonyŋ ışınde 538,4 mlrd teŋge qarajat pen 236,2 mlrd teŋgenıŋ jyljymaityn mülıgı bar. Öz kezegınde respublikalyq biudjetke 59,6 mlrd teŋge tüskenın erekşe atap ötken jön.
Sonymen köleŋkelı ekonomikaǧa qarsy baǧyttalǧan biylǧy zaŋdastyru qoldaǧy bar kapitaldy şyǧaryp, ony ekonomikaǧa tartudy közdeidı. «QR azamattaryna, oralmandarǧa jäne Qazaqstan Respublikasynda tūruǧa yqtiiar haty bar tūlǧalarǧa mülikti jariia etuine bailanysty raqymşylyq jasau turaly» zaŋda jariia etıletın mülık pen qarajat zaŋdy türde ekonomikalyq ainalymǧa engızıluı tiıs.
Būl rette Premer-Ministrdıŋ būrynǧy orynbasary Baqyt Sūltanovtyŋ «Mülıktı jariia etu – älemdık täjıribede būrynnan bar. Europanyŋ bırqatar elderınde jäne AQŞ-tyŋ köptegen ştattary mūndai aksiiany bırneşe märte ötkızıp tūrady. Öitkenı kapitaldy köleŋkeden şyǧaru problemasy barlyq elderde bar. Aǧymdaǧy jyly 1 qyrküiekten bastalatyn jaŋa aksiiany ötkızudıŋ alǧyşarty Qazaqstan ekonomikasyndaǧy köleŋkelı ainalymnyŋ qomaqty ülesı bolyp tabylady. 2012 jyly köleŋkelı ekonomika ülesı jalpy ışkı önımnıŋ 19 paiyzyna juyqtady nemese şamamen 6 trillion teŋgenı qūrady. Ekınşıden, būl – şeteldık investisiialardyŋ qysqaruy men aǧymdaǧy operasiialar şoty saldosynyŋ tömendeuı. Sonymen qatar daǧdarys qūbylystaryna bailanysty bank sektory tarapynan ekonomikaǧa kredit berudıŋ tömendegenı baiqalady. Osylaişa, ekonomikany damytu üşın qosymşa resurstar tartu qajettıgı tuyndady» degenı esımızde.
Komissiia jūmysyn bastady
Jariia etu obektılerıne aqşa, baǧaly qaǧazdar, zaŋdy tūlǧanyŋ jarǧylyq kapitalyna qatysu ülesı, basqa adamǧa räsımdelgen jyljymaityn mülık, el aumaǧynda tūrǧan üiler jäne el aumaǧynan tys jerlerde tūrǧan jyljymaityn mülık jatady.
– Aita ketken jön, zaŋǧa säikes qūrylys nysandary jäne qūrylymdary joq öz betımen basyp alynǧan jerler jäne jer telımderı, onda salynǧan ǧimarattar men qondyrǧylar zaŋdastyrylmaidy. Sonymen qatar, jalpy qoldanystaǧy jerler men «EKSPO-2017» halyqaralyq mamandandyrylǧan körmesınıŋ aumaǧynda ornalasqan jer telımderı men ondaǧy ǧimarattar da zaŋdastyruǧa jatpaityn obektılerdıŋ qataryna kıredı, – deidı jekeşelendıru salasynyŋ mamany, zaŋger Nūrjan Seitmatov.
Al, aqşany zaŋdastyrudyŋ tetıkterıne kelsek, ekınşı deŋgeilı bankterdıŋ arnaiy depozittık şotyna aqşa audaru arqyly jürgızıledı. Zaŋdastyrylatyn aqşa arnaiy depozittık şotta bırneşe jyl boiy tūruǧa tiıs. Būl rette naryqtyq mölşerleme boiynşa syiaqylar tölenetının ūmytpaǧan jön. Eger, bankterdıŋ arnaiy depozittık şotyndaǧy aqşany merzımınen būryn alǧan jaǧdaida zaŋdastyru üşın 10 paiyz kölemınde tölem alynady.
Taǧy bır jaŋalyq, memlekettık qūndy qaǧazdardy, «Halyqtyq IRO» şeŋberındegı aksiialardy, ūlttyq kompaniialardyŋ, basqaruşy holdingterdıŋ, damu instituttarynyŋ obligasiialaryn, ekınşı deŋgeilı bankterdıŋ obligasiialaryn, qazaqstandyq qor birjasyna salynǧan basqa da baǧaly qaǧazdardy, jekeşelendıru şeŋberındegı nysandardy satyp alǧan jaǧdaida eşqandai tölem alynbaidy. Eger azamattar mūndai investisiialyq tetıkterdı paidalanǧysy kelmese, ol joǧaryda aitylǧandai, zaŋdastyrylatyn aqşanyŋ 10 paiyzy mölşerınde alym tölep, öz aqşasyn özı basqaruǧa qūqyly.
Mülıktı zaŋdastyru qalai jürgızıledı?
Mülıktı zaŋdastyru tärtıbıne toqtalsaq, ol üşın azamattar jergılıktı atqaruşy organdardyŋ janyndaǧy komissiialarǧa aryz jäne tiıstı qūjattardy beru qajet. Mülıktı (aqşadan basqa) zaŋdastyru üşın tölem alynbaidy. Zaŋdastyruǧa jatatyn mülık (aqşadan basqa) osy mülık turaly komissiianyŋ zaŋdastyru turaly şeşımı şyqqan künnen bastap zaŋdastyrylǧan mülık dep tanylady. Memlekettık tırkeuge jatatyn zaŋdastyrylǧan mülık zaŋdastyruşy azamattardyŋ jeke ötınışı boiynşa tırkeledı. Mülıktı zaŋdastyruşy azamat zaŋdastyrylǧan mülıktı tırkeu jönındegı şyǧyndardy jeke özı köteredı, sonyŋ ışınde qūjattardy daiyndau jäne jasau şyǧyndary bar.
Al, şeteldegı mülıktı zaŋdastyru üşın 10 paiyz alym alynady. Osyǧan bailanysty bergen ötınıştı komissiia salyq organy ötınış berılgen künnen bastap küntızbelık otyz kün ışınde qaraidy.
Zaŋdastyru şarttarynda raqymşylyqqa jatpaityn qylmystar bar. «Atap aitqanda, jalǧan käsıpkerlık, jeke käsıpkerlık subektısınıŋ käsıpkerlık qyzmettı jüzege asyru nietınsız mämıle jasasuy, nesieni zaŋsyz alu jäne maqsatsyz paidalanu, baǧaly qaǧazdarmen operasiialar jürgizu erejelerin būzu, jalǧan aqşa nemese baǧaly qaǧazdar jasau nemese satu, ekonomikalyq kontrabanda, keden tölemderi men alymdaryn töleuden jaltaru jäne reiderlık» dep mälımdedı QR Bas prokurorynyŋ orynbasary Andrei Kravchenko.
Älemdık täjıribege süiensek, tabys pen kapitaldy jariia etu jönındegı baǧdarlamalar Fransiiada, Avstriiada, İrlandiiada – 2 ret, Portugaliiada – 4 ret, Ündıstanda – 5 ret jüzege asyrylǧan eken. Sol siiaqty İtaliia, Belgiia, Germaniiada syndy elder de būl üderıstı bastan ötkızgen. Naqty mysal retınde qarastyrsaq, tek AQŞ-tyŋ özınde 1997 jylǧa deiın jetpıske juyq salyqtyq raqymşylyq jariialanǧan.
P.S: Zaŋǧa säikes, mülıktı jariia etu üşın Astana äkımdıgı janynan qūrylǧan komissiiaǧa mülikti jariia etu turaly ötınıştıŋ ekı danasyn, ötınış bergen kezde jeke basyn kuälandyratyn qūjattyŋ tüpnūsqasy men köşirmesin, ǧimarattar men qūrylystarǧa tehnikalyq tekseru jürgızgen attestattalǧan sarapşynyŋ qorytyndysyn, jyljymaityn mülık obektısınıŋ tehnikalyq pasportyn tapsyru kerek. Gülmira ŞARHANQYZYAZ-KEM ANYQTAMA
