банки с кредитными картами с льготным периодом
«Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында қолға алынған «Қазақстанның киелі жерлері» картасын түзу – аса маңызды шара. Еліміздің киелі жерлері картасында Отырардың алатын орны ерекше, алабөтен.
Тоқсаныншы жылдардың аяғында Шәуілдірден Түркістанға апаратын төте жолмен келе жатып Отырар қала жұртының орны – алып төбе жанында қаптап тұрған автобустарға көзім түсті. Жеткіншек балалар мәре-сәре болып, көне қала орнын аралап жүр екен. Жақындап жөн сұрасам, ежелгі Сайрамнан (Испиджаб) экскурсияға келген оқушылар болып шықты. Ол кездері Сайрам ауданының әкімі ұлтжанды қайраткер Қуаныш Айтаханов болатын. Өкінішке қарай, осы бастама өңір, ел бойынша жанданып кете қойған жоқ. Әйтпесе, Сарайшық, Үстірт, Есік, Ақыртас, Жидебай маңында қаптаған көліктер кептелісіне куә болып, жеткіншектер Отан тарихын
тереңнен қазып жатар еді.
«Отырар – біз үшін қазақ тарихының алтын бесігі, Куликов алаңы, Бородино алаңы, Ватерлоо алаңы секілді ерлік алаңы» дейді осы топырақтан түлеп ұшқан ұлт мақтанышы Өзбекәлі Жәнібеков. «X-XV ғасырларда Сырдария жағасында Отырардан үлкен қала болмаған» дейді әйгілі археолог, этнограф Әлкей Марғұлан. Сонымен, түйіндеп, сығымдап айтқанда, Отырар қазаққа несімен қымбат, несімен қадірлі?
Ең алдымен Отырар (Фараб) – Әбу Насыр әл-Фарабидің Отаны. «Әл-Фараби ұлы философ Аристотельдің мұраларын жаңсақ пікірлерден тазартып, өз қалпына дұрыс түсіре білді, өзінің бірінші ұстазға деген ғылым саласындағы үлкен адамгершілік, азаматтық іс-әрекетін таныта білді. Сондықтан да Шығыс философтарды оны «ал Муаллим ас-сани» – екінші ұстаз деп атаған» дейді көрнекті қазақ философы Ағын Қасымжанов. Ұлы ұстазды туған топырағына оралту да оңай болған жоқ. Фараб деген қала қазіргі Чарджоу маңында да, Самарқанның жанында да болған. «Ұлылар – ортақ» дегендей, ғұламаны тәжік, өзбек ағайындар да «өз бабамыз» деп көп еңбектеді. Үшінші Фараб – Сырдың сол жағалауында – оның кіндік қаны осы өңірдегі Оқызда тамған. Мұны қызыл империя құрсауында отырып, өткен ғасырдың
жетпісінші жылдары ғылыми тұрғыда дәлелдеп, Алматыда халықаралық конференция өткізуді Дінмұхамед Қонаевтың Одақтағы үлкен беделін салып жүріп іске асырған – данагөй Ақжан Машани. Әл-Фараби – энциклопедист, ғалым, тегі – түрік, ортағасырлық көрнекті араб философы ретінде әлем мойындаған ұлы тұлға. Әл-Фараби ұлттық университеті, ауданы, алаңы, мұражай, ескерткіштер жетерлік, енді Отырар ауданының орталығын Фарабқа ауыстырса, ел мерейі өсе түсер еді. Әл-Фараби даңғылы Астанаға да керек.
Отырардың ел тарихындағы екінші маңызы – Шыңғысхан шапқыншылығына алты ай бойы төтеп беріп, ерлікпен, өрлікпен күресуі, қорғануы, қарсы тұруы еді.
Рас, бұл қақтығыстың туындауына осы өңір патшасы Хорезмшах пен оның жиені, Отырар билеушісі Қайыр ханның дипломатиялық қателігі себеп болғаны рас. Бірақ осының зардабын қарапайым отырарлықтар мен жауынгерлер тартты, қанымен жуды. Отырар – қасық қаны қалғанша күресіп, Отан үшін мерт болудың қасиетін ұғындыратын, ұрпақты отаншылдыққа тәрбиелейтін қастерлі ұғым.
Отырардың ендігі бір басты маңызы – қазақ жерінде ортағасырлық гүлденген отырықшы, диқаншы өркениет ордасы болуының айғағына айналуы. Аттың
жалында, түйенің қомында көшіп-қонып қана жүрді деген қазаққа қала мәдениеті де тән екенін Отырарда өткен ғасырдың жет-
пісінші жылдарынан бастап күні кешеге дейін археологтар – К.Ақышев, К.Байпақов, Л.Ерзакович, М.Қожа жүргізген кешенді археологиялық қазба жұ-
мыстары әлемнің ғылыми ортасында бағасын алды. Тау-тау төбелер қазылды, том-том кітаптар жазылды, талай-талай ғылыми жұмыстар қорғалды. Сөйтіп, ғасырлар бойы талай құпиясын бауырына басқан алып төбе – Отырар қала жұртына айналып, әлемдік өркениет мұрасы қатарына қосылды. Орта ғасырдағы монша, мешіт, наубайхана, су құбыры, кәріз жүйесі бізді – көшпендіміз деп жүргендер ұрпағын – таңырқатпай қоймайды.
Отырардың ендігі бір маңызы – ол атышулы қолбасшы, жарты әлемді бағындырған әйгілі қайраткер Ақсақ Темірдің ақырғы демі үзілген қала. 1405 жылы Қытай жорығына аттанып бара жатқанда ол осында суық тиіп, Бердібек ханның сарайында қайтыс болды. Іргеде ол салдырған – Қожа Ахмет Ясауи кесенесі, жанында ақынның ұстазы – Арыстан баб кесенесі. Қазір бұл маңда Темір стансасы, сәл әрірек Темірлан кенті бар. Яғни, жүйесін тапқан саяхатшы Ақсақ Темірдің ізін осы өңірден айқын аңғарады.
Мәдениет және спорт министрлігі мен туризмді дамыту үшін құрылған жаңа мекеме Отырар-Түркістан туристік кластерін өркендету барысында осы бір жайттарға назар аударады деп үміттенеміз.
Еркін Қыдыр
