قازىرگى تاڭدا ۋاقىت وتكەن سايىن ادام دۇنيەتانىمىن ايقىندايتىن تىڭ عىلىمي بولجامدار دۇنيەگە كەلۋدە. اسىرەسە, وعان سەبەپ, جاھاندا بولىپ جاتقان عىلىمي, پسيحولوگيالىق, الەۋمەتتىك پروتسەستەر نەگىزىندە ساندىق تەحنولوگيانىڭ ومىرگە جاڭا قىرىنان كەلۋى دەر ەدىك.
وسى ورايدا ءبىزدىڭ قوعامدا كوپشىلىكتىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ وتىرعان – سيۋتساي ءىلىمى. ول – ححI عاسىرداعى پسيحولوگيانى زەرتتەيتىن ساندىق عىلىم. ءار ساننىڭ ارتىندا ادام تاعدىرى تۇرادى ەكەن. سوندىقتان سانداردى سويلەتۋ ارقىلى ءومىرىڭىزدىڭ بۇرالاڭ جولدارىن تۇزەتىپ, جاڭا دا جاقسى باعىتقا بەت بۇرۋعا ابدەن بولادى. ول ءۇشىن ءاربىر ساننىڭ قۇپياسىن جەتىك مەڭگەرۋ قاجەت. سيۋتساي عىلىمىندا ادام ءومىرىنىڭ فيلوسوفيالىق دەڭگەيىنە باسىمدىق بەرىلەدى.
ەڭ باستىسى, ادامداردىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگى, قارىم-قاتىناسى, العا قويعان ماقساتى, دۇنيەلەر قوزعالىس اينالىمىنداعى سانداردىڭ مانىنە, ەنەرگياسىنا تەرەڭ ءۇڭىلۋ ارقىلى بولجام جاسالادى.
ەلىمىزگە بەلگىلى عالىم, فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى, سيۋتساي مەكتەبىنەن بىرنەشە رەت ءدارىس العان ومار جالەل – سيۋتساي ساندىق عىلىمىن تەرەڭ زەرتتەپ, سانداردىڭ سىرىنا تەرەڭ ءۇڭىلىپ, ادامداردىڭ ومىردە اداسپاۋىنا, جاقسىلىقتىڭ داڭعىل جولىمەن جۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىن بۇل ءىلىمدى جەتىك مەڭگەرۋگە كىرىسكەن عالىم.
– سيۋتساي – ساندىق عىلىم, وسىعان وراي ادامنىڭ تۋعان كۇنى ونىڭ كودى بولىپ ەسەپتەلەدى. ول اقىل-ويدىڭ ءتارتىبىن جانە جاننىڭ دامۋىن زەرتتەۋدى ماقسات ەتەدى. كوپشىلىك سيۋتسايدى نۋمەرولوگيامەن سالىستىرادى. بۇل مۇلدە قاتە. ويتكەنى ەكى جاعدايدا دا ءبىز سانداردىڭ ادام تاعدىرىنا اسەرى تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. بىراق سيۋتسايدىڭ قاعيدالارى الدەقايدا تەرەڭىرەك جانە ونى ساندىق پسيحولوگيا دەپ اتاۋى تەگىن ەمەس, – دەيدى ومار جالەل.
– مەنىڭ سيۋتساي عىلىمىنا قىزىققانىم, ول سەنىڭ ەڭ جاقىن دوسىڭ ءوزىڭ ەكەنىن, ءومىر ءسۇرۋ ءوز-وزىڭمەن كۇرەسۋ دەگەن قاعيدانى العا تارتادى. وكىنىشكە قاراي, سەنىمەن جاقىندارىڭ ارقاشان بىرگە بولا بەرمەيدى. رەنجىسۋ, كورەالماۋشىلىق, ساتقىندىق, ۇرىس-كەرىس تۋىستىق بايلانىستى ۇزەدى. سوندىقتان ادام ءوزىنىڭ جان دۇنيەسىنە جاناشىرلىقپەن قاراۋى قاجەت.
شىندىعىندا, ومار جالەلدىڭ بۇل پىكىرىمەن كەلىسپەسكە بولمايدى. ولاي دەيتىنىمىز, قازاق حالقىندا قاسيەتتى سانالاتىن كوپتەگەن سان بار. ولاردىڭ قاتارىنا 3, 5, 7, 9, 40 سياقتى ساندار جاتادى. «تال بەسىكتەن جەر بەسىككە» دەيىنگى قولدانىستا جۇرگەن ىرىم-تىيىمدار مەن سالت-داستۇرلەرىمىز وسى ساندارمەن تىعىز بايلانىستى. قازاقتا 7 سانى – قاستەرلى سان. قازاق جەتى اتاعا تولماي قىز الىسپايدى. بالا وزىنەن باستاپ اكەسى, اتاسى, باباسى, ياعني جەتى اتاسىنىڭ ەسىمىن كىشكەنتايىنان جاتتاپ وسەدى. «جەتى اتاسىن بىلگەن ۇل جەتى جۇرتقا ءجون ايتار», «جەتى اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز» دەگەن اتالى ءسوز وسىدان قالعان. ال 3 سانى دا حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق بولمىسىنا ابدەن ءسىڭىپ كەتكەن. مىسالى, قازاق حالقى ەر-جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى بار دەيدى. ولار: ءوز جۇرتى, ناعاشى جۇرتى, قايىن جۇرتى. حالىق وسى ءۇش جۇرتىنا بىلاي باعا بەرگەن: ءوز جۇرتىڭ كۇنشىل, بار بولسا كورە المايدى; قايىن جۇرتىڭ ءمىنشىل, قولىڭنىڭ ۇزىندىعىنا قارايدى; ناعاشى جۇرتىڭ سىنشىل, جاقسىلىعىڭا سۇيىنەدى. مىنە, قاراپ وتىرساق, ادام پسيحولوگياسىن زەرتتەيتىن سيۋتساي ساندىق عىلىمى قازاقتىڭ ساندىق دۇنيەتانىمىمەن جالعاسىپ جاتقان جوق پا؟ سيۋتسايدىڭ ءتۇپ قازىعى فيلوسوفيا بولعاندىقتان, مازمۇنى قازاق تاريحىمەن تىعىز بايلانىسادى. ءويتكەنى ءاربىر ساننىڭ ءوز كيەسى, ەنەرگياسى, ماقساتى بولادى.
ادام پسيحولوگياسىن زەرتتەيتىن ساندىق سيۋتساي عىلىمىن ويلاپ تاپقان ادام – جانات مۇحامەتقاليۇلى قوجامجاروۆ. ول – ءوزىنىڭ ۇستازى, قازىرگى زامانعى قىتاي مەديتسيناسىنىڭ مامانى باقىت ناحىسپەكۇلى بايدارلىعا ومىرىندە قاتتى داعدارىس بولعان كەزدە جولىققان. ۇستازى ونى ەجەلگى تيبەتتىڭ «وتتى تسيگۋنى» ارقىلى ەمدەگەننەن كەيىن, ونىڭ ومىرىندە تۇبەگەيلى وزگەرىس بولادى. قازىرگى تاڭدا ول «وتتى تسيگۋن» ەموتسيونالدى تازارتۋ ەمىن قولدانۋ ارقىلى ادام ساناسىن تىنىشتاتا الادى. بۇل سەانس قاۋىپسىز, دەنساۋلىقتى جاقسارتادى, جۇيكە جۇيەسىن قالىپقا كەلتىرەدى, كۋنداليني ەنەرگياسىن ارتتىرادى. جانات قوجامجاروۆ دۇنيە ءجۇزى بويىنشا سيۋتساي عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى رەتىندە الەمگە تانىمال. وسى سالاداعى ۇلاعاتتى ۇستاز حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بىلىكتى مامان, كومپلەمەنتارلىق مەديتسينا پروفەسسورى رەتىندە ادامداردى پسيحولوگيالىق ساندىق عىلىمعا ۇيرەتۋدە. سيۋتساي حالىقارالىق مەكتەبى رەسەيدىڭ ماسكەۋ قالاسىندا تىركەلگەن.
سيۋتساي عىلىمىندا تەك قانا ءسوزدىڭ ەنەرگياسى ەمەس, ءاربىر ءارىپتىڭ ساندىق كودتارى بار. مىسالى, دالەل رەتىندە ءاربىر ادام ەسىمىنىڭ ارىپتەرى ساندارمەن ەسەپتەلەدى. جانە سول تسيفلىق كود بويىنشا ادامنىڭ ساپالىق, ساندىق قاسيەتى ايقىندالادى.
ەندى ءبىز سيۋتساي مەكتەبىنەن ءدارىس العان رەسپۋبليكامىزدىڭ ءار سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ادامداردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداساق.
زاۋرەش ەرمەكقىزى, تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:
– ۇلى اباي «مىقتى بولساڭ ءوزىڭدى جەڭىپ كور», ال شاكارىم اتامىز: «ادام ءوزىن تانىسا قۇدايىن تانيدى, قۇدايىن تانىسا دۇنيەنى تانيدى» دەگەن ەكەن. سوندىقتان سيۋتساي ارقىلى سانداردىڭ سىرىنا ءۇڭىلۋ كىسى تاعدىرىنا اراشا ءتۇسۋدىڭ, كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە ادامداردى جاقسىلىققا جەتەلەۋدىڭ جولدارىن جەتىك بىلۋگە بولادى. مەنىڭ تۇسىنگەنىم, نۋمەرولوگيادا ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى عانا ايتىلادى. ال سيۋتساي ءوزىڭىزدىڭ وڭ جانە تەرىس قاسيەتتەرىڭىزدى قالاي دۇرىس پايدالانۋ كەرەك, ءتىپتى ءسىزدىڭ شىنايى تاعدىرىڭىزدىڭ قانداي ەكەنىن ءتۇسىنۋ تۋرالى ماعلۇمات بەرەدى.
سامات ۇرماعانبەتوۆ, «Center Group» قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى:
– مەن ەكى رەت جانات قوجامجاروۆتان ءدارىس العاننان سوڭ, ومىردەگى, جۇمىستاعى جانە تۋىستارمەن بولعان قارىم-قاتىناستا جىبەرگەن قاتەلىكتەرىمدى ساندىق پسيحولوگيا نەگىزىندە تەرەڭ ءتۇسىندىم. مەن سيۋتساي مەكتەبىنە داعدارىسقا ۇشىراعاندا كەلدىم. راس, ساندىق پسيحولوگيا قازاقتىڭ قاسيەتتى ساندارىمەن ۇشتاسىپ جاتقانىنا كوزىم جەتتى. مىسالى, «3» سانىن الايىق. قازاقتا ءۇش ارسىز: ۇيقى, تاماق, كۇلكى ارسىز دەگەن بار. تىلىمىزدە «ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى» دەگەن بالامالار دا بار. وسىنىڭ ءبارى سيۋتساي ساندىق پسيحولوگيا عىلىمىندا بار نارسەلەر ەكەن. ءبىزدىڭ كومپانيا سوڭعى جىلدارى باتىس قازاقستاندا 1 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي مەن كوممەرتسيالىق عيمارات سالدى. سيۋتساي ساباعىن العاننان كەيىن جۇمىسىم جانداندى.
ءسوز ءتۇيىنى نەمەسە اقىل-پاراسات جولىمەن
مىنە, سيۋتساي ساندىق پسيحولوگيالىق عىلىمنان ءنار العان ادامداردىڭ وي-پىكىرى وسىنداي. مەن وتكەن جىلى, ءوزىم فيلوسوف بولعاندىقتان, جانات قوجامجاروۆتىڭ قىرعىزستاندا ءىسساپاردا بولعان كەزىمدە ءبىر تانىسىم ارقىلى ونىڭ لەكتسياسىن ءبىر ساعات تىڭداۋعا مۇمكىندىك تۋدى. سول لەكتسيادا جانات قوجامجاروۆ وتباسى تاقىرىبىندا اڭگىمە قوزعادى. سول وقۋ ساباعىندا 10 جانۇيا اجىراسۋ الدىندا ەكەن. ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاقىرىبىمىزدا قارالاتىن ماسەلە وتباسىن قالاي ساقتاپ قالۋ ماسەلەسى بولعاندىقتان, ادامدار سيۋتساي ءىلىمىنىڭ ساندىق عىلىم نەگىزىنە سۇيەنۋ ماڭىزدى دەدى ول. مىسالى, قازاقستان بويىنشا ايتسام, 2021 جىلى ەلىمىزدە 48232 جانۇيا اجىراسقان. مۇنىڭ 72 پايىزى – قالا حالقى, ال 27 پايىزى – اۋىل حالقى. قازىرگى كەزدە مەيىرىمسىز, جۇيكەسى ءالسىز, ۇياتى از جاستاردىڭ بولۋى وكىنىشتى. اجىراسۋدىڭ ءبىرىنشى ورنىندا استانا تۇر, ال ەڭ سوڭعى ورىندا – تۇركىستان وبلىسى.
قاراپ وتىرساق, قازاقتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن تاعى ءبىر جول سيۋتساي ءىلىمى بولاتىن ءتۇرى بار. بۇگىنگى تاڭدا كەيبىر ادامدار مەملەكەت پەن حالىق الدىنداعى, ءۇي ءىشى جاقىندارىنا بايلانىستى جانە ادامگەرشىلىك الەمىنە قاتىستى ءوزىنىڭ ازاماتتىق بورىشىن بىلە بەرمەيدى. «جامان ادەتكە جولاما», «ساراڭدىقتان اۋلاق ءجۇر», «اقىماققا سەنبە», «ارسىزدان باتا الما» دەگەن وتكەن عاسىر عۇلامالارىنىڭ وسيەتىن سيۋتساي مەكتەبى زاڭدى تۇردە جالعاستىرىپ وتىر. ۇلتىمىزدىڭ جەتى قورعانى بار: ول – ەل تاۋەلسىزدىگى, ەكونوميكالىق قۋاتى, ءتىلى, ءدىنى,تەگى, ءدىلى (ار-وجدانى مەن سالت-ساناسى, عۇرىپ-ادەتى) جانە جان سانى. سيۋتساي حالىقارالىق اكادەمياسى وسى باعىتتا ادامداردىڭ ساناسىن وياتىپ, ۇلتتىق رۋحتىڭ جوعالماۋىنا جانە مەيىرىمى از, ۇياتى جوق ۇرپاقتىڭ قوعامعا پايداسى بولمايتىنىن ساندىق كود بويىنشا دالەلدەۋدە.
ولاي بولسا سيۋتساي ءىلىمى – ادامنىڭ جان دۇنيەسىن, ورەسىن, اقىل-پاراساتىن, ءتانىن, ويلاۋى مەن ەموتسياسىن قالىپقا كەلتىرەتىن پسيحولوگيالىق جانە پەداگوگيكالىق جۇيە. سوندىقتان الەمدى ساندار مەن سوزدەر ارقىلى ادامزات بالاسى بيلەيدى ەمەس پە. دەمەك, ۇلى ويشىلدارىمىزدىڭ دانالىق, تاربيەلىك, دانىشپاندىق قاسيەتتەرى نەگىزىندە تسيفرلىق كود بويىنشا سيۋتساي عىلىمى يمانىن ىرىس, اتا جولىن قازىنا ساناعان ناعىز وزىق ويلى قازاق ۇلتىنىڭ تاربيەسىنە ۇلەس قوسىپ جاتسا, وعان نەگە بەت بۇرماسقا؟!
ماعجان
سادىحانۇلى,
جۋرناليست,
فيلوسوفيا
عىلىمدارىنىڭ
كانديداتى
