ەلىمىزدە باسپاناسىز جاستاردىڭ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيلەر سالۋ قولعا الىنعانى بەلگىلى. سوڭعى جىلداردا ەل ۇكىمەتى موينىنا العان اسا ماڭىزدى الەۋمەتتىك جوبالاردىڭ ءبىرى – وسى.
2012 جىلى جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيلەردى سالۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 17 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات بولىنگەن. وكىنىشكە قاراي, جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەر وسى ماقساتقا جۇمسالۋعا ءتيىستى قاراجاتتىڭ 2,5 ميللياردىن يگەرە الماپتى. بۇل تۋرالى جىل باسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءمالىمدەگەن ەدى. پرەزيدەنتتىڭ باقىتجان ساعىنتاەۆتى پرەمەر-مينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى – وڭىرلىك دامۋ ءمينيسترى ەتىپ تاعايىنداۋ بارىسىندا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيلەر قۇرىلىسىنا ارنالعان, بىراق يگەرىلمەگەن قاراجات ماسەلەسىن نازارعا الۋدى تاپسىرعانى دا سوندىقتان بولاتىن. سول جولى ەلباسى: «قاراجاتتى يگەرە الماسا, ولاردان الىپ, تيىسىنشە يگەرەتىندەرگە بەرۋ كەرەك. ءبىر ايماق كەلەسىدەن وزىق بولۋى كەرەك. بۇل – بۇكىل الەم بويىنشا قالىپتى جاعداي. قاراجاتتى ەل يگىلىگى ءۇشىن كىم ءتيىمدى جۇمساي الاتىن بولسا, سوعان بەرۋىمىز قاجەت» دەگەن ەدى.
بۇل انىعىندا جاس وتباسىلاردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتىپ, اياقتان تۇرعىزۋعا ءتيىس بيۋدجەت قاراجاتىن باسقا سالاعا ارناماي, ناق وسى قۇرىلىسقا جۇمساۋدى كوزدەۋ نيەتىنەن تۋعان.
جالپى, جالعا بەرىلەتىن باسپانا سوڭعى جىلداردا ەلباسى نازارىنان تۇسكەن ەمەس. «قازاقستان – 2050» ستراتەگيا-سى» اتتى حالىققا جولداۋىن جاريالاعاندا دا ارنايى توقتالعان ەدى.
«قولجەتىمدى باسپانا – 2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا جالعا بەرىلەتىن باسپانا قۇرىلىسىن دامىتۋ ءۇشىن ەلىمىزدە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس كورپوراتسياسى قۇرىلاتىنى دا سول كۇنى ءمالىم بولعان. بۇل باستاما, ارينە, اتالعان باعىتتا جۇيەلى جۇمىس ىستەپ, بىرقاتار جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك تۋعىزادى.
قازاقستان يپوتەكالىق كومپانيالارى جۇيەسى بويىنشا, الدىمىزعا جىل سايىن 530 مىڭ شارشى مەترگە دەيىن پاتەر سالۋ جوسپارى قويىلدى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس كورپوراتسياسى ەلىمىزدەگى ەڭ مىقتى قۇرىلىس كومپانيالارىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەيتىن بولدى. «قولجەتىمدى باسپانا – 2020» باعدارلاماسى بويىنشا, مۇنداي پاتەرلەر باعاسىنىڭ مولشەرى دە بەلگىلەندى. اتاپ ايتقاندا, 75 شارشى مەتر الاڭداعى ۇيلەردىڭ 1 شارشى مەترى 100 مىڭ تەڭگە, ال ايلىق تولەمنىڭ كولەمى 50 مىڭ تەڭگە بولادى.
جاس وتباسىلاردى جالعا بەرىلەتىن باسپانامەن قامتۋ جالپى مەملەكەتتىك جەڭىلدىكتەر ەسەبىنەن جۇرمەك. مۇنداي ۇيلەردىڭ قۇرىلىسىنا جەرگىلىكتى بيۋدجەت تە ۇلەس قوسادى. بەلگىلەنگەن مەجە بويىنشا, جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ 10% كولەمىندە ارنايى رەزەرۆ تۇرۋعا ءتيىس. پاتەر باعاسى جوسپارلانعان مەجەدەن اسىپ تۇسكەن جاعدايدا, وسى قاراجات «كومەككە» جۇمسالاتىن بولدى.
سونىمەن قابىلدانىپ وتىرعان باعدارلاما بويىنشا, 2015 جىلعا قاراي «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكى» ارقىلى جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ اۋقىمى 530 شارشى مەترگە جەتىپ, 6,5 مىڭ پاتەر جالعا بەرىلمەك. ولاردىڭ ىشىندە 3 مىڭ پاتەر جاس وتباسىلارعا ارنالادى.
جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەردىڭ تيىمدىلىگى سول, پاتەر الۋشى 15 جىل بويى ءۇيدى ءار شارشى مەترى ءۇشىن 1 مىڭ تەڭگە كولەمىندە نەسيەلىك قارىزىن تولەپ وتىرادى. كەلىسىم بويىنشا, جالعا الۋ قۇنى تولەنىپ بىتكەن سوڭ, ءۇي جەكەمەنشىك قۇقىققا بەرىلەدى. جالپى, جالعا الۋشى ون جىلدان كەيىن-اق ءۇيدىڭ تولەنبەگەن قالعان سوماسىن بانك ارقىلى قۇيىپ تاستي وتىرىپ, ءۇيدى ساتىپ الا الادى. قازاقستاندىق يپوتەكالىق كومپانيالار ارقىلى جۇرگىزىلمەك مۇنداي قۇرىلىس جۇمىستارىن مەملەكەت باقىلاپ وتىرادى. مۇقتاج ازاماتتارعا بەرىلۋى ءۇشىن. ال قازىرگە دەيىن وسى مەملەكەتتىك باعدارلامالار اياسىندا 20 مىڭعا جۋىق ازامات قازاقستاندىق يپوتەكالىق كومپانيالار ارقىلى پاتەر الىپ ۇلگەرگەن.
ءنازيرا سايلاۋقىزى
