اكەمىز ءىلياس قاسابەكۇلىنىڭ 1940 جىلى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلىپ, ۇلى وتان سوعىسىنا اياعىنا دەيىن قاتىسىپ, ءىى, ءىىى دارەجەلى «داڭق», ءى, ءىى دارەجەلى «وتان سوعىسى» وردەندەرىمەن, «ەرلىگى ءۇشىن» جانە باسقا دا كوپتەگەن مەدالدارمەن ماراپاتتالۋى – وتان الدىنداعى بورىشىن ادال اتقارعاندىعىنىڭ بەلگىسىندەي. جوعارى باس قولباسشى ي.ستاليننەن ءۇش رەت العىس الىپ, ماسكەۋدە 1945 جىلى العاش وتكەن جەڭىس شەرۋىنە قاتىسۋى – ءبىزدىڭ اۋلەتىمىز ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە.
اكەم 1940 جىلدان 1943 جىلعا دەيىن زابايكالە اسكەري وكرۋگىندە قىزمەت ەتكەن. جەر بەتىنىڭ تىنىشتىعى ءۇشىن گيتلەر باسقىنشىلارىنا قارسى سوعىس ءجۇرىپ جاتقان جەردەن الىستا بولۋ اكەمىزدى بەيجاي قالدىرمادى. ەلىمىزدىڭ تاعدىرى شەشىلەتىن باتىس مايدانعا ءجىبەرۋدى سۇرانادى.
ول كانتەميروۆ اتىنداعى 4-گۆارديالىق تانك كورپۋسى قۇرامىنداعى 106-شى ساپەرلار باتالونىمەن ورەل-كۋرسك يىنىندە بەلگراد باعىتىنداعى ۇرىسقا كىرەدى. پروحوروۆكا تۇبىندەگى اتاقتى تانكىلەر شايقاسىنىڭ جان الىسىپ, جان بەرىسكەن وت جالىنىنىڭ ورتاسىندا بولادى. سويقان ۇرىستاردىڭ بىرىندە تانك جارىلىپ, اۋىر كونتۋزياعا ۇشىرايدى. سودان قۇلاعى ەستىمەي, ءتىلى كۇرمەلىپ, سويلەي دە الماي قالادى. ەكى جارىم اي گوسپيتالدا جاتىپ, ءوز بولىمشەسىن كيەۆ قالاسىنىڭ ماڭىندا قۋىپ جەتەدى.
وق پەن وتتىڭ اراسىندا ءجۇرىپ, ارپالىسقان اۋىر كۇندەرىن اكەم تەرەڭ كۇرسىنىسپەن ەسىنە الىپ وتىراتىن. سول ەستەلىكتەرىن جاڭعىرتايىن.
* * *
«بارلاۋشى بولىپ مەن ءۇش رەت ءتىل الۋعا باردىم. بىرىنشىسىندە اياعىمنان جەڭىل جارالانعاندا, تەز-اق جازىلىپ كەتتىم. ال, سوڭعى جولى تاپسىرمامىز وتە اۋىر بولدى. ادەتتە, نەمىس بلينداجىندا ەكى پۋلەمەتشى وتىراتىن. ءبىزدىڭ بارلاۋشىلاردىڭ مىندەتى پۋلەمەتتى تالقانداپ, قولعا تۇسكەن پۋلەمەتشىلەردىڭ بىرەۋىن «ءتىل» قىلىپ الۋ ەدى. تاپسىرمانى ورىنداۋعا كىرىستىك, پۋلەمەت جويىلدى, ءبىر پۋلەمەتشى ءولتىرىلدى. ەكىنشىسىن قولعا تۇسىردىك. بىراق, قىرسىق بولعاندا, نەمىستەر ەكەۋ ەمەس, ۇشەۋ بولىپ شىقتى. ءۇشىنشى نەمىس تاسادا تىعىلىپ تۇرىپ, پىشاعىن ماعان سىلتەي بەرگەندە, مەنىڭ جانىمداعى جانىبەك دەگەن دوسىم ونىڭ قولىن قاعىپ ۇلگەردى. پىشاقتىڭ ۇشى تايىپ بارىپ قابىرعاما ءتيدى. سوعىسقا دەيىن بوكسقا قاتىسقان دوسىمنىڭ شاپشاڭ قيمىلىنىڭ ارقاسىندا مەن تاعى ءبىر ولىمنەن امان قالدىم».
* * *
«جەڭىس كۇنى قارساڭىندا 1945 جىلى 8 مامىردا ءبۇلىنىپ-قيراعان درەزدەن قالاسىندا بولدىق. ەلبادان وتەتىن ءۇش كوپىردىڭ ەكەۋىن نەمىستەر قيراتىپ كەتكەن بولاتىن. بىزگە سول ءۇشىنشى كوپىردى امان ساقتاپ قالۋعا تاپسىرما بەرىلدى. ءبىزدىڭ دەسانتشىلار كەرەمەت امال-ايلا جاسادى. باستارىنا نەمىس اسكەرلەرىنىڭ كاسكالارىن كيىپ, «تيگر» تانكىلەرىنە ءمىنىپ, قاپىدا قالعان كوپىر كۇزەتشىلەرىن جويدى. ءبىز كوپىردى مينادان تازالادىق تا, دەسانتشىلارمەن بىرگە جاۋعا قارسى شابۋىلعا شىقتىق. پراگانى ازات ەتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ تانك كورپۋسىن كومەككە شاقىردى. 9 مامىر كۇنى پراگانى ازات ەتۋ ءۇشىن بولعان شايقاسقا قاتىستىق. پراگا كوشەسىمەن كەلە جاتقاندا, تانك ۇستىندە مەنىمەن قاتار وتىرعان قازاقستاندىق قاندىكويلەك مايدانگەر جولداسىم جانىبەك جاۋ وعىنان قازا بولدى. بۇل ورنى تولماس اۋىر وكىنىش بولدى».
* * *
قان مايداندا ساپەرلەر, بارلاۋشىلار ۆزۆودىن باسقارعان ءىلياس قاسابەكۇلى ەلگە ورالعان سوڭ, اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن ءتامامداپ, 1983 جىلعا دەيىن شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى شىڭعىستاي اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپتە ابىرويمەن قىزمەت ەتتى. قازپي-دە بىرگە وقىپ, شاڭىراق قۇرعان ءومىرلىك جارى, «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مۇعالىمى» ءزابيلا الپىسقىزىمەن 7 ۇل-قىز ءوسىرىپ, ولاردان 16 نەمەرە, 25 شوبەرە ءسۇيدى. باقىتتى اكە, ۇلاعاتتى ۇستاز, اۋلەتىمىزدىڭ قادىرلى قارياسى اتاندى.
اكە-شەشەمىز – مەرەيلى مۇعالىم. ۇستاز سەنىمىن اقتاعان ءشاكىرتتەرىنىڭ اراسىندا بالامەر ساحاريەۆ, ورالحان بوكەي, تولەۋحان بياروۆ, الىبەك اسقاروۆ, ديداحمەت ءاشىمحانوۆ سياقتى بۇكىل قازاق جۇرتىنا بەلگىلى تۇلعالار بار.
ۇلى جەڭىستىڭ 60 جىلدىعىندا ورتامىزدا بولىپ, تويلاعان اكەمىز بۇگىندە ارامىزدا جوق. اكەمىز جەتپەگەن جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىن 93-كە كەلىپ وتىرعان انامىز زابيلامەن قارسى الۋعا جازعاي.
ماحمۇت قاسابەكوۆ,
ل.گۋميلەۆ اتىنداعى
ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى
