ءبىز كوپ جاعدايدا «اقىل نە؟ ءناپسى نە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ جاتامىز. ءبىر قىزىعى, عىلىم ءوزىنىڭ جەتىستىكتەرىنە قاراماستان, وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە المايدى.
ونداي بولسا اقىل مەن ءناپسى جايىندا ءبىر ويلانىپ كورسەك! مىسال رەتىندە مىنا جاعدايدى كەلتىرۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز: قىستىڭ سۋىق تۇنىندە ءسىز جىلى توسەكتە جاتىرسىز. ۇيقى ءتاتتى.
دەنەڭىز جىلى توسەگىنە شومىپ جاتىر. كەنەتتەن ساعاتتىڭ قوڭىراۋى سوعا باستادى. ناماز ۋاقىتى بولدى. سول ساتتە ءسىزدىڭ بويىڭىزداعى ەكى بولمىس كۇرەسە باستايدى. ونىڭ ءبىرى: «تۇر دا, نامازىڭدى وقى» دەسە, ەكىنشىسى: «اسىقپا. جاتا تۇر. ءالى ۋاقىت بار» دەيدى. ءبىرىنشى بولمىس: «قازىر تۇرماساڭ, قايتا ۇيىقتاپ كەتەسىڭ. نامازىڭدى وتكىزىپ الاسىڭ. ناماز ۇيقىدان ابزال ەمەس پە؟» دەسە, ەكىنشى بولمىس: «ءجا, قويساڭشى! ءتاتتى ۇيقىڭدى قياسىڭ با؟ وعان قوسا ۋاقىت تا بارشىلىق. جاتا تۇر» دەيدى.
وسىلايشا ەكى بولمىس ءوزارا كۇرەسەدى. ۋاقىت بولسا ءوتىپ بارادى. ساعاتتىڭ ءاربىر تىرسىلىندا ەكى بولمىس: «تۇر! ۇيىقتا! تۇر! ۇيىقتا!» دەپ بۇيىرىپ جاتىر.
مىنە ءسىز ءۇشىن ارپالىسقان وسى ەكى بولمىستىڭ ءبىرى – اقىل بولسا, ەكىنشىسى – ءناپسى. اقىل سىزگە ناماز وقۋدى بۇيىرسا, ءناپسى سىزدەن ۇيقىنى جالعاستىرۋدى تالاپ ەتەدى.
وسىدان ءناپسى ەڭ الدىمەن لاززاتقا ۇندەيتىنى كورىنىپ-اق تۇر. پەندە الدەبىر ءلاززاتتى دوعارۋىن قالاعان جاعدايدا ءناپسى ونىڭ سوزىلۋىن قالايدى. دەگەنمەن, جۇرەكتە يمان بولسا اقىل, قاجەتتى جاعدايدا, ءلاززاتتى دوعارۋىن بۇيىرادى. مىنە, وسى جاعدايدا اقىل يماننىڭ كورسەتكىشىنە اينالادى. الايدا, بۇل «مۇسىلمان ەشقاشان كۇنا ىستەمەيدى» دەگەن ءسوز ەمەس.
يسلام – ادام تابيعاتىنا ءتان ءدىن. وسىدان ادامزات حاق تاعالاعا قۇلشىلىق ەتۋ ماقساتىندا جاراتىلعانى ايقىن كورىنىپ تۇر.
جاراتىلىستاردىڭ ىشىندە قۇلشىلىقتان وزگە ارەكەت ەتپەيتىنى بار. ول – پەرىشتە. الايدا, اللا تاعالا ءبىزدى پەرىشتە ەتىپ جاراتپادى.
جاراتىلىستاردىڭ ىشىندە تەك كۇنا ىستەيتىنى بار. ول – لاعنەتى شايتان. الايدا, اللاھ تاعالا ءبىزدى شايتان ەتىپ جاراتپادى.
جاراتىلىستاردىڭ ىشىندە ساناسىزدارى بار. ول – جانۋار. وسى سەبەپتەن ولارعا قۇلشىلىق ەتۋ مىندەتتەلمەگەن ءارى ولار قۇلشىلىق ءۇشىن قيامەتتە سۇرالمايدى. دەگەنمەن, اللاھ تاعالا ءبىزدى حايۋانات ەتىپ جاراتپادى.
ەندى ءبىز ءوز-وزىمىزگە ساۋال تاستايىق: «ولاي بولسا ءبىز كىمبىز؟ «ادام» دەگەن قانداي جاراتىلىس ءوزى؟»
ادام – ەرەكشە جاراتىلىس. ءويتكەنى, ونىڭ بويىنان پەرىشتەگە ءارى شايتانعا ءتان سيپاتتاردى تاپسا بولادى. سونىمەن قاتار, ادامعا مال-جانۋارعا ءتان سيپات تا جات ەمەس. ماسەلەن, قۇلشىلىققا بەرىلسە, ادام حاق تاعالانىڭ رازىلىعىنا لايىق بولادى. دەمەك, يمانى بار ءارى اقىلىنا ەرگەن ادام پەرىشتەگە ۇقسايدى. ال حاق تاعالانىڭ بار ەكەنىن مويىنداماستان كۇنا ىستەۋدى ادەت ەتكەن جاعدايدا ادام بالاسى شايتان ىسپەتتەس بولادى. بار ماقساتى قارىن تويدىرىپ, شاھۋەت ءلاززاتىنا بەرىلۋ بولسا, بۇل جاعدايدا ادام مال ءتارىزدى بولادى.
ادام تابيعاتىنىڭ اقيقاتى وسى. دەمەك, ادام بالاسىنا جاقسى دا, جامان دا ءتان ەكەن. ال وسىنىڭ جىگىن ايىرىپ تۇراتىن احۋال – ادام بالاسىنىڭ يمانى مەن اقىلى. ياعني, اقىلى مەن قالاۋىن دۇرىس پايدالانعان جاعدايدا ادامنىڭ بويىندا جاقسىلىق باسىم بولادى. ال مۇنىڭ ناتيجەسى تەك اللاھ تاعالانىڭ رازىلىعى بولماق. ءناپسى تەك ەركىندىكتى قالايدى. ال, ءدىن – ءناپسىنى تەجەگىش كۇش. وسى سەبەپتەن ءدىندى ناپسىگە سالىنعان كىسەن دەسەك, قاتەلەسپەيمىز. «كىسەن» دەگەن اتاۋ قۇلاققا جاعىمسىز بولعانىمەن, بۇل قاجەتتىلىك. سەبەبى, ءناپسى ەركىندىگى كۇنا مەن ايىپتى ىسكە اپارادى. بۇل ايتىلعانعا مىسال رەتىندە تاۋەلسىزدەندىرۋ (ەمانسيپاتسيا), زايىرلىق جانە دەموكراتيا سياقتى قۇندىلىقتاردى جامىلىپ, ءبىر جىنىستىلاردى نەكەلەۋ, ويناستىق پەن ىشىمدىككە قۇمارلىق ءتارىزدى ادام تابيعاتىنا جات قىلىقتار بەلەڭ العان «دامىعان» باتىستى كەلتىرسە بولادى. وزگەشە بولۋى دا مۇمكىن ەمەس! ويتكەنى, ءناپسى قالاۋىنا ەرگەن جاعدايدا ەركەك پەن ەركەكتىڭ ۇيلەنۋى ادەتتەگى ىسكە اينالادى.
ناپسىگە ەرۋ جايىندا اڭگىمە قوزعالسا, كوز الدىڭا ەسالاڭ ناقۇرىستىڭ بەينەسى كەلەدى. ويتكەنى, ەسالاڭ ءۇشىن جالاڭاش سەرۋەندەۋ, كولىكتى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان جۇرگىزۋشىنىڭ مويىنىنا ءمىنىپ الۋ – ادەتتەگى نارسە. دەمەك, ناپسىگە ەرۋ – «بولمايدى» دەگەندى بىلمەيتىن ەسالاڭ ناقۇرىسقا ءتان سيپات.
شىن مانىندە, كەز كەلگەن ادام ءناپسىگە ەرەدى. وسى جاعدايدا ونىڭ يمانى مەن اقىلى «كىسەن» قىزمەتىن اتقارادى.
ءبىر قىزىعى, قازاقتىڭ «اقىل» ءسوزى ارابتىڭ «عاقل» سوزىنەن تۋىنداعان. ال عاقل ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى –عيقول. ادەتتە, ارابتاردا عيقول دەپ تۇيەنى بايلايتىن ارقاندى ايتادى.
راس! تىيىم سالىنعان جەمىس ءدامدى بولادى. ال ءناپسى ءۇشىن تىيىم سالىنعان نارسە قاشاندا تارتىمدى كورىنەدى. ماسەلەن, ءسىز وسەك-اياندى تىڭداعاندى ۇناتاسىز. ويتكەنى, وزگەنىڭ كەمشىلىگى جايىندا ەستىگەندە ءسىزدىڭ بويىڭىزدى «مەن ونداي ەمەسپىن. مەندە ونداي كەمشىلىك جوق» دەگەن سەزىم بيلەيدى. ونداي كەمشىلىك جوق-اۋ. الايدا, ودان وزگەسى شاش ەتەكتەن. ناپسىگە ۇرلىق جاعىمدى. ويتكەنى, ۇرلىق جاساساڭ بايۋ ءۇشىن ماڭداي تەرىن توگۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىر مەزەتتە اقشالى-دۇنيەلى بولىپ شىعا كەلەسىڭ. ناپسىگە ويناستىق جاعىمدى. ويتكەنى, ويناستىق ءسىزدىڭ شاھۋەتىڭىزدى قاناعاتتاندىرادى.
يمان قۋاتتاعان اقىلى ارقىلى مۇنداي «ەركىندىكتىڭ» ءمانىسىن ۇعىنعان جاعدايدا كوز الدىڭا ءجاھاننام كەلەدى. ءدال وسى سەزىم يماندى پەندەلەردى ۇرلىق, پاراقورلىق, ويناستىق, اراققورلىق, ت.س.س. ءپاني ءدۇنيەنىڭ وتكەنشى ءلاززاتىنا بەرىلۋدەن تەجەيدى.
ءپاني دۇنيەنىڭ الدامشى ءلاززاتىن نەمەن سالىستىرسا بولادى؟ مىسال: ءسىز بىرەۋمەن ءبىر جىل بويى ءوز قالاۋىڭىز بويىنشا ءومىر سۇرۋگە كەلىسەسىز. ءىشىپ-جەم استا-توك. كۇندەلىكتى جاڭا كيىم. ءتۇن سايىن قىز-كەلىنشەكتەر. بىراق بۇل – ۋاقىتشا. ءبىر عانا جىل. ءبىر جىلدان سوڭ ءسىز دارعا اسىلاسىز.
قانداي سانالى پەندە مۇنداي ءلاززاتقا كەلىسەدى؟! سوڭى جانتۇرشىگەرلىك ولىمگە اپارىپ سوققان بۇل قانداي ءلاززات؟! الايدا, قازىرگى كۇنى وسىنىڭ كۋاسى بولىپ جاتقان جوقپىز با؟ قانشا ادام دۇنيەگە بەرىلىپ, اقىرەتىن ۇمىتقان. قانشا ادام قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرىن قۇلشىلىقسىز وتكىزىپ جاتىر؟
ءبىزدىڭ عۇمىرىمىز – حاق تاعالامەن جاساسقان سەرتىمىز. عۇمىرىمىز تەككە كەتپەسىن دەپ حاق تاعالا بىزگە اقىل-سانا بەردى. وسىدان سوڭ سول اقىلدى ءوزىنىڭ زيانىنا پايدالانعان پەندەنى اقىلدى دەپ ايتۋعا بولا ما؟
ارامىزدا كۇنا ىستەمەگەن ءارى ودان ءلاززات الماعان ادام جوق. ءبىر كەزدە ناپسىگە ەرىپ تاڭ نامازىن وتكىزىپ الدىق. سول ۇيقى ءلاززاتىنان نە قالدى؟
ارامىزدا ءوزىن زورلاپ بولسا دا ءبىر يگى ءىس ىستەمەگەن ادام جوق. ماسەلەن, بىرەۋگە كەڭشىلىك ەتۋ, اشۋىن باسۋ, ايىبىن بەتىنە باسپاۋ, ت.س.س. سول ساتتە ءناپسىمىز: «اقىڭدى جىبەرمە! ايىبىن بەتىنە باس! ماسقاراسىن شىعار!» دەپ شىڭعىرىپ جاتتى. الايدا, اۋىر بولسا دا ءبىز سول ساتتە ناپسىگە ەمەس, اقىلعا ەردىك. سول اۋىرلىقتان نە قالدى؟
ناپسىگە ەرۋ ءلاززاتى ءوتىپ, ناتيجەدە اقىرەتتەگى جازا قالدى. جاقسىلىق ىستەۋدىڭ سالماعى ۇمىتىلىپ, سوڭىندا تەك ساۋاپ جازىلدى.
ابدۋسامات ماحات,
ءدىنتانۋشى
