قايرات لاما شاريف, قر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ءوزىنىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى: قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى جولداۋىندا ەلدىڭ داستۇرلەرى مەن مادەني نورمالارىنا سايكەس كەلەتىن ءدىني سانا قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك دەپ اتاي وتىرىپ, XXI عاسىرداعى قازاقستانداعى دىنگە ەرەكشە كوڭىل ءبولدى.
شىندىعىندا, ءدىن زايىرلى قوعامىمىزدىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ تابىلادى, سوندىقتان قۇزىرلى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ەلىمىزدەگى ءدىني قاتىناستاردى ودان ءارى دامىتۋعا ارقاشاندا مۇددەلىك تانىتادى.
سوڭعى كەزدە الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى ءۇشىن تەرروريزممەن كۇرەس ءماسەلەسى اسا وزەكتى بولىپ وتىر.
تەرروريزم – بۇل قىلىشىنان قانى تامىپ تۇرعان زۇلمات. تەرروريزم بارلىق ءتۇرلەرى جانە كورىنىستەرىمەن, اۋقىمى جانە قارقىندىلىعىمەن, زۇلىمدىعى جانە قانىشەرلىگىمەن بۇگىنگى زاماندا ەڭ وتكىر ماسەلەگە اينالدى.
بۇگىنگى تاڭدا لاڭكەستىك ارەكەتتەر اۋقاتتى دامىعان ەلدەردە دە, جاعدايى تومەن كەدەي ەلدەردە دە ورىن الىپ وتىر. تەرروريزمنىڭ ءورىس الۋى كەز كەلگەن ەلدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا قاتىستى ەمەس, دىنمەن دە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. ول – ونە بويى جاۋىزدىققا تولى ىندەت. بىردە-ءبىر مەملەكەت بۇل جۇقپالى ۆيرۋستان امان قالعان جوق. بارلىق اراب جانە افريكا ەلدەرى, ازيا قۇرلىعى, رەسەي, اقش, انگليا, فرانتسيا, يسپانيا, نورۆەگيا جانە تاعى باسقا ەلدەر تەرروريزممەن بەتپە-بەت كەلىپ, كوپتەگەن زارداپ شەكتى.
سوڭعى كەزدەرى ەكسترەميستەر بەيبىتسۇيگىشتىككە, ۇستامدىلىققا باۋليتىن جانە وزگە ءدىني كوزقاراستارعا ءتۇسىنىستىكپەن قاراۋعا تاربيەلەيتىن يسلام ءدىنىن ۋشىقتىرۋعا, باسقا ءوركەنيەتتەرمەن قاقتىعىستىرۋعا تالپىنۋدا, وسى ارقىلى تەك دىنارالىق تاتۋلىقتى ەمەس, سونىمەن قاتار مۇسىلماندار اراسىندا دا ىرىتكى سالۋدا.
ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە, يسلام فۋندامەنتاليزمى, ياعني, سالافيزم يدەولوگياسى ءدىني راديكاليزمىنىڭ پايدا بولۋىنا قاتتى ىقپال ەتۋدە. بۇل جات يدەولوگيانى جاقتاۋشىلاردىڭ كوزقاراستارى مەن ۇستانىمدارى زايىرلى قوعامدا ەمىن-ەركىن ءومىر ءسۇرەتىن ءداستۇرلى يسلاممەن سايكەس كەلمەيدى. سوندىقتان فۋندامەنتاليستەر حانافي مازحابىنداعى ءداستۇرلى ءدىنىمىزدى ۇستانۋشىلارعا عاسىرلار بويى قالىپتاسقان كۇندەلىكتى سالت-ءداستۇرىمىزدەن بەزىپ, ولاردىڭ ايداۋىندا ءومىر ءسۇرۋىمىزدى تالاپ ەتۋدە.
تەرروريستەردىڭ قاۋىپتىلىگى سوندا, قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىر ءىسپەتتەس, قاسيەتتى قۇران اياتتارىنىڭ ۇزىندىلەرىن تىلگە تيەك ەتىپ, وزدەرىنىڭ كوزدەگەن ارام پيعىلدارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ءدىني قۇندىلىقتاردى بۇرمالاۋدا.
الايدا تەرروريزم جانە يسلام – ءبىر-بىرىنە تۇپكى تامىرىنان باستاپ قاراما-قايشى جانە ءبىرىن-ءبىرى جوققا شىعاراتىن كورىنىس. دەگەنمەن, بۇگىنگى تاڭدا حالىقارالىق تەرروريزم يسلاممەن بايلانىستىرىلادى, وسى ارقىلى ۇلتارالىق الاۋىزدىق جانە ءدىني توزىمسىزدىك تۋىندايدى.
تەرروريستەردە نە اياۋشىلىق, نە ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر جوق. «تەرروريزم» ءسوزى – اراب تىلىندە «يرحاب», ياعني, «قورقىتۋ, ۇركىتۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. تەرروريزم ءوز نىساناسىنا بەيكۇنا ادامداردى تاڭداپ, بالالاردى اياۋسىز ولتىرەدى, ولاردى اتا-انالارىنان ايىرىپ, جەتىم قىلدىرادى.
بۇگىنگى تاڭدا حالىقارالىق تەرروريزم جانە ءدىني ەكسترەميزم اسىل ءدىنىمىز – يسلامعا دا زالالىن تيگىزۋدە. تەرروريستەر – قۇراننىڭ نەگىزگى قاعيدالارىن دا بىلمەيتىن ءدىني ساۋاتسىز ادامدار. زورلىق-زومبىلىقتىڭ بارلىق ءتۇرى يسلام نانىمىنا قايشى كەلەدى. اللا تاعالا ادامدارعا ءوزى بەلگىلەگەن شەكتەن شىقپاۋدى بۇيىردى جانە جەردە زۇلىمدىق جاساۋعا, ادىلەتسىزدىككە, زورلىققا, ولتىرۋگە جانە قان توگۋگە تىيىم سالدى. بۇعان بايلانىستى قاسيەتتى قۇراندا «…اللا ءوزى قويعان شەكتەن شىققانداردى ۇناتپايدى» دەگەن ايات بار. سونىمەن قاتار, مۇسىلمان بالاسى جاراتۋشى يەسىنىڭ الدىندا وزگە ادامدارعا قىلمىس جاساماۋ تۋرالى ەسكەرتپەگەندىكتەرى ءۇشىن دە جاۋاپ بەرەدى. ناعىز مۇسىلمان ادام جەر بەتىندە ارسىزدىققا جول بەرمەي, كەرىسىنشە يگىلىك جانە ىزگىلىككە ۇمتىلۋى ءتيىس. اللانىڭ قاسيەتتى كىتابىندا قوعامدىق ءتارتىپ بۇزۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنعان. قۇراننىڭ «ءال-اعراف» سۇرەسىنىڭ 56-اياتىندا «تارتىپكە كەلتىرىلگەننەن كەيىن جەر بەتىندە بۇزىقتىق جاساماڭدار» دەگەن اللانىڭ ءامىرى بار.
قۇراندا ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ دا ۇلكەن كۇنا بولىپ سانالادى. مۇسىلمان عۇلامالارى بەلىنە جارىلعىش زاتتاردى بايلاپ, جازىقسىز جاندار اراسىندا ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەرەتىندەردى قاتتى ايىپتايدى, ويتكەنى, اللا تاعالا ءوزىن-ءوزى ولتىرۋگە اشىق تىيىم سالعان. قۇراننىڭ «نيسا» سۇرەسىنىڭ 29-اياتىندا «… وزدەرىڭدى وزدەرىڭ ولتىرمەڭدەر…» دەگەن ءامىر بار. سوندىقتان, اللاعا دەگەن سەنىمى زور جانە قۇراننىڭ جولىمەن ءجۇرەتىن مۇسىلمان بالاسى مۇنداي ارەكەتكە ەشۋاقىتتا بارا المايدى.
يسلام ونەگەسىنىڭ نەگىزدەرى – بۇل قايىرىمدىلىق, جومارتتىق, ادامدارعا ىزگى نيەتتىلىك, كەشىرىم جانە ادىلدىك. مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ا.س.): «ومىردە پايدالى ءىس ىستەيتىن ادامدار – اللانىڭ سۇيىكتى قۇلدارى بولىپ سانالادى. ال ەڭ پايدالى ءىس – بۇل مۇسىلمان باۋىرىڭا قينالعاندا قول ۇشىن بەرۋ, اشىققاندا – ازىق بەرۋ, تارىققاندا – قارىزىن وتەۋ. مۇسىلمان باۋىرىڭا جاساعان جاقسىلىعىڭ – مەشىتتە ءبىر اي بويى جاتىپ, دۇعا ايتقانىڭنان دا ارتىق. شىندىعىندا, سىركە سۋى قالاي ءتاتتى بالدى بۇزسا, جامان مىنەز-قۇلىق تا سولاي ءومىرىن بۇزادى» دەگەن.
مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ا.س.) ءوزىنىڭ تاعى ءبىر حاديسىندە: «كىم ادامدارعا جاقسىلىق جاساسا, اللا سوعان مەيىرىمىن توگەدى. جەر باسىپ جۇرگەن جاندارعا مەيىرىممەن قاراڭدار, اللا دا سەندەرگە راقىمشىلىق جاسايدى» دەگەن ەكەن.
ءبىز ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە قازاقستان قوعامىندا ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋعا ەرەكشە ءمان بەرەمىز. قازاقستاندىقتار ءدىني كوزقاراسىنىڭ ءاركەلكىلىگىنە قاراماستان, زايىرلى ەلىمىزدە يمانسىزدىق, ءدىني وي-پىكىرلەردىڭ راديكالدانۋى سەكىلدى شەكتەن شىعۋشىلىقتاردىڭ تارالۋىنا جول بەرمەۋ جولىندا بىرىگۋى كەرەك.
رەسپۋبليكاداعى ءدىني احۋال جالپى العاندا تۇراقتى ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. دەيتۇرعانمەن, ەلىمىزدىڭ جەكەلەگەن ايماقتارىندا ءدىني ەكسترەميزم وشاقتارىنىڭ شوعىرلانۋى بايقالادى. ءدىن ساناعا ايلا-شارعى جاساۋدىڭ قولايلى قۇرالى بولۋدا جانە مۇنى دەسترۋكتيۆتى كۇش پايدالانۋدا.
ءدىني تەرميندەردى جانە يدەولوگيالىق العىشارتتاردى ۇتىمدى پايدالانا وتىرىپ, ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ مۇشەلەرى وزدەرىنىڭ ناسيحاتتاۋ قىزمەتىندە گەوگرافيالىق جانە الەۋمەتتىك ورتانى كەڭەيتە ءبىلدى. ناتيجەسىندە ەلىمىزدە مەملەكەتكە جانە قوعامعا ءوزىن قارسى قوياتىن ءدىني تەرىس ۇعىمداردىڭ كۇشىنە ەرگەن جاستاردىڭ سانى ارتتى.
قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءدىني نەگىزدەگى, ونىڭ ىشىندە راديكالدى ءدىني اعىمدار وكىلدەرى تاراپىنان ءدىني ەكسترەميزمگە جانە تەرروريزمگە بايلانىستى قىلمىستاردى اشۋ جاعدايلارى جيىلەدى.
ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىلەرىندەگى بىرقاتار لاڭكەستىكتى ۇيىمداستىرۋ ارەكەتتەرى, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن ارنايى قىزمەتتەردىڭ استىرتىن ەكسترەميستىك توپتاردى اشكەرەلەۋى, وسىنداي توپتاردىڭ مۇشەلەرىمەن جۇرگىزىلىپ جاتقان سوت پروتسەستەرى وسى ۇدەرىستەردىڭ كورىنىستەرى بولىپ وتىر. تەررورلىق ارەكەتپەن بايلانىستى جاسالعان قىلمىستار ءۇشىن سوتتالعان تۇلعالاردىڭ سانى 2012 جىلى 105 ادامدى قۇرادى.
«ورتا ازيانىڭ مودجاحەدتەر جاماعاتى», «جۋند ءال-حاليفات» جانە تاعى باسقا دا تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ قاقپانىنا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى, اسىرەسە, جاستاردىڭ ءتۇسۋى ءبىزدى الاڭداتپاي قويمايدى. ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ وتىن كوسەپ جۇرگەن جاندايشاپتاردىڭ سوزىنە ەرىپ, جاستىق شاقتىڭ العىرتتىعىنا بوي ۇرعان كەيبىر جاستارىمىز «قاسيەتتى سوعىسقا» بارامىز دەپ, باستارىن قاتەرگە تىگىپ ءجۇر.
شىن مانىسىندە ولار ءوز تاعدىرلارىن تالكەككە سالىپ قويماي, تۋعان-تۋىسقاندارىنىڭ دا تاعدىرلارىنا بالتا شابۋدا. وسىدان ءبىرنەشە كۇن بۇرىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىنىڭ «تەرروريزم» دەپ اتالاتىن 233-ءشى بابى بويىنشا بىلتىر سوتتالعان 42 جاسوسپىرىمدەردىڭ اتا-انالارى حات جولدادى. اتا-انالار ءوز بالالارى جاساعان قىلمىستارعا وكىنىش ءبىلدىرىپ, ءدىني ەكسترەميزم جانە تەرروريزم يدەولوگتارىنىڭ شىنايى جۇزدەرىن كورسەتۋگە دايىن ەكەندەرىن ءبىلدىردى. وسى كوز جاسىنا تولى ۇجىمدىق حاتتان ۇزىندىلەر كەلتىرەيىن:
«شەت ەلدەردەن كەلگەن ءدىن شابارماندارى جالعان ءدىندى جامىلىپ, جاستارىمىزدى ۇلتتىق پسيحولوگيادان, قوعامنان, تۋعان ورتادان جانە تۋعان-تۋىستاردان ايىرعىلارى كەلەدى…
…جاستاردىڭ يسلام تۋرالى ءبىلىم الۋ قۇشتارلىقتارىن ادەيى ءوز پايدالارىنا جۇمساۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ دەسترۋكتيۆتى ەلەمەنتتى مۇددەلەرىن ۇتىمدى پايدالانادى.
… تەرگەۋدىڭ ءبىرىنشى اپتاسىنان باستاپ بالالار سەنىمنىڭ نەگە اكەلىپ سوقتىراتىندىعىن سەزىنىپ, مۇنداي يدەولوگيالىق اداسۋ اسەرىنە قالاي ۇشىراعاندىقتارىن تۇسىنە الماعاندارىنا بۇكپەسىز وكىنىپ, كوز جاستارىنا ەرىك بەردى…
… ءبىزدىڭ بالالارىمىز ءدىندار جاستارعا وزدەرى جىبەرگەن قاتەلىكتەر تۋرالى حابارلاۋعا اسىعۋدا…
ءبىز, اتا-انالار, ءوز بالالارىمىزعا تاربيە بەرۋدە جىبەرگەن قاتەلىكتەردەن باس تارتپايمىز جانە سىزدەن, بارلىق ءبىزدىڭ قوعامنان
شەكسىز كەشىرىم سۇرايمىز. ءبىز ءسىزدىڭ تۇسىنىستىگىڭىزگە جانە كومەگىڭىزگە ۇمىتتەنەمىز! ءبىز, سىزدەن, مۇنداي جاعدايلارعا بايلانىستى توزاق دەپ اتالاتىن ازاپتى تارتىپ ءجۇرگەن انالار مەن تۋعان-تۋىستاردىڭ جانايقايىنا ءۇن قاتۋىڭىزدى سۇرايمىز».
بەزەك قاققان اتا-انالاردىڭ كەلەسى سوزدەرى ءدىن سالاسىنداعى ءبىزدىڭ بارلىق قىزمەتتىڭ ارقاۋى بولۋعا ابدەن لايىقتى دايەكسوز: «ءوز ەلىمىزدىڭ زاڭىن مويىنسۇناتىن ازاماتتار رەتىندە, ءبىز تەرروريزمدى بارلىق كورىنىستەرىمەن بىرگە قابىلدامايمىز جانە ءبىزدىڭ حالقىمىز ءۇشىن بۇل زۇلماتپەن كۇرەسۋدەگى مەملەكەت جانە قوعام ساياساتىن قولدايمىز». بۇل اداسۋشىلىقتان جاسالعان تەررورلىق قىلمىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ جانە بۇعان وكىنىش ءبىلدىرۋشىلەردىڭ قاسىرەت شەككەن انالارىنىڭ, تۋعان-تۋىستارىنىڭ سوزدەرى ەكەندىگىن تاعى ءبىر رەت ەسكە سالامىن.
ءدىننىڭ ءمانىن تانۋعا تالپىنعان بۇل بالالار – ەكسترەميزم يدەولوگتارىنىڭ ارباۋىنا تۇسكەندەر. الايدا, بۇل ولاردى بۇلتارعىش جولعا ءدىن ارقىلى كەلگەندىگىن بىلدىرمەيدى. بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ بارلىعىمىزدا كەز كەلگەن ءدىن جوعارى گۋمانيستىك جانە ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار مەن يدەيالارعا يە ەكەندىگى تۋرالى ناقتى جانە دۇرىس تۇسىنىك قالىپتاستى. ءدىني كوزقاراس, ونىڭ ىشىندە يسلام نانىمى, زاڭعا باعىنىشتىلىققا, ىنتىماقشىلدىققا, توزىمدىلىككە ءجانە ۇستامدىلىققا باعىتتالعان. ءدىن ەكسترەميزمنىڭ جانە تەرروريزمنىڭ ەشبىر فورماسىن قابىلدامايدى.
شىنايى ءدىن ادامزاتقا تۋرا جول نۇسقاۋشى رەتىندە ازاماتتى ادامگەرشىلىك تۇرعىدا تاربيەلەيدى, وتانسۇيگىشتىككە باۋليدى, ءوشپەندىلىك پەن باسقىنشىلىقتى بىلاي
قويعاندا, ادامداردى تەرىس ءىس-ارەكەتتەن بويىن اۋلاق ۇستاۋعا شاقىرادى. ءدىن قوعامدا ءوزىنىڭ سىندارلى ءرولىن اتقارۋى ءتيىس, كەلىسپەۋشىلىكتەردىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسىپ, قاراما-قايشىلىقتارعا جول بەرمەۋى قاجەت. زايىرلى ءبىلىم دە, ءدىني ءبىلىم دە ادامدى تاربيەلەپ قانا قويماي, ونى دۇرىس جولعا باعىتتاپ, ونىڭ ويدان شىعارىلعان بۇرمالاۋشىلىق نانىمداردان ايىعۋىنا سەپتەسۋى قاجەت. ادامداردىڭ ءدىني ءبىلىمى تەك حالىق يگىلىگى مەن قورشاعان ورتاسىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن جۇمسالۋى كەرەك.
XXI عاسىردىڭ وتكەن قيلى زامانداردان ارتىقشىلىعى – قازاقستاندىقتاردىڭ سانا-سەزىمىنىڭ, ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ جوعارى بولۋىندا. ءبىزدىڭ ارقايسىمىز قاسيەتتى قۇراندى, ءىنجىل مەن تالمۋد سەكىلدى ءدىني ءتۇپدەرەكتەردى الىپ وقۋعا جانە الەمدەگى بىردە-ءبىر ءدىننىڭ زورلىق-زومبىلىق جاساۋعا, سوعىسقا نەمەسە وشپەندىلىككە شاقىرمايتىنىن تۇسىنۋگە قابىلەتتىمىز. ال كوزى اشىق, كوكىرەگى وياۋ تۇلعانىڭ تەرىس پيعىلدى ارانداتۋشىلىقتارعا ەلىگۋ ىقتيمالدىلىعى وتە تومەن بولاتىنى ايداي انىق.
ەكسترەميزم قاتەرلى ىسىك دەرتى ىسپەتتەس, ەگەر ۋاقتىلى الدىن الۋ شارالارى جۇرگىزىلمەسە, ۋاقىت وتە كەلە تامىرىن تەرەڭگە جىبەرۋى مۇمكىن. سوندىقتان قاراپايىم حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتتى بولۋى وتە ماڭىزدى ءارى قاجەتتى بولىپ تابىلادى. ال ءدىني ساۋاتتىلىق – بۇل وقىتۋ, اعارتۋ جانە ءدىني ادەبيەتتەر ارقىلى الىناتىن ءبىلىم.
بۇگىنگى تاڭدا ەلدەگى احۋالدى سىني تۇرعىدان باعالاۋ نەگىزىندە تۇرعىنداردىڭ شەتەلدەردىڭ يدەولوگيالىق ەكسپانسياسىنا قارسى بەرىك ءدىني يممۋنيتەتىن كۇشەيتەتىن دۇنيەتانىمدىق كوزقاراستاردى قالىپتاستىرۋ ماسەلەسى اسا وزەكتى بولىپ وتىر.
وكىنىشكە قاراي, ءبىز كەيبىر كۇشتەردىڭ ادامداردىڭ ءدىني ساۋاتسىزدىقتارىن پايدالانا وتىرىپ, ءدىنشىلدەردىڭ ءدىني سەزىمدەرىمەن ويناپ, ولاردىڭ سانالارىن جاۋلاۋ ارقىلى ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك سيپاتتاعى قىلمىستار جاساۋدى ءجۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان ۋتوپيالىق يدەيالاردى تاراتۋمەن بەتپە-بەت كەلدىك.
ءبىزدىڭ ەلىمىز تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدان استام كەزەڭىندە كوپتەگەن قاۋىپ-قاتەرلەرگە تاپ بولدى, الايدا ءوزىنىڭ بىرەگەي قازاقستاندىق جولىمەن جۇرە وتىرىپ, ولاردىڭ ءبارىن جەڭە الدى. راديكاليزم مەن ەكسترەميزم ماسەلەلەرىندە دە بىزگە دايىن نۇسقاۋلىقتى ەشكىم ۇسىنبايتىندىعىنا سەنىمدىمىز. ونى ءبىز ءوزىمىز قالىپتاستىرامىز.
انتي-ەكسترەميستىك نۇسقاۋلىقتىڭ ۇستانىمدارى رەتىندە قوعامدىق كەلىسىم مەن تۇراقتىلىقتىڭ كونستيتۋتسيالىق ارتىقشىلىقتارىن ساقتاۋ, كونفەسسياارالىق جانە ۇلتارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋ, ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعى قۇقىقتارىن جۇزەگە اسىرۋ, «دىندە ەكسترەميزم جوق» دەگەن ايعاقتى قابىلداۋ بولىپ تابىلادى.
ەلباسىمىز «سىندارلى ون جىل» اتتى كىتابىندا بىلاي دەپ اتاپ وتەدى: «فۋندامەنتاليستەر تاراپىنان بولاتىن شەتىن اگرەسسيادان نەمەسە تۇراقسىزدىقتان قاۋىپتەنىپ, ءدىننىڭ وزىنە, يسلام دىنىنە قاتىستى قاتال ساياسات ۇستانۋ, مەنىڭ پايىمداۋىمدا ءمانسىز دە ماعىناسىز تىرلىك». بۇل ورايدا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بىلاي ەسكەرتەدى: «بۇل جاعدايدا دا قاۋىپ-قاتەردىڭ زورى, سەنىمدى جورۋ مەن سەنىمنىڭ ءوزىنىڭ اراسىنداعى ايتارلىقتاي ايىرماشىلىقتىڭ ەسكەرىلمەۋىندە بولسا كەرەك». ياعني, ءار دىندە ادامدىق قاجەتتىلىكتەرمەن جانە ماقساتتارمەن ناقتى ادامدار تۇر دەپ ءتۇسىنگەن ءجون, ولار نەگىزگى ءدىني جورامالدارمەن ساناسپايدى. بۇل ماسەلەدە مەملەكەت باسشىسى ءدىني ەكسترەميزم قۇبىلىسىنا الدىن الۋ ساياساتى مەن الدىن الۋ ارەكەتتەرىنىڭ ءتۇرلى نۇسقالى ادىستەمەسى تۇرعىسىنان مۇقيات قاراۋعا شاقىرادى.
اتالعان جاعىمسىز قۇبىلىستىڭ ايقىن قاۋىپ تۋدىرىپ وتىرعان جاعدايىندا بارلىق ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ, اسىرەسە, قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ, وسى باعىتتاعى بىلىكتىلىگىن جوعارىلاتا وتىرىپ, ورتاق ىسكە جۇمىلدىرۋ قاجەت. ۋاقىت ءوز تالابىن قويادى. سوندىقتان, مەشىت يمامدارىنا يسلام ىلىمدەرى, شاريعات جانە فيكح قاعيداسىندا, سونداي-اق, الەۋمەتتانۋ, كونفليكتولوگيا مەن پسيحولوگيا ءتارىزدى زايىرلى عىلىمدار تۇرعىسىندا راديكاليزم مەن ەكسترەميزمگە ءدىني-يدەيالىق تۇرعىدان قارسى تۇرۋ قاعيدالارىن, ياعني, نەگىزدەرىن وقىتۋدىڭ جۇيەلى باعدارلامالارىن قالىپتاستىرىپ, ىسكە قوسۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىز.
ءبىز يسلام ءدىنىن ۇيرەنگەندە ءبىربەتكەيلىك پەن ءاسىراسىلتەۋشىلىكتەن بويىن اۋلاق ۇستايتىن پاراساتتى مۇسىلمان تۇلعاسىن تاربيەلەۋگە مۇددەلىمىز. ءبىزدىڭ ءداستۇرلى ءدىنىمىز اتا-بابامىزدىڭ كوپ عاسىرلىق دانالىعىنا نەگىزدەلگەن. ۇلى اباي, شاكارىم, ءماشھۇر ءجۇسىپ ۇستانعان قازاقتاردىڭ ءداستۇرلى مۇسىلماندىعىندا باستى نەگىز رەتىندە سوقىر سەنىم ەمەس, اقىل-پاراسات الىنعان. ۇستامدىلىق جانە قوعام بىرلىگىن قورعاۋ يدەيالارى كوپتەگەن قازاق ويشىلدارىنىڭ فيلوسوفيالىق ەڭبەكتەرىندە كورىنىس تاپقان جانە بۇگىنگى قازاقستاندىق قوعام اراسىندا دا كەڭىنەن تاراتۋعا لايىقتى. قازاق دالاسىنىڭ ءال-فارابيدان باستاپ ابايعا دەيىن جالعاسقان 1100 جىلدىق رۋحاني تاريحى بار. ءسوزىمنىڭ سوڭىندا ءدىن سالاسىنداعى تۇيشەكتەلگەن ءماسەلەلەردى شەشۋ, ەكسترەميستىك ءجانە تەرروريستىك ماقساتتا ءدىندى پايدالانۋعا جول بەرمەۋ, زايىرلى قوعامىمىزعا قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعان ۇردىستەرگە توسقاۋىل قويۋ – ورتاق جۇمىسىمىز ەكەنىن اتاپ وتەمىن.
ەڭ باستىسى – ءبىز قوعامدا ءدىني ەكسترەميزم جانە تەرروريزم يدەيالارىن قابىلدامايتىن جاعداي جاساۋىمىز كەرەك. بۇل – ءبىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز.
