جاقىندا اسقارالى الپىس جاسقا تولعان نۇرلان ونەرباەۆتى جۇرت اكتەر, ءانشى رەتىندە جاقسى بىلەدى. جانعا جاعىمدى قوڭىر داۋىسىمەن تالاي جۇرەكتى جاۋلاعان ونەر يەسىنىڭ قازاق رۋحانياتىندا الار وزىندىك ۇلكەن ورنى بار. بيىل عاسىرلىق مەرەيتويىن اتاپ وتكەن قازاق راديوسىندا ايقىن قولتاڭباسى قالدى. كەزىندە ءىV شاقىرىلىمداعى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى رەتىندە مادەنيەت سالاسىنا قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەردى. نۇرلان ءالتايۇلى – ورەلى ونەرپاز عانا ەمەس, ونەردىڭ شىن جاناشىرى. جۋىردا ونى مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ, اڭگىمەلەسىپ قايتتىق. سول اڭگىمەنى وقىرماندارىمىزعا ۇسىنامىز.
«شالقار» راديوسى اۋە تولقىنىنا قالاي ورالدى؟
– نۇرلان اعا, ونەر جولىڭىز تەاتردان باستالدى. قارا شاڭىراق – مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى تەاتر جانىنداعى اكتەرلەر ستۋدياسىن ءبىتىردىڭىز. سوندا كىمدەردەن ساباق الدىڭىز, ءسىزدىڭ ۇستازدارىڭىز كىمدەر؟
– مەنىڭ نەگىزگى ۇستازىم – قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ءسابيت ورازباەۆ. قازىر بۇل كىسى – تەاتردىڭ ابىز اقساقالى, اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ەڭ ۇلكەنى دە ءسابيت اعامىز. ەكىنشى ۇستازىم – ورازحان كەنەباەۆ. ول دا سول تەاتردىڭ اكتەرى. وسى ادامداردان وقىپ, ءدارىس الدىم. وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن سول تەاتردا قىزمەتكە قالدىم.
– سول كەزدە ءانۋار مولدابەكوۆ پەن ءانۋار بورانباەۆ سياقتى ساحنا ساڭلاقتارىمەن ارالاسىپ, تەاتردا بىرگە ويناعان شىعارسىز…
– ءيا, ءبىز وقۋعا تۇسكەن جىلى ءانۋار مولدابەكوۆ شەكسپيردىڭ «ءۇشىنشى ريچارد» دەگەن پەساسى بويىنشا قويىلعان سپەكتاكلدە باستى ءرولدى سومدادى. بۇرىن اعامىزدى كينودان شەگەنىڭ وبرازىندا كورىپ جۇرسەك, ساحناداعى كەيىپكەردى سومداۋىنا ءبىرىنشى رەت كۋا بولىپ, تاڭ-تاماشا بولدىق.
ءانۋار بورانباەۆپەن دە بىرگە جۇمىس جاسادىق. ول كىسى وتە تالانتتى, ناعىز درامانىنىڭ اكتەرى بولاتىن. بىراق سوعان قاراماستان كينوعا وتە كوپ ءتۇستى. بورانباەۆتى ەل-جۇرت كينو ارقىلى دا جاقسى بىلەدى. ونىڭ كينو كەيىپكەرلەرى وتە كەرەمەت شىعاتىن.
جالپى اۋەزوۆ تەاترىندا وسىنداي دارىندى اكتەرلەر كوپ بولدى. مەن 1978 جىلى تەاتردىڭ تابالدىرىعىن اتتادىم. 1991 جىلى راديوعا ديكتور بولىپ اۋىسىپ كەتكەنگە دەيىن وسى تەاتردىڭ وتىمەن كىرىپ, كۇلىمەن شىقتىم. تەك اكتەر عانا بولعان جوقپىن, باس رەجيسسەر ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ كومەكشىسى, ترۋپپا جەتەكشىسى بولدىم. جاۋاپتى جۇمىستاردى جاساي ءجۇرىپ, ءبىراز سپەكتاكلدە ءرول وينادىم. تەاتردا ءجۇرىپ ءان ايتا باستادىم. مۋزىكالىق قويىلىمداردا كەيىپكەرلەردى سومدادىم. كەيىن انشىلىك مەنى تارتا باستادى. ءان ايتىپ, ءانشى رەتىندە ەلگە تانىلدىم. كەيىن انشىلىك جاعىنا ءبىرجولا اۋىسۋعا تۋرا كەلدى.
– جاقىندا الپىس جاسقا تولۋىڭىزعا بايلانىستى ءسىز تۋرالى Facebook-تە ءبىراز پوست جازىلدى. سوندا راديوعا كەلگەنىڭىزدە جابىلىپ قالعان «شالقار» راديوسىن قايتا اشقانىڭىز جايىندا وقىپ قالدىم. بۇل قالاي جۇزەگە استى؟ سونى ءوزىڭىز ايتىپ بەرىڭىزشى.
– بۇل جەردە جالعىز مەنىڭ عانا ەمەس, كوپ ازاماتتىڭ ەڭبەگى بار. بۇعان تەلەراديوكورپوراتسيا باسشىلىعىنا كەلگەن ازاماتتار ۇلكەن ۇلەس قوستى. عالىم دوسكەن, تۇرسىنجان شاپاي, سلامبەك تاۋەكەل, ەسەتجان قوسىباەۆ سىندى تۇلعالاردىڭ تىكەلەي ەڭبەگىنىڭ جەمىسى. مەنى كورپوراتسيا توراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانە راديونىڭ باس ديرەكتورى ەتىپ تاعايىندادى. سوندا الدىمىزدان شىققان ۇلكەن ءبىر كۇردەلى ماسەلە – «شالقار» راديوسى.
راديونىڭ بايىرعى تىڭدارماندارى اۋە تولقىنىنا قايتادان شىعارۋ تۋرالى بىزگە حات جازا باستادى. سەبەپسىز, قاراجاتتىڭ تاپشىلىعىنان جابىلىپ قالعان راديو عوي. ءبىز قاراجاتتى سىرتتان نەمەسە ۇكىمەتتەن سۇراماي, ىشكى قاراجاتىمىزدى ۇنەمدەپ, FM تولقىنىندا «شالقار» راديوسىن 13 وبلىسقا تاراتۋعا مۇمكىندىك جاسادىق. كورپوراتسيا توراعاسىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە دە مەنىڭ مىندەتىم وڭىرلەردەگى فيليالدارعا باس-كوز بولۋ بولاتىن. وبلىستاردى ارالاپ ءجۇرىپ, راديونىڭ جاندانۋىن ءوزىم قاداعالادىم. باسشىلىقتىڭ تىكەلەي تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا انا تىلىمىزدە سويلەتىن «شالقار» راديوسى 100 پايىز اۋە تولقىنىنا قايتا ورالدى.
قازىر ديكتورلار جوق, ءبارى – جۇرگىزۋشى
– راديودا كوركەمدىك كەڭەسپەن دە كوپ جۇمىس ىستەگەن ەكەنسىزدەر. قازىر بۇل كەڭەستى جانداندىرۋ تۋرالى ءجيى ايتىلادى. وسى كۇندەرى ەفيردەن بەرىلەتىن ەسترادالىق اندەرگە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– راديوعا قىزمەتكە كەلگەندە بۇل دا الدىمىزدان شىققان ۇلكەن ماسەلە بولاتىن. 1991-1996 جىلدارى ديكتور بولىپ جۇمىس جاسادىم. راديودا ەكى ۇلكەن وركەستر بولدى: ەسترادالىق-سيمفونيالىق وركەستر مەن كامەرالىق وركەستر. راديونىڭ شتاتىندا يليا جاقانوۆ, اسەت بەيسەۋوۆ, كەڭەس دۇيسەكەەۆ, ەسكەندىر حاسانعاليەۆ سەكىلدى كورنەكتى كومپوزيتورلار, نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ سىندى ۇلكەن انشىلەر بولدى. وسىلاردىڭ ءبارى راديونىڭ قىزمەتكەرلەرى بولاتىن. ەگەر ەلىمىزدىڭ ءبىر قيىر شەتىندە جاقسى ءان شىقتى دەسە, سول ءان الدىمەن راديونىڭ قورجىنىنا كەلىپ تۇسەتىن. كوركەمدىك كەڭەس ونى تىڭداپ, تالقىعا سالاتىن. سودان وتكەن ءان وركەسترگە ءتۇسىرىلىپ, جازىلاتىن. مۇنى راديونىڭ شتاتىنداعى انشىلەر ورىندايتىن. ءسويتىپ قانشاما سۇزگىدەن ءوتىپ بارىپ, راديوتولقىن, تەلەۆيدەنيە ارقىلى ەلگە تارايتىن.
قازىر ەندى ونداي ەمەس قوي. كەز كەلگەن ادام ءانىن الىپ كەلىپ, ەفيردەن وتكىزە بەرەدى. ءبىز راديوعا كەلگەندە كوركەمدىك كەڭەسكە نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتى توراعا ەتىپ سايلادىق. سول كەزدە روزا باعلانوۆانىڭ كوزى ءتىرى ەدى. مەن «ەگەر روزا اپامىز جاڭا ءان جازدىرىپتى دەسە, ول كوركەمدىك كەڭەستە تىڭدالىپ, سودان كەيىن عانا ەفيرگە شىقسىن» دەگەن تالاپ قويدىم. مۇنداعى ماقسات – اندەردىڭ تازالىعىن, سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن ساقتاۋ. سەبەبى وڭىرلەردە عانا ورىندالاتىن جانە رەسپۋبليكاعا تارالۋى ءتيىس اندەر دە بولادى. ەلدىڭ الدىنا شىعىپ جاتقان انشىلەردىڭ ءتىل تازالىعىنا دا وتە مۇقيات قاراۋ تالابى قويىلدى. ويتكەنى كەيبىر جاس انشىلەردىڭ «ڭ», «ع», «ق» ارىپتەرىنە ءتىلى كەلمەيتىن. «ءا» ءارپىن ايتا المايتىن انشىلەر دە بولدى.
– انشىلەردىڭ ءتىل تازالىعى جايلى ايتىپ جاتىرسىز. قازىر ديكتورلاردىڭ, تەلە جانە راديو جۋرناليستەرىنىڭ ءتىلى كوپ سىنالادى. جاڭالىقتى جەتكىزۋ مانەرلەرى دۇرىس ەمەس. ءوزىڭىز ديكتور بولدىڭىز. كەيىننەن انشىلەردىڭ اراسىندا حابار جۇرگىزەتىندەر قاپتاپ كەتتى. وسىعان كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– مەنىڭ كوزقاراسىم قانداي بولۋى مۇمكىن؟ مەن التى جىل قازاق راديوسىندا ديكتور بولىپ جۇمىس جاساعان اداممىن. ونىڭ الدىندا تەاتردا جۇرگەنىمدە ون جىلىمدى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنداعى دۋبلياجعا ارنادىم. سول كەزدە دۋبلياج ۇلكەن تسەح ەدى. قانشاما رەداكتورلار, قانشاما ۋكلادچيكتەر جۇمىس ىستەيتىن. ەكراننىڭ الدىندا رەجيسسەر مەن اكتەردىڭ دىبىستاۋ جۇمىستارىنان بۇرىن كوپ دايىندىق جۇرگىزىلەتىن. مەن وسىنداي ۇلكەن تاجىريبەدەن ءوتىپ, راديوعا ديكتور بولىپ كەلدىم. ديكتورلىق – ءوز الدىنا ۇلكەن مەكتەپ. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە جۋرناليست نەمەسە رەداكتور ءبىر سويلەم جازسا دا, ونى ديكتور وقيتىن. ءجۋرناليستتى دە, رەداكتوردى دا ەفيرگە جىبەرمەيتىن. ويتكەنى ءماتىندى مانەرلەپ وقىپ بەرەتىن ارنايى ديكتورلار بولدى. قازىر ەندى زامان باسقا, ديكتورلار جوق, ءبارى – جۇرگىزۋشى. جۋرناليست تە, ءانشى دە, ءارتىس تە ەفيرگە شىعا بەرەدى. ال ودان بۇرىن ساپالى جۇمىس جۇرگىزىلدى مە, باعدارلامانى جۇرگىزەتىن ادامنىڭ ءتىلى, ديكتسياسى دۇرىس پا, سويلەمدى جەتكىزەردە داۋىسىنىڭ ىرعاعى, تەمبرى قالاي – وعان قاراپ جاتقان ەشكىم جوق. ىسىلداپ تا, قىرىلداپ تا جۇرگىزە بەرەدى.
وتاندىق ونەر مەن ءوزىمىزدىڭ ونەرپازداردى قولداۋ جەتىسپەيدى
– بىزدە «مادەنيەت تۋرالى» زاڭ بار. وسى زاڭعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– پارلامەنتتە ءۇش جىل جۇمىس ىستەدىم عوي. وندا زامان تالابىنا ساي زاڭدارعا وزگەرىس ەنگىزىلىپ تۇرادى. ءبىزدىڭ تۇسىمىزدا «مادەنيەت تۋرالى» زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ءوزىم بىرنەشە ۇسىنىس ەنگىزدىم. ءبىر-ەكى ۇسىنىسىم ءوتتى, كوپ ۇسىنىسىم وتپەي قالدى. كەيىنگى شاقىرىلىم دەپۋتاتتارى دا وسى زاڭعا قايىرىلىپ, تۇزەتۋ ەنگىزگەنىن ەستىدىم. بىراق ءالى كۇنگە دەيىن ءوزىم ۇسىنعان باپتار بويىنشا زاڭ ءتيىستى جۇمىسىن اتقارىپ جاتقان جوق. مىسالعا, وتاندىق ونەرپازدار مەن وتاندىق ونەردى قولداۋ. بۇل ءوزى بىرنەشە تارماققا بولىنەدى. قانداي قولداۋ, قالاي قولداۋ كورسەتۋ كەرەك, قانداي جەڭىلدىكتەر كورسەتىلۋى كەرەك؟ وسىنىڭ ءبارى ەسكەرىلگەن ءجون. مىسالى, كوممەرتسيالىق ماقساتتا شەتەلدەن كەلەتىن ارتىستەر مەن وتاندىق ونەردى ناسيحاتتاپ جۇرگەندەر اراسىندا كونتسەرت ۇيىمداستىرۋداعى ايىرماشىلىقتار قانداي بولۋى كەرەك؟ قازىر بارلىق كونتسەرت قويىلاتىن عيماراتتار, ۇلكەن سارايلار ءبارى جالداۋ قۇنىن الادى. مىنە, شەتەلدەن كەلەتىن انشىلەر دە, وتاندىق ونەرپازدار دا ءبىر باعانى تولەيدى. وسى جەردە ايىرماشىلىق بولۋى كەرەك. شەتەلدىك انشىلەردىڭ بيلەتىنىڭ باعاسى قانداي, ءبىزدىڭ ونەرپازداردىڭ ونەر كەشتەرىنىڭ باعاسى قانداي – عيماراتتى جالداۋ قۇنى وسىعان سايكەس قويىلۋى كەرەك. وسىعان بايلانىستى ۇسىنىستارىمدى ايتقانمىن, بىراق ولار وتپەي قالدى. بۇل تاراپتا ءالى كۇنگە دەيىن وتاندىق ونەرگە, ءوزىمىزدىڭ ونەرپازدارىمىزعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورىپ وتىرعان جوقپىن. مۇنى زاڭمەن رەتتەۋ قاجەت.
– جاقىندا بيلەت باعاسىنا قاتىستى الەۋمەتتىك جەلىدە ءبىراز پىكىرتالاس تۋىندادى. تۇركىستان مۋزىكالىق-دراما تەاترى «بورتە» سپەكتاكلىن ەلورداعا اكەلىپ كورسەتتى. سوندا بيلەت باعاسى 25 مىڭ تەڭگەدەن قويىلدى. بىراق بۇل VIP-ورىننىڭ باعاسى بولىپ شىقتى. بۇل باعا, بالكىم, ءسىز ايتىپ وتىرعان عيماراتتى جالداۋ قۇنىنان تۋعان شىعار؟
– ونەر ادامى بولعاننان كەيىن كەشتەردى ۇيىمداستىرۋعا دا كوپ اتسالىستىم. ءبىراز كەشتى باسقاردىم, جۇرگىزدىم. قازاقتىڭ وتباسىلىق مەرەكەلەرى دە بولادى, كەزىندە ولاردى دا ۇيىمداستىردىم. سول كەشتەرگە وتاندىق انشىلەردى قاتىستىرعان كەزدە ۇيىمداستىرۋشىلاردان سىرتتان بىرەۋلەردى شاقىرىپ جاتىرسىزدار ما دەپ سۇرايتىنمىن. ەگەر, مىسالعا, گالكين نەمەسە كيركوروۆ سەكىلدى شەتەلدەن كەلەتىن ءانشى-ارتىستەر شاقىرىلعان بولسا, قازاقستاندىق ونەرپازدارىنىڭ باعاسىن سولارمەن بىردەي بولماسا دا, جەتەقابىل قويۋعا تىرىساتىنمىن.
وسىدان مىنانداي ماسەلە تۋىندايدى: ەگەر ءبىزدىڭ كورەرمەن ونەرگە شىن جاناشىر بولسا, شەتەلدەن كەلەتىندەرگە اقشاسىن ايامايدى. ال ءوزىمىزدىڭ ونەرگە كەلگەندە قالتاسى نەگە تارىلىپ قالۋى كەرەك؟ ەگەر ءوزىمىزدىڭ ونەرىمىزدى جۇرتتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي دەڭگەيدە ۇسىنا الساق, ونىڭ باعاسى دا سوعان سايكەس بولۋى كەرەك. بيلەتتى 25 مىڭ تەڭگەدەن ەمەس, ءتىپتى 50 مىڭنان ساتسىن, ونەردى باعالايتىن ادام ونى الادى. ونەرىمىزدىڭ باعاسىن وسىلاي كوتەرۋىمىز كەرەك. ونى تومەندەتۋگە بولمايدى. ءبىز تەگىن كونتسەرت تە قويىپ كورگەنبىز. تەگىن كونتسەرتكە جۇرت «ورتاڭقول دۇنيە شىعار, ەرتەڭ تەلەديداردان كورە سالامىز عوي» دەپ ويلاپ, كەلمەيدى.
– بىلتىر فونوگراممانى قولدانۋ ماسەلەسى پارلامەنتتە قارالدى. ونەرسۇيەر قاۋىم دا ءاننىڭ جاندى داۋىستا ورىندالعانىن قالايدى. وسىعان ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي؟ ءوزىڭىز كونتسەرتتەردە جاندى داۋىستا ايتاسىز با؟
– ارينە, جاندى داۋىستا. وسى ماسەلەنى كوتەرىپ, تالقىعا سالىپ جۇرگەندەر ءبىر نارسەنى ەسكەرمەيدى. ساحنادا وتەتىن ۇلكەن كەشتەر, ۇلكەن كونتسەرتتەر بولادى. وسى جەردە شىن ونەرپاز ءوزىنىڭ ونەرىن ەلگە شىنايى, ادال تۇرعىدان ۇسىنۋى كەرەك. بۇل تالقىعا سالاتىن ماسەلە ەمەس. ال كورپوراتيۆتىك مەرەكەلەردە جۇرت داستارقاننىڭ باسىندا وتىرعاندا نەگە جانىمدى سالۋىم كەرەك؟ ونداي جەرلەردە انشىلەر فونوگراممانى پايدالاناتىنى راس. قالاي بولعاندا دا بۇل ءوزىنىڭ داۋىسى عوي.
– «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى, ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر سەكىلدى ءبىر باسىڭىزدا اتاق جەتەدى. بىراق بىزدە حالىق ءارتىسى دەگەن اتاقتى الىپ تاستادى. وزبەكستان, باشقۇرتستان, تاتارستان, باسقا دا كورشىلەس مەملەكەتتەردە وسى اتاق ساقتالدى. ەلىمىزدە نەگە حالىق ءارتىسى اتاعىن قايتادان جاڭعىرتپاسقا؟ ويتكەنى قازىر جۋرناليست تە, باسقا دا ماماندىق يەلەرى ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر بولىپ ءجۇر. ءارتىستىڭ اتى – ءارتىس قوي…
– بۇل ماسەلەنى پارلامەنتتە وتىرعاندا كوتەرگەنبىز. كىم, قالاي, نەگە بۇل اتاقتى جويىپ جىبەرگەنى تۇسىنىكسىز. كەزىندە قازاق تەاترىنىڭ ىرگەسىن قالاعان اقساقالدارىمىزدىڭ ءبىرى ەلۋباي ومىرزاقوۆقا حالىق ءارتىسى اتاعىن بەردى. ال قۇرداسى, جان دوسى سەيفوللا تەلعاراەۆقا ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىس اتاعى بەرىلدى. سوندا ەلۋباي اقساقال «نەگە ماعان حالىق ءارتىسىن بەردىڭىزدەر؟ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىس اتاعىن نەگە بەرمەدىڭىزدەر؟ سوندا مەنىڭ ەڭبەگىم سىڭبەپ پە؟ حالىق ءارتىسى دەگەن نە اتاق؟» دەپ جاتا قالىپ اشۋلانعان. قازىر حالىق ءارتىسى نەمەسە ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىس اتاعى ادامعا قارجىلاي, ماتەريالدىق جاعىنان ەشقانداي ۇستەمە بەرمەيدى. ونىڭ جەڭىلدىكتەرى جوق. بۇل سونشاما جىل تەر توگىپ, ەڭبەك ەتكەن ءارتىستىڭ ءبىر باعاسى, دەڭگەيىنىڭ ولشەمى عانا. كىم سونشاما سوعان ىشتارلىق جاساعانىن بىلمەيمىن. حالىق ءارتىسى اتاعىن قايتارساق دۇرىس بولار ەدى دەپ ويلايمىن.
قۇرمەت ءسوزىنىڭ قادىرى كەتتى
– قازىر نەشە ءتۇرلى اتاق قاپتاپ كەتتى عوي. كەيبىرەۋلەر «قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» دەگەن اتاقتى الىپ جاتىر. قىزىق, نە كۇلەرىڭدى, نە جىلارىڭدى بىلمەيسىڭ. ءوزىم بۇل ساتىپ الىناتىن اتاق شىعار دەپ ويلايمىن…
– بۇل – ماعان دا تۇسىنىكسىز اتاق. بىردەن «باسقالاردىڭ قۇرمەتى جوق پا ەكەن؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى. جالپى كەيىنگى كەزدە قۇرمەت ءسوزىن وڭدى-سولدى پايدالانا بەرەتىن بولدىق. سونىڭ قادىرىن كەتىرىپ العاندايمىز. كىمنىڭ شىن مانىندە قۇرمەتتى, كىمنىڭ قۇرمەتكە لايىق, لايىق ەمەسىن اجىراتا المايتىن جاعدايعا جەتتىك. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا قاردان كەيىنگى بايشەشەك سياقتى اكادەميالار قاپتادى. مىنا اكادەميانىڭ اكادەميگى, انا اكادەميانىڭ اكادەميگى تولىپ كەتتى. «قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» اتاعى دا ءبىر ناۋقاندىق شارۋا شىعار.
– پارلامەنتتە ءۇش جىل دەپۋتات بولىپ وتىردىڭىز. ول جەرگە قانداي ماقساتپەن باردىڭىز؟ ۇسىنىستارىڭىز قانشا پايىز ورىندالدى دەپ ويلايسىز؟
– بارعانداعى ماقساتىمنىڭ, ۇسىنىستارىمنىڭ ورىندالۋىن 50 پايىزعا دا جەتكىزە المايمىن. مەن وندا ونەردىڭ ورتاسىنان باردىم. ونىڭ الدىندا الماتى قالاسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسىن باسقاردىم. ازعانتاي ۋاقىت احمەت جۇبانوۆ اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبىنە باسشىلىق ەتتىم. ونەردىڭ ورتاسىنان پارلامەنتكە بارعاندىقتان وسى سالاداعى ولقىلىقتاردى كوتەرەمىن دەگەن ماقسات قويدىم. بىراق ولاي بولماي شىقتى. كوپ ۇسىنىسىم ورتا جولدان قايىرىلدى. ەلەنبەي دە قالعان ماسەلەلەر بولدى. مادەنيەتكە, تىلگە, رۋحانياتقا قاتىستى كوپ ماسەلەنى كوتەردىك.
– احمەت جۇبانوۆ اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبىن باسقاردىم دەدىڭىز عوي. وسى مەكتەپتىڭ جۇمىسىندا دا قيىنشىلىقتار بولعان ەكەن. سونى شەشىپ بەرىپسىز. بۇل نە ماسەلە ەدى؟
– وسى مەكتەپكە كەلگەنىمدە بۇل مەكەمە ۇجىمنىڭ ىشىندەگى كيكىلجىڭدەرگە, باسشىلىقتىڭ اۋىسا بەرۋىنە بايلانىستى رەسپۋبليكالىق ستاتۋستان ايىرىلىپ قالعان ەدى. مەن سول مەكتەپتەن بىردەن پارلامەنتكە كەلدىم. كەلگەن بويدا ءبىرىنشى كوتەرگەن ماسەلەم – سول مەكتەپتىڭ ستاتۋسىن قايتارۋ. ءۋاجىمدى دالەلدەدىم. اراعا ءبىر جىل ۋاقىت سالىپ, مەكتەپتىڭ رەسپۋبليكالىق ستاتۋسى قايتارىلدى.
«اسان قايعى» روك وپەراسى نەگە توقتاپ قالدى؟
– بايقايمىن, بىلتىر ەلوردادا اشىلعان, تالانتتى رەجيسسەر اسحات ماەميروۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن مۋزىكالىق جاس كورەرمەن تەاترىنا كوپ قولداۋ كورسەتەسىز. ونەر وشاعىنىڭ قويىلىمدارىن كورىپ جۇرەمىز, اياق الىسى جامان ەمەس. تەاترعا ورالعىڭىز كەلمەي مە؟ جالپى بەلگىلى ءبىر بەينەنى سومداسام دەگەن ارمانىڭىز جوق پا؟
– جالعىز بۇل تەاترعا عانا ەمەس, استاناداعى «جاستار» تەاترىنا دا بارىپ, جاستارمەن كەزدەسىپ تۇرامىن. مۇمكىن مۋزىكالىق جاس كورەرمەن تەاترىنا جيىرەك باراتىن شىعارمىن. ماعان جاستاردىڭ ويىنى ۇنايدى. جاستار وتە تالانتتى. تەاتردا ءوزىم جۇمىس ىستەگەندە كەڭەس ءداۋىرى بولاتىن. ءبىز قاتىسقان سپەكتاكلدەردىڭ كوبى سول كەزدەگى يدەولوگياعا جاۋاپ بەرەتىن. ءوزىمىز جاستىق جالىنىمىزدى, بويىمىزداعى قابىلەتىمىزدى بەرىپ, اڭساعان ارمانىمىزعا جەتە الماي, كوكەيىمىزدەگى وبرازداردى سومداي المادىق. ال قازىرگى جاستارعا قىزىعامىن. ولاردا ارمان جوق. قابىلەتتەرىن اشاتىن جاقسى قويىلىمدار بار. رەپەرتۋار ساياساتىن تەاتر ءوزى شەشەدى. بۇرىنعىداي جوعارىدان تاقىرىپتار تۇسپەيدى. سوندىقتان جاستار ساحنادا ەركىن. وزدەرىنىڭ ويىن اشىق ايتادى. مەنى وسى قىزىقتىرادى. سول سەبەپتەن تەاترعا بارىپ, سپەكتاكل كورەمىن. اقىل-كەڭەسىمدى, ۇسىنىستارىمدى ايتامىن. تاجىريبەممەن بولىسەمىن. ال ساحنادا ءرول سومداۋ تۋرالى ۇسىنىستار ءتۇسىپ جاتادى. سوندا بۇگىنگى جاسىمدا جاستارعا ىلەسە الامىن با دەگەن وي كەلەدى. سوندىقتان بۇل ءالى دە مەنى ويلاندىراتىن نارسە.
– جالپى قازىرگى تەاترلاردىڭ دەڭگەيىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟ ويتكەنى ۇلتتىق دراماتۋرگيا جوقتىڭ قاسى, اۋدارما سپەكتاكلدەر كوپ دەپ سىناپ جاتامىز.
– تەاتر سىنشىسى ەمەسپىن. بارلىق تەاتردى كورىپ ءجۇرمىن, انانى مىنامەن سالىستىرامىن دەپ ايتا المايمىن. پىكىر ايتۋ ءۇشىن ءبارىن ۇزبەي قاداعالاپ, سالىستىرمالى تۇردە ايتۋ كەرەك. ال اۋدارما قويىلۋى كەرەك. الەمنىڭ وزىق دراماتۋرگياسىنداعى مويىندالعان پەسالار بار. نەگە جاستارىمىز ونى ويناماسقا؟ گاملەتتى اڭسامايتىن, ارماندامايتىن اكتەر جوق. سوندىقتان الەمدىك شەدەۆر بولسا, اۋدارما بولۋى كەرەك.
– اسەت بەيسەۋوۆپەن جاقسى ارالاسقانىڭىزدى بىلەمىن. ءبىر كونتسەرتتە ونىڭ «كوگىلدىر كوكتەم» دەگەن ءانىن ءان جيناعىنا بەس ءجۇز ءبىرىنشى ءان رەتىندە قوسقانىڭىزدى ايتقانسىز. كورنەكتى كومپوزيتوردىڭ ليبرەتتوسىن ايتجان بايعوجاەۆ جازعان «باتىر باۋىرجان» اتتى وپەراسى بار ەكەن. بۇل تۋرالى مارات ءىلياسوۆتان ەستىدىم. سول وپەرانىڭ جازىلعانىنا قىرىق جىلعا جۋىقتاسا دا, ءالى كۇنگە دەيىن شىقپاي جاتىر. وسى ماسەلەنى گازەتكە جازدىق. تاعى قوزعاۋ كەرەك سياقتى.
– مەن ءۇشىن بۇل – جاڭالىق. وزىڭنەن ءبىرىنشى رەت ەستىپ وتىرمىن. راديودا ديكتور بولعانىمدا اسەت اعا سونىڭ قىزمەتكەرى بولدى. كومپوزيتوردىڭ قولىنان بىرنەشە ءان الدىم. اسەت اعانىڭ قورجىنىن اقتارسا, ءالى تالاي دۇنيە شىعاتىن شىعار دەپ ويلايمىن. ال جالپى وسى وپەرا سياقتى ەلگە جەتپەي جاتقان تۋىندىلار جوق ەمەس, بار. مىسالى, ءبىراز جىل بۇرىن استانادا «اسان قايعى» دەگەن روك وپەرانى ساحنالادىق. مۋزىكاسىن تولەگەن مۇحامەدجانوۆ پەن مۇرات قۇسايىنوۆ, ليبرەتتوسىن قادىر مىرزا ءالى ەرتەرەكتە جازدى. سودان قورجىندا جاتىپ قالعان. ءبىر كۇنى استانا اكىمدىگى قاراجات ءبولىپ, بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا قويدىق. بار بولعانى بەس-اق رەت كورسەتىلدى. ودان كەيىن قولداۋ بولماعان سوڭ توقتاپ قالدى. ايتپەسە كورەرمەننىڭ ىقىلاسى, ىنتاسى كەرەمەت بولاتىن.
– شاتاسپاسام, تازا شىعارماشىلىق جاعىنا ويىسقانىڭىزعا ون جىل بولىپ قالدى. وسى جىلدار ىشىندە نە ىستەدىڭىز؟ قانداي جاڭالىقتارىڭىز بار؟
– كۇنى كەشە عانا الپىس جاس مەرەيتويىما وراي ەلوردادا كونتسەرت وتكىزدىم. وندا رەپەرتۋارىمداعى تانىمال, قاناتتى اندەرىمدى جاس بۋىن, قازىرگى بەلگىلى انشىلەر ورىندادى. كونتسەرتتىڭ سونداي وزگەشەلىگى مەنىڭ تىڭدارماندارىم ءۇشىن جاڭالىق بولدى. ازىرگە ەڭ ۇلكەن جاڭالىعىم – وسى.
– ءسىز ورىندايتىن كوپ ءاندى جۇرت جاقسى كورەدى. سونىڭ ىشىندە ءوزىم دە بارمىن. بىراق ءبىر ءانىڭىزدى ەرەكشە ءسۇيسىنىپ تىڭدايمىن. «تاڭعى تىلەك» ءانىنىڭ تاريحىن بىلگىم كەلىپ وتىر. بۇل ءان سىزگە قالاي كەلدى؟ شاتاسپاسام, وسى تۋىندىنىڭ العاشقى ورىنداۋشىسى – ءوزىڭىز. كەيىننەن گۇلنۇر ورازىمبەتوۆا, قاينار قاتپاي ايتىپ ءجۇر…
– جاقىندا ەلوردادا وتكەن شىعارماشىلىق كەشىمدە بۇل ءاندى قانات پەن سۆەتا ايتباەۆتار ورىندادى. وتە جاراسىمدى, ەكەۋىنە قالىپپەن قۇيعانداي قونا كەتتى. كورەرمەن جاقسى قابىلدادى. بۇل – تەمىرالى باقتىگەرەەۆتىڭ ءانى. العاشىندا ءان سوزدەرى باسقاشا بولاتىن. باستاپقى ءماتىن ماعان ۇنامادى. سوسىن كومپوزيتورعا سوزدەرىن قايتا جازدىرۋدى ۇسىندىم. تەمىرالى اعا اقىن ءداۋىتالى ستامبەكوۆكە قازىرگى ءماتىندى جازدىردى. وتە ادەمى, قازاقتىڭ تاريحىنداعى اڭىزعا اينالعان ماحاباتتىڭ, ادالدىقتىڭ, سۇيىسپەنشىلىكتىڭ, ليريكانىڭ سيمۆولىنداي كەيىپكەرلەر – تولەگەن مەن جىبەك, ەڭلىك پەن كەبەك, قوزى مەن بايان وبرازىنان تاماشا تۋىندى شىقتى. بۇل ءاندى ۇزبەي وتىز جىلدان استام ۋاقىت ايتىپ كەلدىم. ال وسى جولى قانات پەن سۆەتا ادەمى الىپ شىقتى.
