قاسىم رۋحىنىڭ مۇراگەرلەرى

ادەبيەت تاقىرىبىندا اڭگىمە قوزعايتىندار وسى كۇندەرى قازاق جىرىنىڭ دەڭگەيى جوعارى ەكەنىن ايتادى. ال كىم بىلەدى, كەشەگى جىراۋلىق پوەزيامىز, شورتانباي قانايۇلى, دۋلات باباتايۇلى سەكىلدى زار زامان اقىندارى, ۇلى اباي, ماعجان, قاسىم, مۇقاعالي, جۇمەكەن, تولەگەندەر, بەرتىنگى جۇماتاي, كەڭشىلىكتەر بولماسا وسىناۋ بيىككە جەتەر مە ەدىك؟!

ءيا, كەيىنگى بۋىن اقىندارىنىڭ بارلىعى دا وسى پوەزيا الىپتارىنىڭ شاكىرتتەرى دەپ تولىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى. ماسەلەن, مارقۇم جاراسقان ءابدىراشتىڭ پوەزياسىندا ماعجاننىڭ اسەرى بايقالادى. بالاسى رۇستەمنىڭ اكەسىنىڭ جازبالارى نەگىزىندە تۇسىرگەن «قالادان كەلگەن قىز» كوركەم فيلمىندە ول انىق كورىنەدى دە.
سول سياقتى بيىل تۋعانىنا 110 جىل تولىپ وتىرعان قاسىم امانجولوۆتىڭ جىرى دا اسەر ەتپەگەن اقىندار كەمدە-كەم. داۋىلپاز اقىننىڭ تىكەلەي تاربيەسىن كورگەن عافۋ قايىربەكوۆ قاسىمدى ۇلتتىق اقىن دەپ باعالاعان. مۇقاعالي, جۇمەكەن, تولەگەندەر  قاسىمنىڭ جىرىنان قۋات الدى. مىسالى, مۇقاعالي «قاسىم سولاي بولماسا» دەگەن اتاقتى ولەڭىندە:
«ءبىر كۇي بار دومبىرامدا…» – يەسى قاسىم,
قاسىم سولاي بولماسا, نەسى قاسىم!؟
جىر بايگەگە اتتانعان ادام بولسا,
سورەدەگى قاسىمىن ەسىنە السىن!..– دەسە, تولەگەن, ءتىپتى قاسىمنىڭ جىرىمەن ساۋات اشقانىن ايتىپ:
قولىما ۇستاعاندا العاش كىتاپ,
جالىندى ولەڭىڭدى وقىپ ەدىم.
باۋراپ ەڭ كوڭىلدى سول كەزدەن-اق,
جانىمدى جىلىتىپ ءبىر وتتى لەبىڭ… – دەيدى.
وسى ورايدا ءبىراز جىل بۇرىن تەلەديداردان بەلگىلى ادەبيەتتانۋشى عالىم مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلىنىڭ سۇحباتىن تىڭداعان ەدىك. ول كىسى تاشكەنت پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا  تولەگەن ايبەرگەنوۆكە ساباق بەرگەن ەكەن. سوندا تولەگەننىڭ بالاۋسا جىرلارىن وقىپ, وعان قاسىمنىڭ اسەرىن بايقاعان. قىزىق كورىپ نەمەسە شەبەرلىگىن ۇشتاي ءتۇسۇ ءۇشىن بە, ايتەۋىر قاسىمنىڭ ءبىر جىرىن بەرىپ, وسىعان ۇقساس دۇنيەنى دە جازۋعا تاپسىرما بەرىپتى. مىنە, بۇل وقيعا جاڭاعى ايتىلعان ءسوزىمىزدى دالەلدەي تۇسەدى.
ال جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ:
داريعا-اي, قايدا كەتتى قاسىم اعام,
«دۇنيە قاسىرەتىنە جاسىماعان».
جوق ەندى, امال قانشا!
وت ەدى ول
مەن ۇشقىن سول ءبىر وتتان شاشىراعان…
نەمەسە:
مەزگىلىم از قايتپاعان, جاسىماعان,
ال تۇڭىلگەن كەزدەرىم باسىم ودان.
مازالاما پۋشكيندى, مەنىڭ ءۇشىن
جەتىپ جاتىر ءوزىمنىڭ قاسىم اعام – دەگەنىنەن قاسىمعا دەگەن قۇرمەتى بايقالادى.
مۇقاعالي دا, تولەگەن دە, جۇمەكەن دە – پوەزياعا وتكەن عاسىردىڭ ەلۋىنشى-الپىسىنشى جىلدارى كەلگەن اقىندار. ولەڭ ولكەسىنە جەتپىسىنشى-سەكسەنىنشى جىلدارى بەت بۇرعان قازىرگى تانىمال اقىندار دا قاسىم سالعان سۇرلەۋگە ءتۇستى. سول اقىنداردىڭ ىشىندە قاسىمنىڭ جىرىن ۇستاپ قالعان, ونىڭ بىردەن-ءبىر مۇراگەرى رەتىندە سەرىك اقسۇڭقارۇلىن ايتۋعا بولادى. اقسۇڭقارۇلىنىڭ قاي شىعارماسىن الساڭىز دا, ودان قاسىمنىڭ ورشىلدىگى بايقالادى. اقىننىڭ ءوزى دە مۇنى جاسىرماي, «قارقارالى – قارا ورمانىم» پوەماسىنىڭ كىرىسپەسىندە: «مەن ءۇشىن قارقارالىنىڭ كيەسى بولەك. شايتانكول – اققۋ مەكەنىم ەدى ول. «حح عاسىردىڭ جيىرما ءساتى» وسى جەردە دۇنيەگە كەلدى. قاسيەتتى توپىراعىنا ەمىرەنىپ, قاسىم مۋزاسىنا تەبىرەندىم…» دەسە, ءبىر جىرىندا:
ءوتتى-اۋ, ءومىر, قاسىم رۋحى
قامشى بوپ,
وزەگىمنەن ءوز قولىمەن ارشىپ وت,
ارقاداعى ارۋاعىم – ازا جىر,
قارقارالى – كوزىمدەگى تامشى بوپ… – دەيدى.
ساكەن سەيفۋلليننىڭ جىرىنان قۋات العان عالىم جايلىباي:
جاسىدىڭ دا تىرلىكتە, جۇدەدىڭ دە,
بومبا كەتتى جارىلماي جۇرەگىڭدە.
ورتكە تيگەن داۋىلداي ولەڭىڭمەن,
قارقارالى ءوزىڭسىڭ جىر ەلىندە! – دەپ قاسىم پوەزياسىنا باس يەدى. وسى عالىم اقىننىڭ قۇرداسى  قاسىمحان بەگمانوۆتىڭ قاسىمعا ارناعان تسيكل ولەڭدەرىنىڭ بىرىندە:
نايزاعايلى قارا بۇلتتاي قۇيىپ وتكەن جاۋىنىم,
سەمسەر ءتىلدى, وت جۇرەكتى تىنباي سوققان داۋىلىم.
جالعىز قالىپ جابىققان ءبىر وسى مۇڭلى جىلداردا,
ارۋاعى مەن جىرى مەنى دەمەپ كەلگەن باۋىرىم!.. – دەگەن جولدار بار. مىنە, وسى جولداردان قاسىمنىڭ «بابايقورعاننىڭ بالاسىنا» اسەرى انىق كورىنەدى. قاسىمحان قاسىم شىققان بيىككە شىعۋدى ارمانداپ:
ولمەيدى ماڭگى رۋحى كۇشتى اسىلدار,
قالادى ولار الماسقانمەنەن عاسىرلار.
ماعان دا ءبىر ءسات كوز سالىپ ءوتسىن ەرتەڭگى,
قازاق دەپ تۋعان قارا كوز جاپ-جاس قاسىمدار! – دەيدى.
جالپى, ادەبيەتتە, سونىڭ ىشىندە پوەزيادا الدىڭعى بۋىن اقىندارىنا كەيىنگى بۋىننىڭ جىر ارناپ, سىرلاسۋ ءداستۇرى بار.
ابايمەن سىرلاسپاعان اقىن جوق- اۋ, ءسىرا. سول سياقتى قازىرگى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى قازىبەك يسا دا كەزىندە قاسىممەن سىرلاسىپ, مۇڭىن شاققان. قاسىمنىڭ تاعدىرى اۋىر بولعانى, ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى عانا باسپاناعا قول جەتكىزگەنى بەلگىلى.
سول كەزدە:
بەرمەسەڭ بەرمەي-اق قوي باسپاناڭدى,
سوندا دا تاستامايمىن استانامدى!
ولەڭنىڭ وتىن جاعىپ جىلىتامىن,
ءوزىمدى, ايەلىمدى, جاس بالامدى… – دەپ رۋحىن الاسارتپادى.
باسپانا زارىن قاسىمنان كەيىن تالاي اقىندار تارتۋداي-اق تارتتى. بۇل قازىبەكتى دە اينالىپ وتپەگەن ەكەن. «قاسىممەن سىرلاسۋ» ولەڭىندە ول:
شابىت سىيلاپ اقىننىڭ سازى كوپكە,
قانات قاقتى ايدىننىڭ قازى كوككە.
باسايىن دەپ قاسىمنان قالعان ءىزدى,
كەلگەن ەدى قالاعا قازىبەك تە…
اسىپ جۇرسەم كەلدىم دەپ استاناعا,
تاپ بولىپپىن تاسكەرەڭ تاس قالاعا.
قاسقا جولىن قاسىمنىڭ جالعاپ كەلەم,
زارىن تالاي تارتقىزدى باسپانا دا… – دەپ ءوز جايىنان حابار بەرەدى.
وكىنبەن مەن دە ءبىر كۇن ولەمىن دەپ,
وكىنەم ۇقساتا الماي كەلەمىن دەپ.
كۇنىنە ءجۇز ويلانىپ, مىڭ تولعانام,
وزىممەن بىرگە ولمەسىن ولەڭىم دەپ… قاسىمنىڭ وسىلاي ءبىر جىرلاعانى دا بار. اقىننىڭ ولەڭى ولمەدى, ونىڭ رۋحى پوەزيا تورىنەن ماڭگىگە ورىن الدى… توقسانىنشى جىلدارى, ياعني تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى قازاق پوەزياسىنا كەلگەن بۋىن, ءححى عاسىردىڭ اقىندارى دا قاسىم جىرىن قادىرلەيدى, ودان قۋاتتانىپ, ءنار الادى.