تۇلعالارعا تاعزىم

وقۋشىلار سارايىندا تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسىنا قاراستى «رۋحانيات» ورتالىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن الاشتىڭ ارداقتى ازاماتتارى سۇلتانبەك قوجانۇلى, حايرەتدين ­بولعانباەۆ, اسىلبەك سەيىت جانە تەلجان ­شونانۇلىنىڭ 125 جىلدىعىنا ­ارنالعان «ۇلىلىققا تاعزىم» اتتى تاريحي-تانىمدىق كەش ءوتتى.ون توعىزىنشى عاسىردىڭ سوڭعى شيرەگى, ياعني 1894 جىل قازاققا قۇت قونعان جىل بولىپتى. ءدال وسى جىلى ۇلتىمىزدىڭ تالاي اسىلدارى دۇنيە ەسىگىن اشقان. حالقىمىز «ءۇش بايتەرەك» دەپ دارىپتەگەن ساكەن, ­ىلياس, بەيىمبەتپەن بىرگە ومىرگە كەلگەن ءتورت تۇلعانىڭ دا تاريحىمىزدان ويىپ العان ءوز ورنى بار.
كەش شىمىلدىعى اسىل ازاماتتاردىڭ ءومىر جولىن زەردەلەگەن بەينەكورىنىسپەن اشىلدى. تاريحشى ەرجان شاگيمولدين سۇلتانبەك قوجانوۆ تۋرالى بايىپتى بايانداما جاسادى. ول سوزىندە كورنەكتى قايراتكەردىڭ ساياسي قىزمەتى تاشكەنتتەگى سەميناريا وقۋشىلارىنان قۇرالعان «كەڭەس» اتتى استىرتىن جاستار ۇيىمىن قۇرۋدان باستالىپ, كەيىن مۇستافا شوقاي جانە ت. ب. ازاماتتارمەن بىرىگىپ «بىرلىك تۋى» گازەتىن شىعارعاندىعىن جەتكىزدى. قوجانوۆ تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارى بولعاندا قىزىل وكىمەتكە ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرىپ, قارسى تۇرعاندىعىن اڭگىمەلەدى. الاش ارىسى حايرەتدين بولعانباەۆ تۋرالى ءبىراز جىلداردان بەرى زەردەلى دۇنيەلەر جازىپ جۇرگەن اكادەميك ديحان قامزابەكۇلى ونىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى جايىندا ايتا كەلىپ, ماعجان اقىننىڭ «ءبىر تەڭى جوق, ءبىر كەمى جوق بولعانباي» دەگەنىن مىسالعا كەلتىردى. توم مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەديتسينا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن اسىلبەك سەيىتوۆ الاشوردانىڭ اقمولا وبلىس­تىق كوميتەتى باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولىپ, ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنا ۇلكەن ۇلەس قوستى. سەمەيدەگى گۋبەرنيالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىن باسقارعان جىلدارى كەۋدە اۋرۋىن ەمدەيتىن دەمالىس ورىندارىن اشتى. عالىم تەلجان شونانۇلى قوعامدىق-ساياسي قىزمەتىمەن بىرگە قازاق باستاۋىش مەكتەبىنىڭ تەوريالىق جانە تاجىريبەلىك نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. 1926 جىلى بايتۇرسىنوۆپەن بىرلەسىپ مەكتەپ وقۋشىلارىنا ارنالعان «وقۋ قۇرالى» جيناعىن قۇراستىردى. سونداي-اق قازاق قوعامى ءۇشىن قۇندى سانالاتىن «قازاق جەر ماسەلەلەرىنىڭ تاريحى» دەگەن كىتاپ جازدى. بىراق حالقىم دەپ جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەگەن ءتورت تۇلعا دا كەڭەستىك يمپەريانىڭ جازىقسىز قۇربانى بولدى.
شارا بارىسىندا بەلگىلى عالىم تۇرسىن جۇرتباي ءبىرتۇتاس الاش يدەياسى جولىندا مەرت بولعان ەسىل ەرلەردىڭ ەسىمى ەل جۇرەگىنەن ەشقاشان وشپەيتىندىگىن ايتتى. تاعىلىمدى كەش اسەم انمەن ءورىلىپ, كۇمبىرلەگەن كۇيمەن كومكەرىلدى.