بۇگىنگىدەي بەيبىت كۇننىڭ قادىرىن سۇم سوعىستىڭ ورتاسىنان ورالعاندار جاقسى بىلەدى. جەڭىس كۇنى قارساڭىندا استانالىق ارداگەر زينايدا بەرنيازوۆانىڭ شاڭىراعىنا باس سۇققان ەدىك. «ادامداردى ۇستىنەن تاپتاپ, اۋىر زەڭبىرەكپەن ەزگىلەپ وتكەن كۇندەرىمىز دە بولعان. جەردەگى توزاق دەگەن سول, قاراقتارىم!» دەپ قاريا تەرەڭ كۇرسىندى.
زينايدا اپا – اتىراۋ ءوڭىرىنىڭ تۋماسى. «سوعىس باستالعاندا سەگىزىنشى سىنىپتا وقيتىنمىن. 1942 جىلى قۇربىلارىم جەمىس اقبوپيەۆا, يۋليا زاحاروۆا, اجار حاسەنوۆا تورتەۋمىز سوعىس كوميسسارى بەگەەۆكە بارىپ, مايدانعا سۇراندىق. ول بىزگە ۇرسىپ, كابينەتىنەن قۋىپ شىقتى. سالىپ ايداپ اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنە كەلدىك. «ەل باسىنا كۇن تۋعان كەزدە پەش تۇبىندە تىعىلىپ قالاي جاتامىز؟» دەگەن ءسوزىمىزدى ەستىپ, پىسىق حاتشى گۋرەۆتەگى باستىعىنا جۇگىردى. اقىرى ءوتىنىشىمىز قاناعاتتاندىرىلىپ, قالادا ەكى ايلىق اسكەري دايىندىققا كىرىستىك. مىلتىق وقتاپ, سنارياد ۇشتاۋدى ۇيرەنگەن سوڭ, استراحانداعى 416-شى اۋە اتقىشتارى ديۆيزياسىنا قابىلداندىق» دەدى جاۋىنگەر اجە سول شاقتى ەسكە الىپ.
ەشەلونمەن جولعا شىعىپ, شابان ءجۇرىستى پويىزعا مىنگەندە زينايدا اپانىڭ قولىنداعى بار جۇگى – اقتالعان تارى مەن سيىردىڭ قارنىنا سالىپ ساقتاعان سارى ماي عانا ەدى. كيىم الۋعا رۇقسات جوق. ءىشى-باۋىرىن جۇقا كەرزى ەتىكتەن وتكەن قارا سۋىق قارىعاندا دا, زەڭبىرەكتىڭ جانىنان ەكى قادام اتتاي الماي وتىرعاندا دا, قانعا بوككەن دالادا قايدا باس ساۋعالارىن بىلمەي الاسۇرعاندا دا ۇيدەن اكەلگەن ازىعى جانىن ساقتاپتى.
– بەلارۋس جەرىنە تابان تىرەگەن ءبىزدىڭ اسكەردى نەمىستەر بومبامەن قارسى الدى. جولشىباي كۋا بولعان كورىنىستەر جاعا ۇستاتارلىقتاي ەدى. قيراعان اۋىلدىڭ ورنىندا تەك ۇيلەردىڭ مۇرجاسى عانا قالعان. جەردىڭ بەتىن سولداتتاردىڭ ءولى دەنەلەرى جاپقان. زەڭبىرەكتى سۇيرەپ كەلەمىز. سالماعى بىرنەشە توننا اۋىر ارتيللەريانىڭ دوڭعالاعى ادامدارعا تىرەلىپ, اينالمايدى. جانشىپ وتۋگە جۇرەك داۋالامايدى. كىبىرتىكتەيمىز. كومانديردىڭ «توقتاۋشى بولما!» دەگەن بۇيرىعىنان سوڭ امالسىز ىلگەرى جىلجيمىز. دۇنيە توڭكەرىلىپ جاتىر. اسپان جوعالىپ كەتكەن. اۋادان تەك وق پەن قان ءيىسى ساسيدى, – دەگەن زينايدا اجە از-كەم كىدىرىپ, ءۇنسىز قالدى. قارتتىڭ ءالسىز ۇنىنەن تاماعىنا تىعىلعان وكسىكتى سەزدىك. تارامىس قولدارىمەن ورامالىنىڭ شەتىن شيىرشىقتاپ وتىرىپ, سالدەن سوڭ اڭگىمەسىن قايتا جالعادى. – تاڭنان تۇنگە, تۇننەن تاڭعا جالعاسقان شايقاستا ءوزىڭدى ۇمىتاسىڭ, اشتىققا دا شىدايسىڭ. بىراق شولگە ءتوزۋ مۇمكىن ەمەس ەكەن. كۇشىڭ سارقىلعاندا سۋ ىزدەيسىڭ. ويدىم-ويدىم جەرلەرگە يىرىلگەن شالشىق سۋ ادام قانىمەن ارالاسقان. بەتىن شايقاپ جىبەرىپ, ۋىسىمىزعا تولتىرىپ ىشەمىز. سۋ ەمەس, قان ىشتىك. جيىركەنبەدىك. 1943 جىلدىڭ قىسىندا قار قالىڭ جاۋدى. كەي كۇندەرى اياز 63 گرادۋسقا دەيىن جەتتى. ۇستىمىزدە – ءبيتتىڭ قابىعىنداي جۇقا شينەل. سۋىق سۇيەكتەن وتەدى. وت جاعۋعا بولمايدى. وت جاقساق, جاۋ جاعى مۇقيات جاسىرىلعان اۋىر ارتيللەريانى بايقاپ قالادى. ورنىمىزدان سەكىرىپ, اياعىمىزدى ءبىر-بىرىنە سوعامىز. ءسويتىپ جىلىندىق.
كۋرسكىنىڭ تۇبىندە
اسىل جاندى قالدىردىم.
ەلەستەيدى بۇل كۇندە
سول ءبىر قيماس جان قۇربىم…
ۇيگە كىرسە دە, شىقسا دا, زينايدا اجە وسى جولداردى سان مارتە قايتالايدى. اۋداندىق گازەت رەداكتسياسىندا تەرىمشى بولىپ ءجۇرىپ مايدانعا سۇرانعان قۇربىسى جەمىستەن ءدال سول تۇستا ايىرىلعان ەدى. جاۋ ۇشاعىنىڭ تۇندەلەتىپ تاستاعان اۋىر بومباسى زەڭبىرەك كۇزەتىندە تۇرعان بويجەتكەندى ءبىر ساتتە جوق قىلىپ جىبەرگەن.
كەيىپكەرىمىز فاشيستەردىڭ جاۋىزدىعىن تالاي رەت كورگەن. اسىرەسە, بەلارۋس ولكەسىندەگى كاستورنايا ستانساسىندا نەمىس سولداتتارى قىرىق شاقتى بالانى تاماقتارىنان اسىپ, وتقا قاقتاپ كەتكەنىن زينايدا اجە ەشقاشان ۇمىتپايدى.
– 1945 جىلى 25 قازاندا دوسسور ۆوكزالىنا ءتۇستىم. ەلدە جاعداي قيىن ەكەن, كارتوچكالىق جۇيە. ءبىر قالاش قارا نان 400 سوم تۇرادى. اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنە جۇمىسقا تۇردىم. ارتىنان مايدانداس قۇربىم يۋليا زاحاروۆا ەكەۋمىز گۋرەۆ مەديتسينا ۋچيليششەسىنە سىرتتاي ءتۇسىپ, ءبىتىرىپ الدىق. اۋداندىق وكپە اۋرۋلارى اۋرۋحاناسىنا مەيىربيكە بولىپ ورنالاسىپ, سول جەردەن 1980 جىلى زەينەتكەرلىككە شىقتىق, – دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى قاريا.
جۇبايىنان ەرتە ايىرىلسا دا, ۇل-قىزدارىن وقىتىپ, جەتىلدىردى. قازىر زينايدا اجە استانادا نەمەرە-شوبەرەلەرىنىڭ ورتاسىندا باقۋاتتى تۇرمىس كەشۋدە. جاتسا دا, تۇرسا دا, قاھارمان اجە ەل تىنىشتىعىن تىلەۋدەن شارشامايدى.
بوتاگوز ماراتقىزى
