بالا كۇنىمنەن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تۋرالى كوركەم كينونى ۇناتىپ كورەمىن. وسى ادەت ءالى دە بويىمنان قالعان جوق. اسىرەسە, جاۋدىڭ قۇتىن قاشىرىپ, تۇنەمەلىك «ءتىل الۋعا» باراتىن بارلاۋشىلار جايىنداعى ءفيلمدى قالت جىبەرمەيمىن. جانە سول تۋىندىلارداعى بارلاۋشىلاردىڭ كەلبەتى كوبىنەسە وزگە ۇلت وكىلدەرىنە كوبىرەك ۇقسايدى دا, ىشىمنەن «شىركىن-اي, سولاردىڭ ءبىر-ەكەۋى نەگە قازاق بولمادى ەكەن» دەپ ويلايتىن ەدىم. سوعان كادىمگىدەي جانىم اۋىراتىن. سويتسەم, شىنايى ومىردە ءبىزدىڭ اتالارىمىز دا ءباھادۇر بارلاۋشى بولعان ەكەن. سونىڭ ءبىرى, جوق, ءبىرى ەمەس بىرەگەيى, كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى دەگەن مارتەبەلى اتاقپەن تەڭەستىرىلگەن «داڭق» وردەنىنىڭ تولىق يەگەرى – المۇقان سەمبينوۆ. توقتاڭىز! بىزگە بۇل ەسىم وتە تانىس. ءيا, ءيا, ءبىز ەلورداداعى قاھارمان اتامىز اتىنداعى كوشەنىڭ ءارى تۇرعىنى بولامىز.
جەڭىس مەرەكەسىنە وراي قايسار ەر تۋرالى ماقالا جازباق نيەتپەن ول جايىندا ايتىلعان, جازىلعان دەرەكتەردى ىزدەستىرىپ كوردىك. ارينە, ەرجۇرەك اتامىز تۋرالى جازىلعان دۇنيەلەر تىم از. ايتەۋىر, ينتەرنەتتە تام-تۇمداپ بولسا دا دەرەك بار ەكەن. سونى كوڭىلگە قاناعات تۇتۋعا تۋرا كەلدى. سەمبينوۆ ون سەگىزگە ەندى تولعان شاعىندا, ياعني, 1942 جىلى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى. 1210-اتقىشتار پولكىنىڭ بارلاۋشىلار ۆزۆودىنىڭ قۇرامىندا بولادى. سوعىستا بارلاۋشىلاردىڭ ءرولى جوعارى بولعان. وعان كەز كەلگەن جاۋىنگەر تارتىلا بەرمەگەن. سايدىڭ تاسىنداي سايىپقىراندار تاڭدالعان. ولار الدىن الا جاۋدىڭ قانداي ستراتەگيالىق جوسپار قۇرىپ وتىرعانىن انىقتاپ وتىرعان. ول ءۇشىن جاۋ شەبىنە بارىپ, «ءتىل الىپ» قايتۋ قاجەت. ارينە, جاۋدىڭ شەبى دەگەن اشىق-شاشىق جاتقان ساراي ەمەس. سىبىر ەتكەن ءشوپ تە قاراۋىلعا الىنعان. سونداي وتە ءبىر ساقتىقپەن, ايلاكەرلىكپەن, ءتىپتى, سول جولدا كەرەك دەسە ءومىردى دە قۇرباندىق ەتىپ, جاۋ ورتاسىنا بارىپ, «ءتىل الىپ» قايتۋ ناعىز ەرجۇرەك ەرلەردىڭ ءىسى دەۋگە بولادى.
تاريحشى باۋىرجان بوگەنباەۆ «قاھارمان بارلاۋشى» دەگەن ماقالاسىندا المۇقان اتامىزدىڭ العاش «ءتىل الۋعا» بارعانداعى باستان كەشكەن ەستەلىگىن كەلتىرەدى. وندا: «پروجەكتور ساۋلەسى قاراڭعى ءتۇندى قاق ءتىلىپ, بۇكىل توڭىرەكتى جارق ەتكىزىپ جىبەردى. ءبىز باستارىمىزدى تومەن تۇقىرتا, جەرمەن-جەكسەن جاتا قالدىق. ارتىنشا الدەقايدان اۆتومات تىقىلداپ قويا بەردى. اۆتوماتتان اتىلعان وق پەن جارقىل جاۋدىڭ الدىن الا جاساعان ساقتىعى سياقتى. مۇندايدا ءسال وعاش قيمىل جاساۋ, باس كوتەرۋ قاۋىپ. بۇل جولى مەنىڭ بارلاۋعا العاش شىعۋىم. بارلاۋشى جولداستارىم سەرجانت دانيل لەبەدكين جانە سەرجانت نيكولاي بەلوۆ بۇرىن تالاي رەت جاۋمەن تۇنگى ايقاستا كەزدەسىپ, ىسىلعان جىگىتتەر بولاتىن. تاڭ سىبىرلەي باستاعان شاقتا ءبىز ۇشەۋمىز كەنەتتەن نەمىس ترانشەياسىنا سەكىرىپ تۇستىك. قاتتى ساسىپ قالعان فاشيست باقىرىپ جىبەردى. بىراق ونىڭ قايتا باقىرۋعا شاماسىن كەلتىرگەنىمىز جوق, دىمىن ءوشىرىپ, وكوپتان سۇيرەي جونەلدىك. ءسويتىپ, ءبىز جاۋىنگەرلىك تاپسىرمانى ورىنداپ شىقتىق. مەن ءىىى دارەجەلى «داڭق» وردەنىمەن ماراپاتتالدىم» دەپ جازادى.
ودان كەيىن دە بارلاۋشى تالاي جورىقتارعا شىعىپ, ەرلىكتىڭ ەرەن ۇلگىسىن كورسەتەدى. 1945 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا جەكە قۇراممەن ماڭىزدى تاپسىرماعا اتتانادى. ودەر وزەنىنىڭ قولتىعىنداعى ميۋلروز قالاسىنىڭ ماڭىندا جاۋ شتابىنىڭ ماشيناسىنا شابۋىل جاسايدى. ەكى نەمىستى ءولتىرىپ, ءبىر وفيتسەردى تۇتقىنعا الادى. ءدال سول ايدا تاعى دا شەسپتسينگ ەلدىمەكەنىندە ءبىر بروندى كولىكتى وتقا وراپ, ءۇش بىردەي جاۋ اسكەرىن قولعا تۇسىرەدى. ىزگە تۇسكەن جاۋدى بوگەۋ ءۇشىن سەرىكتەرىن العا جىبەرىپ, جالعىز ءوزى ونعا جۋىق دۇشپاننىڭ كوزىن جويادى. وسى كوزسىز ەرلىگى ءۇشىن المۇقان سەمبينوۆ ءىى دارەجەلى «داڭق» وردەنىن كەۋدەسىنە قادادى. ال ءۇشىنشىسىن… سوعىس اياقتالعاننان كەيىن كسرو جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ 1945 جىلدىڭ 15 مامىرىنداعى جارلىعىمەن ءى دارەجەلى «داڭق» وردەنى بەرىلەدى. ءسويتىپ, قىلىشتاي قيىپ تۇسەر جيىرما بەس جاسىندا «داڭق» وردەنىنىڭ تولىق يەگەرى اتاندى.
ەندى باتىر ومىرىنەن ءبىر دەرەك. جاۋجۇرەك اتامىز 1924 جىلى اقمولا وبلىسى جاڭابىرلىك اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. قاندى مايداننان ورالعاننان كەيىن تۋعان ەلىن كوركەيتۋگە بار كۇشىن جۇمسايدى. 1951 جىلى اباي اتىنداعى الماتى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن ءتامامدايدى. اقمولادا اشىلعان قۇرىلىس تەحنيكۋمىنىڭ العاشقى ديرەكتورى بولدى. پارتيا سالاسىندا قىزمەت ىستەيدى. ايتپاقشى, سول وتتى جىلداردا وسى توپىراقتان 47 كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى, 7 «داڭق» وردەنىن تولىق العان قاھارماندار شىققان. بۇل دا ءبىر باتىرلىقتىڭ تۋى تىگىلگەن جەردىڭ كيەسى بولار. ءبىر وكىنىشتىسى, كەلەشەك ۇرپاقتىڭ اماندىعى ءۇشىن قاسىق قانى قالعانشا كۇرەسىپ, بەيبىت كۇندى ورناتۋعا بەلسەندى ۇلەس قوسقان اسىل ازامات 1972 جىلى نەبارى 48 جاسىندا ومىردەن ءوتىپ كەتە بارادى.
ازامات ەسەنجول
