اڭگىمەنىڭ القيسساسى مىنادا. «استانا اقشامى» گازەتىندە جاريالاناتىن ماتەريالدارىمىزدى قازنەتتەگى قالىڭ جۇرتقا تاراتۋ ماقساتىندا وقىرمانى 150-400 مىڭنان اسىپ جىعىلاتىن جەلىدەگى توپتارعا تىركەلدىم. توپتىڭ ماڭدايشاسىندا ينتەرنەت رەسۋرستارعا, باق-تىڭ سايتتارىنا جارناما جاساۋ اقىلى دەپ كورسەتىلگەن. ەسەسىنە كەز كەلگەن جەلى پايدالانۋشىسى ۇناتقان جاڭالىقتارى مەن سۋرەتتەرىمەن بولىسە الادى. ءبىرى, شىنىمەن دە, الەۋمەتكە قاجەتتى اقپارات بولسا, كوبىسى قاراڭعى حالىقتىڭ قارابايىر ءارى انايى جازبالارى… وسەك-اياڭعا, جالعان جاڭالىققا, ەسكىرگەن فاكتىگە نەگىزدەلگەن كونتەنتتى تاراتۋ مەن ونى تۇتىنۋ مەدياساۋاتتىلىقتىڭ بولماۋىندا دەپ شەشتىم. ينتەرنەتتە وتىراتىن ادامداردىڭ مەدياساۋاتتىلىق دەڭگەيىن قالاي ارتتىرۋعا بولادى؟ ءداستۇرلى باق ولاردىڭ ورنىن باسا الا ما؟ ماماندارعا جۇگىنىپ كورەيىك.
– حالىقتىڭ اقپاراتتى قورىتۋ دەڭگەيى تومەن ەكەنى راس. ونىڭ دالەلى – «جاعا ۇستاتتى», «اتامنىڭ باسىن-اي», «كەتشى بار» سياقتى توپتاردىڭ جازبالارى استىنداعى پىكىرلەر.
كەزىندە بىرنەشە رەت ەكسپەريمەنت جاساپ, حالىقتىڭ رەاكتسياسىن باقىلاپ كوردىم. ويدان قۇراستىرىلعان جالعان اقپارات تاراتقاندا, جازبا بىردەن «حانتالاپايعا» ءتۇستى. كوممەنتاريدە ادامدار داۋلاسىپ, ءبىر-بىرىنە قارعىس ايتىپ, ۇرىس-كەرىس باستالىپ كەتتى. اقپاراتتىڭ شىندىعىن تەكسەرىپ جاتقان ەشكىم جوق. كەيىن جازبامدى ءوشىرىپ تاستادىم.
قازىرگى كەزدە بۇل توپتار كوپ سايتتارعا قاراعاندا ىقپالدىراق. قارالىم جاعىنان الدەقايدا جوعارى. ولار بەلگىلى ءبىر توپتاردىڭ كۇشىمەن اشىلعانى انىق. ماقسات حالىقتىڭ نازارىن باسقا جاققا اۋدارۋ, ءىشىن پىستىرماۋ بولۋى ابدەن مۇمكىن. ساپا جاعىنان ءداستۇرلى باق-پەن باقتالاسا المايتىنى بەلگىلى. الايدا كەيبىر سايتتاردىڭ ول توپتاردان ايىرماشىلىعى جوق. ءتىپتى, توپتاردىڭ ءبىرى لاس اقپارات تاراتاتىن پورتالعا تيەسىلى.
الداعى ۋاقىتتا جالعان, لاس اقپاراتتان حالىق جەرىنىپ بەرى قاراي شىعا باستاۋى كەرەك. كۇتەيىك.
– الەۋمەتتىك جەلىدەگى فەيك جاڭالىقتارعا توسقاۋىل قويۋ ماقساتىندا بيىل ءساۋىر ايىندا Facebook ءوزىنىڭ جاڭا فۋنكتسياسىن ىسكە قوستى. ونىڭ ەرەكشەلىگى, جاڭالىقتار لەنتاسىنداعى ءار ماقالانىڭ جوعارى بۇرىشىندا كىشكەنتاي بەلگى تۇرادى. سونى باسقاندا, الگى ماقالانىڭ اۆتورى تۋرالى قىسقاشا دەرەك, سول تاقىرىپقا قاتىستى باسقا دا ماقالالار, ماقالانى قاي جەرلەردە بولىسكەنىن كورسەتەتىن كارتا جانە ونى بولىسكەن دوستارىڭىزدىڭ ءتىزىمى شىعادى. وكىنىشكە قاراي, بۇل سەرۆيس ازىرگە تەك اقش-تا قولجەتىمدى. ال ءدال قازىر قازنەت قولدانۋشىلارى وزدەرىن فەيك جاڭالىقتاردان قالاي قورعاي الادى دەگەنگە كەلسەك, مىناداي قاراپايىم ادىستەردى ۇسىنار ەدىم. ءبىرىنشىسى – دەرەككوزدى تەكسەرۋ. ياعني اۆتوردىڭ قانداي اقپاراتقا سۇيەنىپ جازعانىنا نازار اۋدارۋ كەرەك. ەكىنشىدەن, ماقالانىڭ ىشىندەگى سىلتەمەلەرگە, ينتەرنەت تىلىمەن ايتساق, لينكتەرگە ءمان بەرگەن ءجون. لينكتەردەگى اقپارات ءماتىننىڭ شىنايىلىعىنا دالەل بولا الا ما, سونى تابۋ قاجەت. ۇشىنشىدەن, ماقالانىڭ ۋاقىتىنا زەر سالىڭىز. تورتىنشىدەن, ماقالاداعى سۋرەتتىڭ URL-سىلتەمەسىن ارنايى سايتتارعا ەنگىزۋ ارقىلى ونىڭ فوتوشوپپەن وزگەرتىلگەن-وزگەرتىلمەگەنىن ءبىلىپ الۋىڭىزعا بولادى. بەسىنشىدەن, سىني ويلاۋ قابىلەتىڭىزدى بارىنشا پايدالانىڭىز. ءسىزدىڭ جەكە باس ويىڭىز اقپاراتتىڭ وبەكتيۆتىلىگىن انىقتاۋعا قانداي دا ءبىر اسەر ەتىپ تۇرماعانىنا كوز جەتكىزىڭىز.
– مەدياساۋاتتىلىق كوپ ماسەلەنى قامتيدى: ساۋاتتى جازۋدان باستاپ, اقپاراتتى سۇرىپتاپ ءسۇزىپ, قابىلداۋعا دەيىن. قازىر ساۋاتتىلىق گازەت-جۋرنالداردا كوپجىلدىق تاجىريبەسى بار, قالامى ىسىلعان, ءوز سالاسىنا ماحابباتپەن بەرىلگەن جۋرناليست قاۋىمنىڭ ارقاسىندا عانا ساقتالىپ تۇرعانداي. ال تەلەارنالار تۋرالى سول سالانىڭ «مايىن ىشكەندەر» ايتا جاتار.
جەلى بەتتەرىندەگى «اتامنىڭ باسى», «جاعا ۇستاتتى» سىندى توپتاردى ءبىر شولىپ شىقتىم. وكىنىشتىسى, مودەراتورلاردىڭ كوبى – ءوزىمىزدىڭ ارىپتەستەر.
تەلەديدار قاراپ, گازەتتەن راس-وتىرىگىن انىقتايمىن دەگەنشە ءبىراز ۋاقىت كەتەدى. ال الەۋمەتتىك جەلى قازىر باسىپ وزعاندىقتان, جۇرت شىنايى جانە جالعان اقپاراتتىڭ اراجىگىن اجىراتپاستان جۇتا بەرەدى.
دەسە دە, الەۋمەتتىك جەلىنى تۇتىنىپ وتىرعانداردىڭ بارلىعى ساۋاتتى ەمەس. ەشكىم «مەن ساۋاتسىزبىن, سوندىقتان نە بولسا سوعان سەنە بەرەمىن» دەپ ءوزىنىڭ اڭعال, اقىماقتىعىن اشكەرە ەتپەيدى. جەلىدە جەلىپ جۇرگەن اقپاراتقا ەرەدى, ەلتيدى, سەنەدى.
مەنىڭشە, وقىرمان ءبارىبىر دە ساۋاتتىلىقتى ساعىنادى, ءتۇبى وسىعان كەلەدى. ءبىر عانا مىسال, «قالاي جاعدياىڭ؟» دەپ سۇرادىم. قاتەنى كوزىڭىز شالدى دا, بەيسانالى تۇردە اشۋلاندىڭىز. كوردىڭىز بە, اقپارات ساۋاتتى جازىلۋ كەرەك جانە سانا ساۋ بولۋى ءۇشىن دە ساۋاتتىلىق ارقاشان وزەكتى.
ءيا, قازىر ءبارى جەڭىل تاقىرىپ قويىپ, ورىنسىز نارسە جازادى. تاقىرىپتى ايقايلاتىپ قويادى دا, وقىساڭ, تۇك تۇسىنبەيسىڭ. ورىندى كوتەرگەنسىز ماسەلەنى.