«جيىرماسىنشى عاسىردىڭ جيىرما ءساتى» اتتى پوەما-پانوراماسىمەن قازاق پوەزياسى تابالدىرىعىنان ەمىن-ەركىن اتتاپ, «قاسقىردىڭ مونولوگى» ولەڭىمەن وقىرماندارىن ءتانتى ەتكەن ارقالى اقىن, حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى سەرىك اقسۇڭقارۇلىنىڭ قالامىنان ءححى عاسىردا دا قۋاتتى جىرلار تۋىپ جاتىر. «اقشامنىڭ» انتولوگياسى» اتتى جاڭا ايدارىمىزدا سونداي ءبىر توپ جىردى ۇسىنامىز.
تۇياعى جەر تىلگىلەپ,
بالشىق – جونى, ءبۇيىرى,
قاراعاندىعا كىردى كەپ
قاراگەردىڭ ءۇيىرى.
الاس-كۇلەس توپتارى.
اسفالت جولعا بوپ ءتاڭىرى –
اۆتوبۋستار توقتادى,
اۆتو بىتكەن توقتادى!
قايدان كەلگەن ساندالىپ,
شابا-شابا جاراپ ءبىر.
«وربيتاعا» تاڭعالىپ,
وقىرانا قاراپ تۇر.
جاسقا تولى جانارى,
ءبارى دە ۇركەك اشۋلى.
قىمىزحانا جارنامالارى,
كوزىنە وتتاي باسىلدى!
جەلىدەگى قۇلىن مەن
بيە ەدى ول شىدەرلى.
سونى كورىپ… ءبىر ۇنمەن
كىسىنەپ-كىسىنەپ جىبەردى!
ۇلگەرمەدى اۆتولار
نە – كىدىرىپ, نە – تۇرىپ;
كوكجيەككە اقتى ولار,
كوكتەي ءوتىپ – سەكىرىپ…
تۇرا شاپتى كۇيىنە!
قاراگەر جالت قارادى:
كوزىنەن بۇل دۇنيە
جىلاپ كوشىپ بارادى.
* * *
سىعان دەگەن ۇلىستىڭ كوڭىلى نەگە
توق ەكەن؟
ۇلتتىق مەملەكەتى دە,
ۇلتتىق مادەنيەتى دە,
ۇلتتىق ادەبيەتى دە –
جوق ەكەن…
قازاق دەگەن نار ەكەن عوي, نار ەكەن,
ۇلتتىق ءىرى مەملەكەتى,
ۇلتتىق ءدىلى,
مادەنيەتى,
ۇلتتىق ۇلى ادەبيەتى –
بار ەكەن!
و دا, بىراق, كوپ نارسەگە زار ەكەن…
* * *
«فب-دا»: «وتكەن ومىردە كىم بولعانسىز؟» دەگەن ساۋالناماعا: «ءسىز – تسەزار بولعانسىز!» دەپ تۇر…
بۇل – وتىرىك.
مەن وسكەمىن جۋساندا,
سوعان جۋدىم بەت-اۋزىمدى – جۋسام دا;
اكىم بولىپ كورگەم جوقپىن عۇمىرى, –
اقىن بولعام قاشان,
قايدا تۋسام دا.
تالاي جەردى بازارلاعان شىعارمىن,
كىر-قوڭىمنان تازارماعان شىعارمىن; –
اقىن بولعام…
مۇمكىن وندا ەگىلىپ,
بۇگىنگىدەي جازا الماعان شىعارمىن؟
كۇللى دۇنيە سىيىپ كەتىپ تاڭدايعا,
«مال قايدا» دەپ ويلاماپپىن,
جان قايدا؟!
تسەزاردايىن اكىم, ءزىلدى پاتشا بوپ,
ەلدى بيلەۋ جازىلماعان ماڭدايعا.
سوندا وكىنىپ, تالاي باستى شايقاعام,
ەندى كەلىپ:
دوسپانبەتتەي:
«وكىنبەن!» دەپ ايتا الام.
قايتا تۋسام, – اقىن بولام ادەيى,
كورەسىندى كورۋ ءۇشىن قايتادان.
سودان كەيىن…
ماڭدايىمنان جەل ەستى,
بەلىم – بەلمەن, ەلىم – ەلمەن تەڭەستى!
ارعى اتامنىڭ ءبارى – پاتشا!
ال ماعان
تاعى… پاتشا بولۋ تاڭسىق ەمەس-ءتى.
بۇل – وتىرىك.
مەن وسكەمىن جۋساندا,
سوعان جۋدىم بەت-اۋزىمدى – جۋسام دا;
اكىم بولىپ كورگەم جوقپىن عۇمىرى, –
اقىن بولعام قاشان, قايدا تۋسام دا.
الماتى.
مۇقاعالي ەسكەرتكىشى
ەل-جۇرتىڭىز سۇيىنە ءبىر قارادى.
كۇندەسىڭىز – كۇيىنە ءبىر قارادى.
ە… قايتەدى بوققا قونعان شىبىندار,
سىزدەي بولىپ… گۇلگە قونعان ارانى؟!.
* * *
Facebook-تە ءبىر قىز بار…
ارۋ قانداي!
جان-جۇرەگىن كەمەل ءبىر جان ۇعارداي;
باقسىلارعا ىشىنەن جان تارتادى,
جاقسىلارعا جادىراپ, جانى قالماي!
ەل دەگەندە ەگىلىپ, جەر دەگەندە,
Facebook-تە كوز جاسى سەلدەگەندە;
مۇحيت بولىپ كەتەدى مىنا جالعان,
تەڭىز دەگەن تۇك بولماي, كول دەگەندە!
«فب-ىڭدا – نە اڭگىمە؟» دەگەندى ايتپا,
كوز جۇگىرىپ كەتسە جۇرت كومەي جاققا,
اباي ەلىن بەتكە الىپ, الاسۇرىپ,
ول اتتانىپ كەتەدى سەمەي جاققا.
ول بار كەزدە وتتاماي, تىنىش جۇرگەي,
(فب-عا دا مۇڭكىگەن ءيىس كىرمەي!);
…ارۋمەنەن سۋرەتكە تۇسەدى بۇل,
ايارلارمەن يىعىن تۇيىستىرمەي…
ول – جارالعان…
ول – قولدان جاسالماعان;
ءتاڭىرىنىڭ تەزىنەن اسا الماعان.
ماگنيتى مۋزانىڭ تارتقان كەزدە,
مايرا ءانشى سىقىلدى ماسايراعان…
ەلتايدىڭ ەلگە كەلۋى*
ماڭايى – قاباعان يت ابالاعان,
جولاتپاي قالىڭ ەلدى قامالاعان…
قورتىعىن وسىنشاما قۇداي كورگەن,
قورقامىن مىنا ءبىر سۇم زامانادان؟!
مەنشىگى مەنەن قالعان نەسىبەدەي,
مىنانىڭ, قۇدايىم-اۋ, نەسى كەدەي؟
ەل-جۇرتى ەگىلىپ ءبىر ناز ايتقاندا,
تىڭداۋعا جارامادى-اۋ, ەسىنەمەي؟!.
ماڭايى – قاباعان يت ابالاعان,
جولاتپاي قالىڭ ەلدى قامالاعان…
ەسەرگە ەكى كوزىن جاۋتاڭداتىپ,
جاقسىنى بيلەي مە ەندى جامان ادام؟!
شاھ-كارىم!**
ابىز بولار جاسىڭىزدا,
مەن عانا قالعانىم با قاسىڭىزدا؟
جاناتتىڭ*** قاقپاسىن كەپ سايتان اشىپ,
بالاقتىڭ ءبيتى شىقتى-اۋ, باسىڭىزعا…
(*«جوعارى مارتەبەلى» ەلتاي ەرنازاروۆ سەمەيگە كەلگەندە (1931 ج.) شاكىر (مۇحاممەدشاكھۇر ) ابەنوۆتىڭ **شاھ-كارىم قۇدايبەردىگە ايتقان ولەڭى.
***جانات – سوتسياليزم, عاجاپ دۇنيە (سول كەزدەگى حالىق ۇعىمىندا).
كوشپەلىنىڭ تۇياعى
ەل ايتار: «ءيمانجۇسىپ (قايناعان كەك!),
سان سۇمدى الدىنا ساپ ايداعان» دەپ.
يساتاي ءباھادۇر بار – ماحامبەتتە,
ابايدا – ەرتەگىشى بايماعانبەت…
ماعجاندا ءاليحان مەن احاڭدار بار,
ءالىمحان, كەيكى باتىر,
جاحاڭدار بار!
زامانا قولىن بايلاپ جىبەرمەدى,
ايتپەسە, ورمان تۇگىل, جاھاندى الار؟!
ماڭدايدى تاعدىر تاسقا تىرەدى كەپ,
ايتپايدى ەل ءبىزدى سونداي ءىرى ەدى دەپ؟
دۇنيەگە مەن دە داۋرەن سالار ەدىم,
قايتەيىن, قاسىمدا ونىڭ بىرەۋى جوق!..
كومەيدەن شىقپاي, قايران, قاز ءۇنىم سول,
مەنىڭ دە تاتىپ جۇرگەن ازىعىم – سور;
بورىدەن جۇرت –
تۇلكىگە اينالعاندا,
دۇنيەگە كەلدىم بوزداپ, جازىعىم – سول.
نىسانباي جىراۋدايىن ساپقا بارماي,
دۇنيەدەن كەتىپ بارام باپتانا الماي;
شەرنياز اقىندايىن, وڭباعاننىڭ
باسىنا يت تەرىسىن قاپتاي الماي!..
قۋ تاعدىر قولىن بۇلعاپ, شاقىردى يتتەي:
قايتەيىن, ءبىراز شارۋام جاتىر بىتپەي;
ءبىرجانداي سال, سەرىدەن نوكەر جيناپ,
ماڭىنا قىزدى اۋىلدىڭ شاتىر تىكپەي…
جۇرەتىن جاي-كۇيىمدى تاقا بىلمەي,
كوپ ەلدى كوزىمە ىلعي جاتام ىلمەي;
جابىعىپ جۇرگەن ەردى قايدان ءبىلسىن,
جاۋىنا جالعىز شاپقان باھادۇردەي…
* * *
كوگىندە گۇلزارىنىڭ قالىقتاعان, –
سەرگەي عوي!*
سەرگەي – قۇستاي شارىقتاعان!
قارىق قىپ قاراورمانداي رەسەيىن,
وشاعىن, مارحۇم, بىراق جارىتپاعان…
سەرگەي عوي…
سەرگەي دەگەن پەرىدەي دەپ,
قاشقاندا ەل… ءسۇيدى ول ءبارىن ەڭىرەي كەپ…
ولىمگە…
وكىمەتكە قارامادى,
الاشتان تۋعان اقان سەرىدەي بوپ!
زامانا قۇبىلعاندا نە تۇرگە ەنىپ,
مۋزاعا عانا اپپاق بەتىن بەرىپ,
تۇرعان-دى ول قۇبىلاعا عانا قاراپ,
جۇرگەن-ءدى ول مۇقاعالي سەكىلدەنىپ!
قۋ تىرلىك كۇندە اياق-قولدى تۇساپ,
ءىرى ەدىم,
تالاي جەردە بولدىم ۇساق;
مەن سەنى تاستاپ وسى, بوق-دۇنيە,
ولەڭگە كەتسەم بە ەكەن؟!.
بومج قۇساپ…
كەتە الماي…
سىي-قۇرمەتكە بولەنگەندەي,
كوسەگەم سودان كۇندە كوگەرگەندەي,
وڭمەندەپ نەگە ءجۇرمىن؟!
ء(وزى – پەندە,
ولەڭنەن سىي دامەتكەن ولەرمەندەي…).
(*سەرگەي ەسەنين)
* * *
ىلەسە الماي ۋاقىتقا كەش قالارمىن.
مەن قارتايعام…
مەن دەگەن – ەسكى اداممىن…
قارتايعان سوڭ, قايتەيىن, شالدارعا ۇساپ,
وتكەن-كەتكەن ءومىردى ەسكە الارمىن.
اتام – تۇرىك,
ۇماي-دى – ۇلى انامىز.
عۇمىرىمنان مەنىڭ جۇرت قۇرادى اڭىز.
تۇرىك دەيتىن ۇلىسپەن بىرگە تۋعام,
(ەندى مەنىڭ جاسىمدى سۇراماڭىز!).
مەن ەپوستان كوككە قۇس ۇشىردىم كەپ,
جۇرەگىمدى وزىڭە ۇسىندىم, كوك!
مەنى «جاڭا قازاقتار» تۇسىنبەيدى…
مەن دە ولاردى جۇرگەم جوق تۇسىنگىم كەپ!
ءبىر شىراعى تارازدىڭ بازارىنىڭ,
ءبىر جولىمىن ءحافيزدىڭ عازالىنىڭ.
مەن تۇرىكتەي كونەمىن…
اربىردەن سوڭ
اسان قايعى سەكىلدى ازالىمىن!
كۇندىز مىلجىپ, گوي-گويمەن
كەش باتىردى,
ءبارى – دانا, ەرجۇرەك, ەستى, اقىلدى…
«جاڭا اقىندار» –
ىشىندە فەيسبۋكتىڭ!
(قايتەسىڭدەر مەن سىندى ەسكى اقىندى؟!).
كۇن كۇركىرەپ,
مۇزداقتىڭ سەلى قۇلاپ,
الەۋمەتتىك وسى ءبىر جەلى… جىلاپ,
كۇننىڭ كۇنى, ەسى ءبىر كىرگەن كەزدە,
بوزداپ تۇرىپ ىزدەيدى مەنى, بىراق.
سەرىك اقسۇڭقارۇلى
