Euraziia ūlttyq universitetınıŋ janyndaǧy «Käusar» mädeni-tanymdyq bırlestıgı «aldyŋǧy tolqyn aǧalar, keiıngı tolqyn ınıler» dep, önegelı jüzdesuler ötkızıp keledı. Solardyŋ qataryna öleŋ-sözdıŋ has şeberı, ardaqty aqyn Ūlyqbek Esdäulettıŋ 60 jyldyq mereitoiyna arnalǧan «Altaidyŋ altyn tamyry» atty ädebi-sazdy keş qosyldy.
Ūlaǧamen kezdesıp, jyr älemıne enıp, ǧibratty äŋgıme tyŋdauǧa qūştar jastardyŋ ystyq jalyny erekşe sezıldı. Altaidyŋ ör ünı estılgen būl keşke jasy da, jasamysy da jinaldy. Jaŋa tolqyn, jas buyn aqyn aǧalaryna degen qūrmetın «Qazaqiia», «Qazaq tılı», «Būryşqa tūr!», «Hat», «Nūrǧisanyŋ aqqulary», «Menıŋ familiiam», «Qolyŋnan ne keledı?» öleŋderın mänerlep oqumen jetkızıp qana qoimai, onyŋ sözderıne jazylǧan änderın de oryndady. Oryngül Mahmudova qūs jolyn öleŋnen tapqan aqynnyŋ «Qūs joly» änın, al Mädina Qairatqyzy «Közderıŋe ǧaşyqpyndy» akapella türınde şyrqady. Qasıret syryn şertıp, Semei poligonynyŋ änūranyna ainalǧan «Zaman-ai» änı bolsa ekı dauysta duet arqyly aityldy. «Būl änımnıŋ ekı dauysta şyrqalǧanyn bırınşı ret estuım. Ädemı şyǧady eken» dep taŋdanysyn da jasyrmady keştıŋ basty qonaǧy. Sondai-aq, osy keşte aqynnyŋ «Qara pima» poemasy jelısımen jurnalist Qalybek Atjan tüsırgen 20 minuttyq film alǧaş ret körermenge jol tartty. Bırınşı bölımdı önerpazdar aqynǧa arnasa, ekınşı bölımde keştı jürgızgen Kenjeǧali Myrjyqbai sol mezette kelıp otyrǧan körermenderdıŋ sūraǧyn oqyp, Ūlyqbek aǧa sūraqtarǧa jauap berdı…
– Sız bırsypyra gazet-jurnaldardyŋ redaktory bolypsyz. Qazırgı merzımdı basylymdardyŋ bedelı ne köteredı?
– Merzımdı basylymdar jalǧan sözben jün sabaityn bolsa, qaidan bedel kötersın? «Bır gazetke qarasam, kommunizmde, ekınşısıne qarasam, türmede jürgen siiaqtymyz» degen sözdı oqyrmannyŋ auzynan estıgenım bar. Şynyn aitqanda, bızde ömırdıŋ ortasynan oiyp şyndyqty äsırelemei, boiamasyz körsetu jaǧy jetıspei jatuy mümkın. Bedelın köteretın närse – aqiqatty jazu. Eŋ ülken töte jol – sol ǧoi dep oilaimyn.
– Özıŋızdıŋ synşyldyǧyŋyzǧa qalai qaraisyz?
– Kezınde «Jazuşy» baspasynyŋ jäne «Qazaq ädebietı» gazetınıŋ syn bölımınde jūmys ıstedım. Aqyndyq közqarasymyz synşylyqqa janaspauy mümkın. Sondyqtan, özımnen synşy şyqty dep esepteimeimın. Bıraq jastardyŋ, öz qatarymyzdyŋ şyǧarmalary turaly pıkır bıldırgen, tıptı, artyq-kem synaǧan kezderımız bolǧan.
Syn – qasapşynyŋ baltasy emes, soqyrteke oinaǧandaǧy soiyl emes. Bızde qazır onşa syn joq. Ony syn jolyndaǧy Baqyt Sarbalaevtyŋ özı bıledı. Ädebiet portalynan keide jastardyŋ synyn oqyp, «bolsa da jazyp jürgender bar eken ǧoi» dep oilaimyn. Būryndary synmen ne proza, ne poeziia, ne dramaturgiia jazu qolynan kelmegen adamdar ainalysady degen ūǧym bolǧan. Men ol ūǧymǧa qosylmaimyn. Baqytjan Maitanov, Asqar Egeubaev, Zeinolla Serıkqaliev, Saǧat Äşımbaev siiaqty synşylardyŋ jazǧandary – intellektualdyq deŋgeiı joǧary, keremet bılımdı adamdardyŋ jazuy. Menıŋ oiymşa, synşy bolu üşın aqyn-jazuşynyŋ oqyǧanynan bälenbai ese köp oqu kerek.
– Jazuşylar odaǧyn maqtaityndar da, dattaityndar da bar. Odaq jaŋa zamanǧa ılese aldy ma?
– Adam tipı jaǧynan üşke bölınedı: qūruşylar, qūruşylardyŋ jemısın teruşıler jäne qiratuşylar. Bız bar närsenı qiratuǧa asyǧyp tūramyz. Al, ornyna balama retınde ūsynatyn tügımız joq. «Äi, osy odaqtyŋ ne keregı bar, taratyp jıbermei me?» degen oi mende de bolǧan edı. Bıraq, Jazuşylar odaǧyn qiratyp, qaita qūra almai jürgen körşıles respublikalar bar. Onyŋ bırı – Qyrǧyzstan. «Jaŋaşa qūramyz» dep, baiaǧy ǧimaratynan airylyp qaldy. Bırneşege bölınıp, endı bırıge almai jür. Odaqtyŋ özı osy uaqytqa deiın saqtalyp kelgenıne qaita şükırşılık aitu kerek. Ondai şaŋyraqtyŋ joǧynan bary jaqsy ǧoi.
– Soŋǧy kezderı än sözderıne köp syn aitylady. Sızdıŋ közqarasyŋyz qandai?
– Bır otyrysta Seifullin Jolbarysqa aşyq aittym. İspandyq siiaqty änderı bar. Men Kolumbiiada, İspaniiada bolǧan adammyn. Ol jerdegı ekı ännıŋ bırı sol. Muzykasyna sözınde män-maǧyna joq qazaqşa mätındı jazyp alady da, bızge kelıp aitady. Al, jastar qol soǧyp, änge qosylyp jatady. Būl än emes qoi. Şämşı aǧadan üirenu kerek. Änderınıŋ sözı qandai! Sözdı tanu kompozitorǧa bailanysty. Bäldu-batpaq sözderdıŋ bärın än qylyp aita beretın bolsa, kompozitordyŋ myqtylyǧy joǧalady.
«Sūraqtar bar, bıraq ol sūraq törkınınıŋ ar jaǧynda öleŋ jatyr ǧoi» dep Ūlaǧa bırqatar öleŋderın oqydy. Äsırese, «Dıŋ», «Qandy jūma», «Baqytty halyq» öleŋderı oqylǧanda zaldaǧy jastar jan-jaqtan qoldap, zor qoşemet bıldırıp jatty. Mels Qosymbaevtyŋ «Qyz degen gül emes pe, gül degen şöp emes pe, şöp degen köp emes pe» degen sözderın eske tüsırıp:
– Sezımı suyna bastaǧan, miy jüregın jeŋe bastaǧan bızden görı mahabbattyŋ ne ekenın qainaǧan mahabbattyŋ ortasynda jürgen jastar jaqsyraq bıletın şyǧar. Men qaita sızderge sūraq qoiǧym kelıp otyr, – dep auditoriiamen äzıldesıp, keştıŋ ajaryn odan ärı aşa tüstı.
Aǧa men ını buynnyŋ ündestıgı tamaşa üilesım tapqan keş soŋynda Ūlyqbek Esdäuletke Lev Gumilev atyndaǧy tösbelgı tapsyryldy, al aqyn bılım ordasynyŋ kıtaphanasyna bırneşe öleŋ jinaǧyn tartu ettı. «Oqymysty nadandy tüsınedı. Nadan oqymystyny eşqaşan tüsınbeidı. Oqymysty bolularyŋyzdy tıleimın. Aqyldaryŋ bolsa, bılım alyŋdar» degen tılegın bıldırdı aqyn aǧa.
EGIZ LEBIZ
Köpen ÄMIRBEK, jazuşy:
– Ūlyqbektıŋ tūla boiy tūnǧan mahabbat. Adam mahabbaty türlı-türlı bolady. Bıreu dalany, bıreu qalany süiedı, bıreu aiǧa, bıreu jūldyzǧa ǧaşyq. Qol jetpese de künge, bıreu jerdegı gülge tabynady. Şämşı Qaldaiaqovtyŋ «Alǧaşqy mahabbat turaly än köp, öleŋ köp. Al, ekinşi mahabbat, üşinşi mahabbat, törtinşi mahabbat degen än estigen emespin. Sondyqtan da alǧaşqy mahabbattyŋ aty — alǧaşqy mahabbat. Al odan keiinginıŋ bäri – alǧaşqy mahabbatty qaitalau. Povtor, povtor…» degen sözı bar. Ūlyqbek poeziiaǧa «povtormen» emes, özınıŋ alǧaşqy mahabbatymen keldı. Ol barlyq närsege alǧaşqy mahabbatyndai qaraidy. Qadırlı elın, qasiettı jerın süiedı. Şırkın-ai, Altaidan Atyrauǧa deiın, Şyŋǧystaudan Maŋǧystauǧa deiın, Abaidyŋ elınen Adaidyŋ elıne deiın jyrlaǧan.
«Bır qandenge sälem berıp şyqsam dep kezek kütıp otyr mıne arystan…» deidı. Lirik qana emes, aşynatyn, aşynatynyn halyqqa jetkızuge asyǧatyn aqyn.
Seiıt QASQABASOV, akademik:
– Ūlyqbek bauyrymyzdyŋ keşı – naǧyz aqynnyŋ keşı. Ol ünemı ǧaşyqtyq sezımmen jüredı. Işınde taza sezım bolǧandyqtan, Ūlyqbektıŋ poeziiasy da adamdarǧa sondai sezım syilaidy. Ädemı şumaqtarmen qysqa–qysqa jazady. Bala kezımızde bärımız būryşqa tūrǧanbyz. «Ätteŋ, osy būryştan qūtylatyn kün bar ma?» deitın kezderımız este. «Men öskende, būryşsyz üi tūrǧyzam!» degen joldary bar «Būryşqa tūr!» öleŋı qandai keremet aitylǧan. Üirenşıktı tırkesterdıŋ özın jaŋaşa qyrynan paidalanu şeberlıgı bar. Aqynnyŋ qūdıretı osynda.
Mädina JAQYP
