Biyl qazaq poeziiasynyŋ ören jüirıgı, «özegı toly aq jalynnyŋ» (Zeinolla Qabdolov) tuǧanyna 100 jyl tolyp otyr. Hamit Erǧaliev – öjet mınezdı öleŋımen de, önegelı ömırımen de, qaisar mınezımen de el esınde qalǧan aqyn.
Hamit aǧanyŋ qoltaŋbasy turaly söz qozǧaǧym kelıp otyr. Kıtap – Şekspirdıŋ sonetterı 1978 jyly «Jazuşy» baspasynan şyqqan. Kıtapqa resenzentter bolǧan Ǧafu Qaiyrbekov pen Qadyr Myrza Äli bylai dep jazǧan eken: «Älemdık ädebiettegı klassikalyq ozyq ülgılerdıŋ bırı – Şekspir sonetterı. Ūly dramaturgtıŋ tolyp jatqan basqa da ırı şyǧarmalarymen özektesıp jatatyn būl sonetter būryn qazaq tılıne audarylǧan joq bolatyn. Aqyn Hamit Erǧaliev būl ülken mındettı öz moinyna alyp, audarma ädebietımız üşın aitarlyqtai eŋbek etıp otyr». Būl audarma kıtaby jaily Hamaŋnyŋ özı bylai dep jazypty: «Aǧylşynnyŋ ūly perzentı Viliam Şekspirdıŋ bükıl älem igılıgıne ainalǧan asa ozyq ta mol ädebi mūrasy qazaq tılıne audaryla bastaǧanyna jarty ǧasyrǧa juyqtap qaldy. Būl jūmysqa M.Äuezov, Ǧ.Müsırepov, E.Buketov siiaqty är buynnyŋ taŋdauly talanttary qatysty. Şekspirdıŋ sonetterın qazaq tılınde düniege keltıru oŋaiǧa tüsken joq. Syrt közge kölemı şaǧyn körıngen kıtaptyŋ tolyp jatqan şartty, qatal talaptarymen sanasa otyryp, asa jauapty ıs tyndyryp, oqyrmandarǧa ūsynu üşın alty jyl uaqytymdy sarp ettım. Şyǧarma tılden tılge köşerde kezdesetın ūşy-qiyry joq balamalar, metafora, teŋeuler, jalpy beineleu qūraldaryn qoldana kelgende, ūlttyq ūǧymnyŋ erekşelıkterımen eseptese otyryp, körkemdık därejesın, sonettıŋ on tört joldyq tabiǧatyna qysylyp-qymtyrylmai, erkın enıp otyru – osynyŋ bärı, ärine, audarmaşydan boida bar küştı sarqa jūmsaudy ǧana emes, oǧan qosa ırkılmei ızdenudı, üzdık ülgılerdı ünemı oqyp, üstelıp otyrudy talap etedı».
Būl kıtapty men 2003 jyly jaz aiynda Atyraudaǧy «Zeinolla Qabdolovtyŋ kıtap üiınen» kördım. Aǧaidyŋ «Kıtap üiı» jaŋadan aşylyp, Almatydan kıtaptary kelıp jatqan tūs bolatyn. Jinalǧan köp kıtaptyŋ arasynan körıngen Şekspir menı qatty qyzyqtyrdy. Kıtapqa älı mör basylyp ülgermeptı. Aşyp qarasam, Hamit aǧanyŋ Zeinolla aǧaiǧa jazǧan qoltaŋbasy bar eken.
«Qaraǧym Zeinolla!
Būrnaǧy künnen bastap men ūlyqtan ūlyq bolǧan kısınıŋ jasyna kep qalyppyn. Aǧaŋ aiǧaiyn salyp jürıp qartaiyp qalypty ǧoi… Aldaǧy künnıŋ Aldiiary bolmaǧyŋdy taǧdyrdan talap etemın.
Özıŋnıŋ Hamit aǧaŋ.
2. 1. 79. Öz üiım.»
«Zeinolla aǧa, Hamit aǧanyŋ kıtabyn oqyǧym kelıp tūr, men alaiynşy» dedım. Aǧai kıtapty qolyna ūstap, oilanyp otyrdy. «Qairan, Hamaŋ-ai ! dep tebırenıp, ardaqty aqyn aǧasyn eske aldy. Būl kıtap üide özımnıŋ jeke şkafymda tūrǧan siiaqty edı ǧoi, būl jerge qaidan kep qaldy eken» dep qabaǧyn şytty. Sosyn maǧan qarap: « Alam deseŋ, ala ǧoi. Bıraq bır ötınışpen» dedı de, kıtapqa qoltaŋbasyn jaza bastady.
«Qaraǧym Marjan!
«Kıtap üiınen» Hamaŋ audarǧan Şekspirdıŋ sonetterın alyp bara jatyr ekensıŋ. Qaiteiın, ala ber. Jalǧyz-aq, Hamit aǧanyŋ maǧan bergen qoltaŋbasyn közıŋnıŋ qaraşyǧyndai saqta! Izdesem, senen tabarmyn.
Aǧaŋ Zeinolla
04. 08. 03. Atyrau»
Zeinolla aǧaidyŋ bır ötınışı «Jalǧyz-aq, Hamit aǧanyŋ maǧan bergen qoltaŋbasyn közıŋnıŋ qaraşyǧyndai saqta!» degen sözı ekenın tüsındım. Men būl kıtapty saqtap kelemın. Kıtap ta, qoltaŋba da baǧaly men üşın. Şekspirdıŋ sonetterınen Hamit aǧanyŋ bır audarmasyn oqyrman nazaryna ūsynǧandy jön kördım. Şynynda da, aqyn audarmasynda aitylǧandai: «Saǧan ajal köleŋkesı tüspeidı – Jyrlar senı mäŋgı tırı saqtaidy». Ömırdıŋ özındei şyraily jyrlardyŋ ǧūmyry ūzaq. Jyry ūzaq jasaǧan aqyndar baqytty! «Jaqsy jyrǧa ajal köleŋkesı tüspeidı, oqityn ūrpaq bolsa» degen ūly oi – Şekspir bolyp, Hamit Erǧaliev bolyp, Zeinolla Qabdolov bolyp bır arnaǧa toǧysyp jatqandai…
Marjan ERŞU,
aqyn, L.N.Gumilev atyndaǧy
EŪU-nıŋ «Otyrar kıtaphanasy» ǧylymi zertteu ortalyǧynyŋ aǧa ǧylymi qyzmetkerı
