Mezambek KENJEBAEV, Astana qalasy PİK qauymdastyǧynyŋ töraǧasy: TŪRǦYN ÜI KÜTIMINE TŪRǦYNDARDYŊ ÖZDERI JAUAPTY

Beisenbı künı Astana qalasy PİK qauymdastyǧynyŋ töraǧasy Mezambek Kenjebaev qala tūrǧyndarymen tıkelei bailanysqa şyqty. Jekemenşık päter ielerı kooperativterınıŋ mäselesine qatysty oqyrmandardy mazalaǧan sūraqtar az bolǧan joq. Äsırese, olar özderı tūratyn biık üilerdiŋ qosymşa jūmystaryna kimnıŋ jauapty ekenın, töraǧany kım sailai­tyny, aqşany ne üşın töleitındıkterı jönınde tereŋırek bılgısı keledı eken.

– Allo, sälemetsız-der me? Mezam­bek Qabylbaiūly, aityŋyzşy, PİK basşy­lary bızden üidı jöndeuge ne üşın aqşa jinaidy? Būl maqsatta äkımdıkten qarajat bölınbei me?

– Sızdıŋ päterıŋız jeke-şelendırılgen be?

– İä.

– Sız tūratyn üidegı barlyq päter jekeşelendırılgen. Sondyqtan olar ärkımnıŋ jekemenşıgı bolyp tabylady. Demek, sol üidıŋ jaǧdaiyna menşık ielerı jauap beredı.

– Qaiyrly kün! Men – Altynai Qarabekqyzy, sızden my­nany sūraǧym keledı: üi alaŋyndaǧy elektr symda­ryn nege qiyp ketedı. Jal­py, osy jylu men jaryqqa aqşa tölemegenı üşın ony aǧytyp tastau dūrys pa?

– Ärine, dūrys emes. Alty­nai, negızı mūndai mäsele tek sot arqyly ǧana şeşıledı. De­genmen, kez kelgen tölemnıŋ uaqytyly jüzege asyrylyp tūrǧany jaqsy ǧoi. Mäselen, kommunaldyq tölemder uaqytyly tölenip tūrsa, aiaq astynan būzylǧan ne­mese bülingen qūbyrlardy qalpyna keltiru jūmystary jedel jönge keletinın esten şyǧarmaǧandaryŋyz abzal. Sondai-aq, qala tūrǧyndary tazalyqqa köŋil bölse eken. Öziŋız tūratyn üidiŋ dälizi, aulasy, jalpy ainalasy taza bolsa, öziŋızdiŋ de, kelgen qonaǧyŋyzdyŋ da köŋili köterılıp qalady emes pe? Sız tūratyn üi de, aula da tūrǧyndardyŋ ieliginde bolǧandyqtan, PİK-ke ji­nalatyn qarjy da solardyŋ igiligine jūmsaluy kerek.

– Jekemenşık päter ielerınıŋ kooperativı tūrǧyndarmen kelısım-şartqa otyrmaǧan-dyqtan, tölem boiynşa ekeuara kelıspeuşılıkterdıŋ oryn alyp jatatynyn közımız körıp jür. Aity-ŋyzşy, olar nege özara kelısım-şart jasaspaidy?

– Jekemenşık päter ielerınıŋ kooperativı – būl qoǧamdyq, kommersiialyq emes ūiym. Mūnda tūrǧyn-dardyŋ qatysuymen jinalys ötkızıledı, soŋǧy şeşım de son­da şyǧarylady. Al, bırınşı jinalysta PİK-tıŋ Jarǧysy talqylanyp, bekıtıluı kerek. Ol osy jekemenşık päter ielerı kooperativınıŋ zaŋy bolyp tabylady ärı kımnıŋ qandai qūqy bar ekendıgı osy qūjatta jazylady. Degenmen, bızdıŋ elımızde «Tūrǧyn üi qatynastary turaly» zaŋ da bar. 2009 jylǧy 17 şıldede № 188- IÜ qauly qabyldanyp, Qazaqstan Respublikasynyŋ qoldanystaǧy būl qūjatyna qosymşalar engızıldı.

– Bız otbasy­myzben osyndaǧy bes qabatty üide tūryp jatyrmyz. Üiımız eskı. Töbemızden ötken su päterımızdıŋ siqyn ketırıp, özımızdı de äjeptäuır äbıgerge salyp qoidy. PİK basşy­laryna barsaq, olar «aqşa jinaŋdar» dep qaitaryp jıberedı. Men kımnıŋ esıgın qaǧyp, qaiyr sūraǧandai alaqan jaiamyn. Tüptep kelgende, būl jalǧyz menıŋ päterımnıŋ ǧana emes, tūtastai bız tūratyn üidıŋ töbesı emes pe?

– Köp qabatty üidıŋ töbesı – kondominiumnyŋ böluge kelmeitın jalpyǧa ortaq bır bölıgı. Al, oǧan osy üide tūryp jatqan tūrǧyndardyŋ barlyǧy bırdei jauapty. Sondyqtan da sızder özderıŋız tūratyn üidıŋ töbesın bırlesıp jöndeuge tiıssızder. Ol üşın rasynda da bırıgıp aqşa jinaularyŋyz kerek.

Degenmen, bügıngı taŋda mūndai problemany şeşudıŋ taǧy bır tiımdı joly bar. Ol tūrǧyn üi kommunaldyq şaruaşylyǧyn jetıldıru arqyly şeşıledı. Bügınde köp PİK kürmeuı qiyn mäselelerdı osylaişa şeşudı üirenıp aldy. Bır jaǧynan būl öte tiımdı. Osyǧan orai, sızder ai saiyn özderıŋızdıŋ otbasylyq biudjetıŋızge salmaq salmaityndai belgılı bır kölemde aqşa audaryp otyrasyzdar. Tuyndaǧan mäsele de aqyryndap şeşıle beredı. Kelısıŋızşı, osyndai täsıl sızge de jaqsy emes pe?

– Bız Astanadaǧy Toraiǧyrov köşesınıŋ boiyna ornalasqan «Romul» tūrǧyn üi keşenınen päter alǧan bolatyn­byz. Ärine, jaŋa üi, qonys toiy degendei, bärı de ta­maşa ǧoi. Degenmen, bız būl üidıŋ paidalanuǧa berılgen-berılmegenınen habarsyzbyz. Bıraq, mūnda qazır PİK jūmys ıstep jatyr. Me­zambek Qabylbaiūly, būl jönınde ne aitasyz?

– Atalmyş tūrǧyn üi keşenınıŋ qūrylysyn jürgızuşı kompaniia ökılderı aldymen «kondominium­dy» bekıtuı kerek. Ekınşıden, sızder öz üilerıŋızde nen­dei jūmystardyŋ älı de bolsa aiaqtalmai jatqanyn bıluge tiıssız. Sodan soŋ ol kompaniia on segız aidyŋ ışınde osy kemşılıkterdıŋ bärın ornyna keltırıp, jūmysty aiaǧyna deiın bıtırıp beruı kerek. Sondai-aq, sız tūratyn üidıŋ qūrylys jūmystaryn jürgızuşı kom­paniia qalamyzdaǧy barlyq kommunaldyq qyzmet oryn­dary aldyndaǧy qaryzdaryn tūtastai jabuǧa tiıs. Äitpese, ony erteŋ sızdıŋ moinyŋyzǧa itere salulary da äbden mümkın. Al, eŋ bastysy sız būl üi arestte tūr ma, joq pa sony anyqtap bıluıŋız kerek.

– Özımız tūratyn üige qyzmet körsetetın PİK-tıŋ jūmysyna köŋılımız eş tol­maidy. Basqalardy qaidam, bızdıŋ basşylar ünemı anaǧan da, mynaǧan da aqşa jinai beredı jäne ony ne üşın jinap jatqandaryn bırauyz tüsındıru degen joq. Olardyŋ ne ıstep jatqany turaly tekserıp bıluge bola ma?

– Būryn elimizdiŋ barlyq oblystary men qalalarynda tūrǧyn üi qory jeke men-şik jäne kommunaldyq menşik türinde boldy. Ol kezde jekemenşik päterler jekelegen otbasynyŋ baspanasy bolsa, memleket qarjysyna salynǧan köp qabatty birneşe päterlik tūrǧyn üiler kommunaldyq menşik bolyp sanaldy. Sondyqtan da onyŋ kütimin jergilikti kommunaldyq-tūrǧyn üi şaruaşylyqtary moinyna alyp, qamqorlyq tanytty. Jäne sol üşin är päter iesinen päteraqy alyp tūrdy. Al, 1995 jyly jalpy tūrǧyn üi qory jekeşelenip, är päter jeke otbasynyŋ menşigine ainaldy. Söitip, būl päterlerdi kütu, paidala­nu är päter iesiniŋ öz mindeti bolyp qaldy. Alaida, köp qabatty tūrǧyn üide ärkim öz betinşe ömir süre almaidy. Öitkenı, mūnda köpke ortaq närseler bar. Mäselen, su men jylu qūbyrlary, elektr jäne gaz jelileri – osynyŋ bärı bir üide tūratyn barlyq otbasy müşelerıne ortaq dünie. Osydan keiin, är üide päter ieleri kooperativin qūru qajettiligi tuyndaǧan bolatyn. Büginde Astana qalasynda 2000-nan astam üige qyzmet körsetetin 264 jekemenşık päter ielerınıŋ kooperativı bar. Olar är üidiŋ tūrǧyndary özderi sailap, qūratyn qoǧamdyq qūrylym bolǧandyqtan, är PİK-tıŋ öz jarǧysy, bas-şylyqqa alatyn erejeleri, basşysy, esepşisi, mamanda­ry, tekseru komissiiasy bo­lady. Osy komissiia müşelerı arqyly sızdıŋ ötınışıŋızdı qanaǧattandyruǧa bolady.

Negızı, şyndap kelgende jekemenşık päter ielerı kooperativınıŋ kez kelgen müşesı mūnda ne üşın aqşa jinalyp jatqany jönınde, iaǧni PİK-tıŋ biudjetı tura­ly bıluge qūqyly. Degenmen, mūny kez kelgen koopera­tiv esepşısınıŋ tūrǧyndarǧa tüsındırıp jatqysy kelmeitını taǧy bar. Ärbır tūrǧyn saǧat saiyn kelıp odan osy jönınde sūrai berse, ol qalai jūmys ıstemek? Sondyqtan, bır-bırlerıŋızge kedergı keltırmei, auyzbırşılıkpen, tüsınısıp jūmys ısteuge tyrysyŋyzdar. Jalpy, qalamyzdaǧy tūrǧyn üilerdıŋ kütımıne tek tūrǧyn-dardyŋ özderı ǧana jauapty ekendıkterın esten şyǧarmasa eken.

– Bızge PİK bas­şysy ūnamaidy, jalpy onyŋ jūmysy da, jürıs-tūrysy da köŋılımızden şyqpaidy. Odan qalai qūtylsaq bo­lady nemese basqa PİK-ke köşıp ketsek pe eken?

– Mūndai mäsele bızdıŋ täjıribemızde öte köp kezdestı. Sondyqtan aita­rym, mūndai jaǧdaiǧa tap bolǧan kezde belsendı top müşelerı şyǧyp, PİK töraǧasynyŋ jūmysyna qanaǧattanbaityndyqtary jönınde jalpy jinalysta mäsele köteruı kerek. Būl jönınde PİK-tıŋ töraǧasy men basqarma müşelerı tegıs habardar bolǧany jön jäne olar tegıs jinalysqa şaqyryluy kerek.

Sonymen bırge jinalysty ötkızgenge deiın on kün būryn tūrǧyndardy qūlaqtandyru qajet. Al, jinalysqa osy PİK-ke qaraityn barlyq tūrǧyndardyŋ üşten ekı bölıgı qatysuy kerek. Olai bolmaǧan jaǧdaida jina­lys keiınge qaldyrylady da, ekınşı ret qaita şaqyrylady. Osy kezde barlyq päterlerdı aralap, olardyŋ būl mäselege közqarasy turaly anyqtap bılıp aluyŋyz kerek. Ekınşı jalpy jinalysta halyq arasynda jürgızılgen osy saualnamanyŋ qorytyndysy şyǧarylyp, tūrǧyndardyŋ pıkırı tyŋdalady. Atalmyş mäsele köpşılıktıŋ dauysy­men şeşıledı.

Keide bir üidiŋ tūrǧyndary jinalyp, kelesi üidegi PİK bekitken baǧanyŋ arzandyǧyn aityp, şaǧym bıldırıp jatady. Osy rette memlekettıŋ baǧaǧa aralaspaitynyn aitqym keledı. Ony özderi taŋdap, sailaǧan PİK tūrǧyndarmen aqyldasa otyryp bekitedi. Al, bızdıŋ qauymdastyq ony qadaǧalap otyrady. Jinalǧan qarjynyŋ belgilengen pai­yzy sol üidiŋ qajettiligin öteuge jūmsaluy kerek.

Gülbarşyn ÖKEŞQYZY