Serık AQŞOLAQOV, Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧynyŋ basqarma töraǧasy
Oiau adamnyŋ mi ısıgın alarda öz mümkındıgımızge sendık
– Serık Quandyqūly, sızder ötken aida Aziia neirohirurgterınıŋ kongresın ötkızdıŋızder. Mūndai şaralardyŋ tiımdılıgı nede?
– Rasynda da, qyrküiek aiynda elordada H aziialyq neirohirurgter kongresı boldy. Ony Qazaq neirohirurgter qauymdastyǧy men Neirohirurgiia ūlttyq ortalyǧy ūiymdastyrdy. Būl bızdıŋ mamandarymyz üşın jaqsy jaŋalyq boldy dep aita alamyn. Öitkenı, mūndai kongress Orta Aziia, TMD aumaǧynda bırınşı ret ūiymdastyryldy. Jäne oǧan 50-den asa elden 652 delegat kelıp qatysty. Olardyŋ qatarynda öz salasynyŋ jılıgın şaǧyp, maiyn ışken myqty mamandar boldy. Şaranyŋ tiımdılıgıne kelsek, bırınşıden, būl mamandarymyzdyŋ täjıribe almasuy üşın öte qajet. Mysaly, ötken jiyn barysynda bız arnauly oqu kurstaryn ötkızdık. Sol kongreske delegat bolyp kelgen myqty mamandar, neirohirurgiia salasynda erekşe jetıstıkterge jetken, moiyndalǧan ǧalymdar, därıgerler bızdıŋ mamandarymyzǧa özınıŋ bılgenın aityp, därıs oqydy. Şeberlık sabaǧyn ötkızdı. Ekınşıden, osy şara aiasynda täjıribelık jūmys retınde bız öz klinikamyzda emdelıp jatqan azamattardyŋ ataqty därıger-ǧalymdardan tegın keŋes aluyna mümkındık tuǧyzdyq. Iаǧni, arnaiy qabyldaular ūiymdastyrdyq. Mysaly, Mäskeuden kelgen belgılı därıger Aleksandr Konovalov bızdıŋ nauqastardy qarap, keŋes berdı.
Sodan keiın, dästürge sai, jalpy neirohirurgiia salasyn damytu, būqaranyŋ densaulyǧyn oŋaltu jolynda soŋǧy tehnologiiany dūrys paidalanu sekıldı taqyryptarda talqylaular boldy.
Bügıngı taŋda Astanadaǧy Neirohirurgiia ūlttyq ortalyǧy neiroonkologiia tarmaǧynyŋ jaŋa tehnologiiasymen qamtamasyz etılgen. Sondyqtan da osy kongress aiasynda III Aziia neirohirurgiialyq medbikelerınıŋ kongresın de ötkızdık. Mūnyŋ bärı bırden közge körınbegenımen, ıs jüzınde öz jemısın beretın, medisinamyzdyŋ neirohirurgiia salasyn alǧa bastyratyn şaralar ekenı dausyz.
– Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧy aşylǧaly eldı eleŋ etkızerlık uaqiǧalardy az ötkergen joq. Osy jyldyŋ basynda sızdıŋ jüktı äielge ota jasap, miynyŋ qaterlı ısıgın emdegenıŋız turaly sensasiialyq aqparat tarap jatty. Al juyrda midyŋ qaterlı ısıgın alu üşın basqa narkozsyz ota jasaǧan ekensız. Oiau adamnyŋ bas süiegın aşyp, ony emdeudıŋ qiyndyǧyn, būl ıstıŋ ülken jürektılıktı, täjıribelılıktı, bılıktılıktı qajet etetının eşbır därıger, eşbır ǧalym joqqa şyǧara almasa kerek. Mūndai batyldyqqa qalai bardyŋyz?
– Damyǧan elderdıŋ neirohirurgiiasynda mūndai täjıribe bar. Būl keibır elder üşın taŋsyq emes. Bızde, ras, būlaişa ota jasau bırınşı ret jüzege asyryldy. Bıraq būl soqpaqsyz jerden jol salu bolyp eseptelmeidı. Nege deseŋız, bız midyŋ qaterlı ısıgın alu üşın basqa ota jasaǧanda kuşetkada jatqan adamdy mındettı türde bır ret oiatyp, baqylap qaraimyz. Ota jasap jatqan jerdı jauyp, tıkpes būryn bas qūrylysynyŋ ışındegı zaqymdanǧan tūsty oŋalta aldyq pa, sony tekserıp alamyz. Mysaly, adamnyŋ qoly dırıldep tūratyn bolsa, bız miǧa ota jasap tūryp, sol dırıl kettı me, bız emdei aldyq pa, sony tekseremız.
– Bıraq būl joly sızder nauqasty oiau jatqyzyp qoiyp, basyna ota jasadyŋyzdar ǧoi.
– İä, ras. Bız būl joly midyŋ ısıgın aldyq. Ol ısık adamnyŋ söileuıne jauap beretın mi talşyqtarynyŋ janynda bolatyn. Būl aurudy bızdegı qalyptasqan täjıribe boiynşa emdeuge bolmaityn edı. Sebebı, ısıktı alu barysynda söileuge jauap beretın mi talşyqtaryn zaqymdap alsaq, nauqas özınıŋ söileu qabıletınen aiyryluy mümkın edı. Sol sebeptı, otanyŋ alǧaşqy kezeŋınde kesıletın jerge, iaǧni, şekteulı jerge jansyzdandyru ukolyn salǧanmen, nauqasty tolyqtai oiau, sanaly qalypta ūstauǧa mäjbür boldyq. Söitıp, sūraq qoiyp, söiletıp, äŋgımelesıp otyryp, onyŋ miyndaǧy ısıktı de aldyq. Nauqas tolyq oŋalyp, rizaşylyǧyn bıldırıp kettı.
Negızınde, ol kısı bızge deiın şet elderge barǧan eken. Bıraq ondaǧy därıgerler ota jasaǧannan keiın söileu qabıletınen aiyryluy mümkın ekenın eskertıptı. Ol kısı täuekelge barǧysy kelmegen.
– Dertıne şipa ızdep naqty qai elderde bolǧan?
– Reseide jäne Qytaida bolypty. Qai qalasyna baryp, qandai klinikaǧa körıngenın men bılmeimın.
– Sızder nauqasqa ota jasamas būryn psihologiialyq jaǧynan erekşe daiyndaǧan şyǧarsyzdar?
– Ärine, daiyndadyq. «Alǧaşqy sätte narkozda bolasyz, sodan keiın oiatamyz. Bızdıŋ aitqanymyzǧa qūlaq türıp, sūraqtarymyzǧa jauap berıp jata berıŋız. Bız midyŋ ısıgın alamyz, bıraq midy aşqanda, onyŋ ısıgın alǧanda sız ony sezbeisız» dedık. Sezbeitın sebebı: midyŋ ışınde jüike talşyqtary joq. Ol auyrmaidy.
– Mūndai ota sızdıŋ täjıribeŋızde bırınşı ret bolypty. Jüreksınbedıŋız be?
– Mūndai ota jasau prosesterıne būryn şet elderde qatysqanym bar. Mysaly, Amerikaǧa, Germaniiaǧa oquǧa barǧanymda osyndai ısıkterdı alǧanyn körgenmın. Sondyqtan, asa jüreksıngen joqpyn. Bızdıŋ mūndai qadamǧa baruǧa tolyq mümkındıgımız boldy. Apparattarymyz jetkılıktı. Qysqasy, bız daiyn boldyq.
Nazarbaev universitetınde medisinalyq qūral-saimandar jasau qolǧa alynbaq
– Oqu demekşı, osy jyly taǧy da Amerikaǧa baryp oqyp kelıpsız. Būl maqsatkerlıktıŋ belgısı me?
– Medinisa, būl – şekarasy joq sala. Üzdıksız damyp otyrady jäne damu üstınde boluy kerek dep oilaimyn. Sondyqtan da, medisinaǧa kelgen adam qaşan da ızdenıste boluy kerek. Ozyq elderde emdeudıŋ qandai joldary tabylyp, qandai jaŋa tehnologiia şyǧyp jatyr, özge elderdıŋ ülken ǧylymi ortalyqtary qandai jaŋalyq aşty, qai täsıl tiımdı – sonyŋ bärımen tanysyp, körıp-bılıp otyrǧan jaqsy. Sondyqtan, sen prezidentsıŋ be, professorsyŋ ba – äŋgıme onda emes, är uaqytta jaŋalyqty bıluge tyrysu, oqu, köru är därıgerdıŋ aldyna qoiǧan maqsaty boluy kerek dep oilaimyn. Osy maqsatyma orai, biyl Nazarbaev universitetı arqyly ekı jarym aiǧa Amerikaǧa baryp, ülken klinikada kurstan ötıp keldım. Jaŋa aitqanymyzdai, basqa narkozsyz ota jasau prosesın sol jerde de kördım. Keibır nauqas türlerın emdeudıŋ jaŋa täsılderın, iaǧni, basqaşa ota jasaularǧa qatystym. Endı sondaǧy üirengen emdeu täsılderın osy ortalyqta da engızudı aldymyzǧa maqsat etıp qoiyp otyrmyz. Ötken kongreske sol klinikanyŋ da ǧalymdaryn şaqyrǧan bolatynbyz.
Mūnymen aitqym kelgenı, kez kelgen maman üzdıksız oqyp, ızdenuı kerek. Myqty mamandardyŋ leksiiasyn tyŋdap, täjıribesın üirenıp, jaŋa tehnika, tehnologiialarmen tanysyp, öz salasynyŋ qaida damyp bara jatqanyn bılıp otyrǧany jön. Mūndai ürdıs, äsırese, aşylǧanyna jetı-aq jyl bolǧan bızdıŋ ortalyq üşın asa qajet. Sondyqtan, oquǧa bızdıŋ därıgerlerdıŋ bärı baryp tūrady.
– Neirohirurgiiasy eŋ damyǧan dep qai elderdı aituǧa bolady? Qai elderden köbırek üirenuge qūştarsyzdar?
–Taiauda ötken kongreske 56 elden delegat keldı dep otyrmyz ǧoi. Olardyŋ arasynda Amerikadan, Fransiiadan, Şveisariiadan, Germaniiadan, Japoniiadan, Finliandiiadan, Oŋtüstık Koreiadan, Qytaidan, Ündıstannan… – jalpy osyndai är taraptan kelgen mamandar bolǧan. Demek, neirohirurgiia salasynyŋ özınde ärtürlı taramdar boiynşa alǧa ozǧan elder bar. Şynyn aitqanda, qazır neirohirurgiianyŋ damuy oǧan qarjynyŋ qalai bölıngenıne tıkelei bailanysty. Öitkenı, mūndaǧy eŋ basty mäsele – qazırgı zamanǧa sai jaŋa apparattar alyp otyru, diagnostikalyq, emdeu apparattaryn igeru. Sodan keiın sol apparattarmen jūmys ısteitın därıgerlerdıŋ bılımın jetıldıru üşın de qarjylai kömek körsetıp otyru qajet.
– Jaŋa sız aityp otyrǧan diagnostikalyq emdeu apparattary qai elderde şyǧarylady?
– Ol Amerikada köp şyǧarylady. Odan keiın Germaniiada, Şvesiiada, Japoniiada şyǧady. Jalpy, mūndailar är jerde şyǧarylady.
– Al bızdıŋ elımızde…
– Bızdıŋ Qazaqstanda şyǧarylmaidy.
– Nege?
– Menıŋ oiymşa, bırtındep oǧan da kelemız. Äzırge bızde medisinalyq emdeu mekemelerınde qoldanylatyn tösek oryndary ǧana şyǧarylady.
– Bız äzırge medisina salasyndaǧy tehnologiianyŋ tūtynuşysy ǧanamyz ǧoi?
– İä, tek qana tūtynuşymyz.
– Dese de, emdeu apparattaryn özımızden jasap şyǧaruǧa ne kedergı? Älde bızdıŋ älı de äleuetımız jetpei jatyr ma?
– Bılesız be, būl bır künde oryndala qalatyn şarua emes. Bıraq bızde jaqsy mamandar bar.
Mysaly, jaqynda ǧana Amerikadan Antonio Nobel degen professor kelıp kettı. Ol köp jyldan berı neirohirurgiia, kardiohirurgiia salasyna arnalǧan qūral-saimandar şyǧaryp keledı eken. Endı osy Astanadaǧy Nazarbaev universitetı zerthanasynda emdeu saimandaryn şyǧarsaq degen nietı bar. Onda bızge qandai apparat kerek, soǧan säikes, iaǧni, bızdıŋ ideiamyz boiynşa qūral-saimandar daiyndau jaǧyn qolǧa alǧaly otyr. Jyl soŋyna taman sol kısı keledı dep josparlap otyrmyz. Ony endı uaqyt körsetedı. Jalpy, bastamalar bar.
Bızge şet elderden kelıp emdelıp jatqandar köp
– Sız basqaratyn Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧyna şet elderden kelıp emdeluşıler bar ma?
– Sūraǧyŋyz öte oryndy. Nege deseŋız, özınıŋ qyzmetın damytyp, jetıldıre tüskısı kelgen kez kelgen mekeme özınıŋ klienturasyn keŋeite tüsudı maqsat etedı. Desek te, bızdıŋ qazırgı aldymyzǧa qoiyp otyrǧan maqsatymyz – Qazaqstan halqyna, öz nauqastarymyzǧa sapaly neirohirurgiialyq kömek körsetu, älemdık jaŋa tehnologiialardy igerıp, sony halyqtyŋ densaulyǧyn jaqsartuǧa paidalanu. Būl jaǧynan bız öz maqsatymyzǧa tolyq jetıp otyrmyz dep aita alamyn. Endıgı aldymyzda tūrǧan mäsele – emdeu auqymymyzdy keŋeitıp, öz ädıstememızdı, bügıngı mümkınşılıgımızdı şet elderden keletın azamattardy emdeuge paidalanu. Būl jaǧynan da bız qol qusyryp otyrǧan joqpyz.
– Bügınge deiın qandai nätijege qol jetkızdıŋızder?
– Osy jyly, mysaly, 70-ten asa şet el azamaty kelıp emdelıp kettı. Olardyŋ arasynda Qyrǧyzstan, Täjıkstan, Özbekstan azamattary köp. Basqa elderden, mysaly, Europadan kelgen azamattar da bar. Bıraq olardyŋ köbısı osynda tūryp, qyzmet etıp jürgen, bızdegı medisina salasynyŋ jetıstıkterımen tanys, iaǧni, bızge senım arta bılgen azamattar. Al, Gruziia, Täjıkstan elderınen arnaiy kelıp emdelıp jatyr.
Ötken konrgess kezınde bırneşe eldıŋ därıgerlerımen ortaq memorandumǧa qol qoiylǧan. Olar bır-bırıne nauqastaryn jıberıp, emdete alatyn bolyp kelıstı. Arasynda, ärine, bızdıŋ ortalyq ta bar. Öitkenı, özge elder ökılderı bızdıŋ nauqastarǧa qandai kömek körsete alatynymyzdy bıldı. Sondyqtan, aldaǧy uaqytta şet elderden kelıp, bızdıŋ ortalyqta emdeletın azamattardyŋ sany arta tüsedı dep oilaimyn.
– İnternet jelısınde İzraildıŋ, Reseidıŋ, taǧy basqa elderdıŋ klinikalarynyŋ jarnamasy köp. Hat jaza qalsaŋ, kün ötpei özderı qoŋyrau şalyp, qyzmetın ūsynyp jatady. Al sızder jarnama jasaisyzdar ma?
– Jarnama jasaǧan dūrys şyǧar. Bıraq bız äzırge ondai qadamdarǧa barǧan emespız. Bızdıŋ, iaǧni Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧynyŋ saity bar. Barlyq jetıstıkterımız de, ortalyq turaly aqparatymyz da sonda qamtylǧan. Alaida, menıŋ oiymşa, jarnamanyŋ, nasihattaudyŋ eŋ ädıl jäne dūrys, tiımdı joly – ol öz ısıŋnıŋ nätijesı dep oilaimyn. Bız nauqastarǧa dūrys qarap, diagnozyn dūrys qoiyp, jaqsylap emdep jıberıp jatsaq, bızdıŋ eŋ ülken nasihatşymyz – solar.
Ärkez ota jasauǧa alǧaş kırıskendei sezınemın
– Bas süiek-mi jaraqattaryn emdeu adamnan erekşe qabılettı talap etse kerek. Al, sız midyŋ eŋ kürdelı bölımderıne ota jasap jürsız. Segız patent pen avtorlyq kuälıktıŋ iegerısız. 150-den astam ǧylymi eŋbegıŋız, 6 monografiiaŋyz jaryq körıptı… Qyryq jylǧa juyq medisinalyq qyzmetıŋızde şamamen neşe ret operasiia jasadyŋyz?
– Naqtysyn aitu qiyn. Bıraq 4500-5000 ota jasaǧan şyǧarmyn. Al osy ortalyq qūrylǧan alǧaşqy jyldary nauqastardyŋ köbıne özım ota jasap jürdım. Qazır jastar östı. Sondyqtan, eŋ qiyn otany özım jasaimyn, al qalǧandaryn basqa därıgerlerge jükteimın.
Bıraq bızdıŋ neirohirurgiianyŋ bır erekşelıgı, mūndaǧylar jasaǧan otanyŋ sanyna emes, sapasyna qaraidy. Öitkenı, bızde keide ota segız saǧatqa sozylatyn kezder bolady. On saǧatqa sozylady. Al, oŋai degen otanyŋ özı tört, alty saǧatqa sozylady. Ärine, tez ötetın jeŋıl otalar da bolady. Sondyqtan, bızdıŋ hirurgtar bır künde on şaqty otaǧa deiın qatysa beredı.
– Alǧaş ret basqa neşe jasyŋyzda ota jasadyŋyz?
– Alǧaş ret Mäskeude aspiranturada oqyp jürgenımde, 80-jyldary bastadym dep aituǧa bolady.
– Därıger Ädılhan Abdullin özınıŋ alǧaş ret operasiiaǧa qatysqan sätın bylaişa eske alady. «Adam degen – alau eken. Men ökpege ota jasamaq bolyp, adamnyŋ ışkı aǧzasyna zeiın salǧanda osyny aŋǧardym. Alǧaş ret ökpege ota jasauǧa kırısken kezım esımnen ketpeidı. Janyndaǧy bülkıldep tūrǧan jürekten seskenıp, qolym qaltyraǧandai edı… Keiın üirenıp kettım. Lüpıldep tūrǧan jürektı olai jyljytyp qoiyp, bylai jyjytyp qoiyp, ökpenı emdeuge jüreksınbeitın boldym» deidı… Al adamnyŋ bas süiegın aşu kompiuterdı aqtaru emes qoi. Sız ota kezınde ne sezınesız? Miǧa ota jasau üstınde qandai küide bolasyz?
– Būl – käsıp qoi. Üirenıp ketesıŋ. Bıraq, sonda da özıŋız aitqandai, erekşe bır sezımder bolady. Men ony beinelep jetkıze almaityn siiaqtymyn. Nege deseŋız, ota üstınde sen basqa älemde jürgendei bolasyŋ. Qyryq jyldan berı ota jasap kele jatsaŋ da, ärbır operasiiaǧa kırıserde osy ıspen alǧaş ret betpe-bet kep tūrǧandai sezınesıŋ. Ol mümkın jauapkerşılık jügınen şyǧar.
Qazırgı kezde miǧa otany mikroskop arqyly jasaimyz. Midyŋ ışıne kırgende men özımdı şynymen de özge planetaǧa tap bolǧandai sezınemın. Öitkenı, midyŋ qūrylymynda da özıne tän denelerı bolady. Ret-retımen ornalasqan ūsaq bölşekterı bar. Men jalpy būl prosestı teŋızdıŋ tereŋıne süŋgıgenmen bırdei der edım… Bıraq ömır boiy özımdı taŋǧaldyryp kele jatqan närse, saǧattap ota jasaǧanda da hirurg şarşamaidy. Öitkenı, ol jerde oilanbaisyŋ. Oilanuǧa mūrşa bolmaidy. Midy zer salyp qaraisyŋ, ısık özdıgınen erekşelenıp körınıp tūrady. Sony alasyŋ. Osy ekı-aq auyz sözben aitylatyn jūmystyŋ özı segız, on saǧatqa sozyluy mümkın. Bıraq sen sezbeisıŋ. Uaqyttyŋ qalai ötkenın baiqamai qalasyŋ. Sız ota jasauǧa jaŋa kırıskendei küide bolasyz. Sezımıŋız bır minutty ǧana qamtidy. Men bır de bır hirurtyŋ ota jasau zalynan şarşap şyǧyp, qaljyrap otyrǧanyn körgen emespın.
Al ota nätijesı oidaǧydai aiaqtalsa, tıpten quanasyŋ.
– Neşe jasyŋyzǧa deiın osy ıspen ainalysa beremın dep oilaisyz?
– Tarihta ärtürlı jaǧdailar bolǧan. Mysaly, Amerikanyŋ ataqty därıgerı professor Maikl Debeikidıŋ 91 jasyna deiın ota jasaǧanyn bılemın. Mäskeudıŋ äigılı hirurgı Boris Petrovskii de 90 jasqa deiın ota jasady. Menıŋ oqytuşym Aleksandr Konovalov qazır 80 jastan asqan, ol da älı künge ota jasap kele jatyr.
– Oiyŋyzda jürgen eŋ ülken armanyŋyz qandai?
– Bız ortalyqty aşqannan berı aldymyzǧa qoiǧan maqsattardyŋ köpşılıgıne jettık. Endı osy ortalyqty TMD boiynşa eŋ joǧarǧy tehnologiiany paidalanatyn ortalyq qylsaq dep armandaimyn. Sebebı, şeteldıŋ köptegen klinikalarynda aqyly bolǧannan keiın otanyŋ kez kelgen türı jasalady. Al menıŋ qalaǧanym – mūndai jol emes. Bızdegı oblys ortalyqtary men ırı qalalarda da neirohirurgiialyq ortalyqtar bar, onda da ota jasalady. Jaqsy, täjıribelı mamandar sol jaqtarda da nauqastardy emdei alady. Sondyqtan, bızdıŋ ortalyq aldaǧy uaqytta tek qana kürdelı otalardy jasaityn ortalyq bolsa eken deimın. Ondai aurular köp. Bız tek sol kürdelı otalardy jasaityn bolsaq, ortalyq qazırgıden de damyp, töŋırekke bedeldı klinikaǧa ainalar edı.
Mysaly, qazır Qazaqstanda funksionaldyq neirohirurgiia jaǧy kemşın. Osy salaǧa köbırek qyzmet etsek eken deimın. Ol degenıŋız, qan tamyrlarynyŋ neirohirurgiiasy, radiohirurgiia salalary bop jık-jıkke bölınedı. Osy jaǧyn damytsaq deimın.
Jaŋa da aittym, bız ötkende bükıl düniejüzı neirohirurgterın jinap Aziia kongresın ötkızdık. Sonda jinalǧan professorlardyŋ köbı Qazaqstannyŋ bügıngı künı düniejüzılık neirohirurgtar kongresın ötkızerlıktei küşı bar ekenın aityp jatty. Būl da menıŋ bır armanym desem bolady. Ony endı ömır körsetedı.
Äŋgımelesken:
Näzira BAIYRBEK
