Jyl saiyn jazǧy mausymda Astanada tamaqtan ulanǧan 200-ge tarta jaǧdai tırkeledı. Qalai saqtanu kerek? Azyq-tülık, taǧam türlerın tūtynǧanda neden abai bolǧan dūrys? Ol jönınde bızge Astana qalasy boiynşa Tūtynuşylardyŋ qūqyǧyn qorǧau departamentınıŋ epidemiologiialyq baqylau bölımınıŋ bas mamany Şah-Mūrat SPANOV aityp berdı.
– Taǧamdyq toksikoinfeksiia, iaǧni, ışektıŋ jıtı jūqpaly aurulary nenıŋ saldarynan paida bolady?
– Oǧan ädette qūramynda mikroaǧzalar men toksinderdıŋ uy jaiylǧan tamaq jegennen duşar bolady. Adam aiaqasty älsırep, asqazan men ışegı bürıp auyrady. Ädette, aurudyŋ toptyq sipaty jiı kezdesedı. Ulanu kez kelgen adam aǧzasynda qalypty deŋgeide bolatyn protei, klebsiel, enterobakteriia siiaqty şartty-patogendı bakteriialardy qozdyryp jıberedı. Adam älsıregende, olar kerısınşe belsenıp, ışek auruyn tuǧyzady. Şartty-patogendı bakteriialardan bölek, köp jaǧdaida auruǧa stafilakokk siiaqty patogendı, iaǧni, auru qozdyruşy mikroaǧza sebep bolady. Mūndai infeksiia azyq-tülıkte, aşyq su közderınde, auru adam nemese bakteriia tasymaldauşy januarlardyŋ näjısınde, tıptı, qorşaǧan ortadaǧy kez kelgen närsede kezdesuı mümkın. Alaida, qozdyrǧaştar daiarlau, tasymaldau, saqtau kezınde bülıngen taǧam arqyly, köbınese et, süt, ırkıldek (holodes), paştet, kotlet, balyq, vinegret, türlı salat arqyly tarauy mümkın.
– Iаǧni, kündelıktı tūtynatyn as-suymyzǧa abai bolu kerek deseŋızşı?
– Dūrys aitasyz, ulanyp qalmas üşın tamaqtyŋ qandai jaǧdaida daiyndalǧanyna, satuşynyŋ arnaiy kiımı bar-joqtyǧyna nazar audaru kerek. Äsırese, et jäne et taǧamdaryna sertifikat pen veterinar anyqtamasyn sūraǧan artyq etpes edı. Ony talap etuge kez kelgen adamnyŋ qūqyǧy bar. Jaz şyǧa jer-jerde samsa, bälış, vafeldı tostaǧandaǧy sūiyq balmūzdaq, türlı susyn satuşylardyŋ qarasy köbeiedı. Baiqasaŋyz, satuşylardyŋ denı – jastar, köbınde medisinalyq-sanitariialyq kıtapşa joq. Al köpşılık sauda oryndarynda qarapaiym qol juǧyş, toŋazytqyş degen bolmaidy. Sondyqtan mūndai jerlerden şama kelgenşe aulaq jürgen jön.
– Aurudyŋ belgılerı qandai bolady?
– İnfeksiianyŋ ışten qozyp, jabyq jaǧdaida örşuı ekı saǧattan bastap ekı täulıkke deiın sozyluy mümkın. Jüregıŋız ainyp loqsisyz, keiın qaita-qaita ışıŋız öte bastaidy. Iş auruymen qosa köp nauqas qaltyrap, dene qyzuy köterıledı. Arterialdy qysym tömendep, öŋ-tüsten aiyrylyp bozarady, keide talyp nemese sıŋırı tartylyp qalady.
– Ulanyp qaludan qalai saqtansa bolady?
– Mynadai qarapaiym gigienalyq erejelerdı ūstanuǧa keŋes beremız:
Bırınşıden, tamaq daiyndar aldynda, sonymen qatar, şikı ettı ūstaǧannan keiın qoldy sabyndap juudy, äsırese et turaǧan taqtai men pyşaqty basqa närsege qoldanar aldynda juudy ūmytpaŋyz;
Ekınşıden, kökönıs pen jemıs-jidektı mūqiiat juyŋyz;
Üşınşıden, mūzdatylǧan qūs etın asyqpai erıtıp alǧan dūrys. Qysqa tolqyndy peşke salmai, mümkın bolsa toŋazytqyşta babymen jıbıgen et bakteriianyŋ köbeiuın boldyrmaidy;
Törtınşıden, et, balyq taǧamdaryn jaqsylap quyryŋyz. Et pen qūs etın, balyqty bır tärelkege salmai, bölek-bölek saqtaǧan dūrys;
Besınşıden, bar, bufet, dämhanalardan tamaqtanǧanda, abai bolyŋyzdar;
Altynşydan, seiılge şyqqanda özıŋızben bırge qolǧa ūstauǧa yŋǧaily, jeŋıl toŋazytqyş kamerasyn alyp jürgen artyq etpeidı.
