Sol künı Rysty Tūrǧymbaiqyzy ädettegıden erte tūrdy. Apyl-ǧūpyl taŋǧy şaiyn ışıp, jūmysqa jinala bastady. Erke nemeresı Dana da äjesımen qabattasa tūryp, qasyna kelıp, onyŋ qūşaǧyna endı. Mūnysy kışkentai kezınen üirenşıkke ainalǧan ädetı edı.
– Äje, senı tuǧan künıŋmen qūttyqtaimyn! Ärdaiym bızdıŋ qamqorşymyz bola beruıŋe tılektespın. Būl tılekke barlyq nemerelerıŋ qosylady. Sen bızdıŋ üskırık aiazdan qorǧaityn qalqanymyzsyŋ, aptap ystyqtan saqtaityn köleŋkemızsıŋ. Bız bärımız keşke osynda jinalamyz, tek sen keşıkpei erterek kelşı, – dep äjesınıŋ bauyryna ene tüstı.
Äjesı de nemeresınıŋ myna qylyǧyna razy bolyp, ony taǧy da qūşaǧyna aldy. Baiqasa, Danasy da boiy ösıp, özımen şamalas bolyp qalǧan eken. Uaqyt degen ūşqyr ǧoi, nemeresınıŋ eseiıp qalǧanyn endı ǧana baiqady. Äsırese, Danany körse, ışı-bauyry eljırep, erıksız közıne jas ırkıledı, köz aldynda ömırden erte ketken kenje ūly Erboldyŋ beinesı elesteidı. Erboldyŋ közı bolyp qalǧan Dana äjesı üşın tym ystyq, tym süikımdı. Sondyqtan basqa nemerelerge qaraǧanda Dananyŋ orny bölekteu. Auyr kürsıngen Rysty ornynan tez tūryp, jūmysqa jinala bastady. Danany maŋdaiynan bır süidı de, esıkke qarai bettedı.
Dalaǧa şyǧuy sol eken, tynysy aşylǧandai boldy. Arqanyŋ taŋǧy salqyn auasy boiyna erekşe quat bergendei, bırden sergıtıp jıberdı. Rysty apasynyŋ asyǧys ekenın tüsıngen jürgızuşı maşina esıgın aiqara aşyp, bastyǧynyŋ jaiǧasyp otyruyn küttı. Söittı de, kündelıktı jüretın jolǧa qarai baǧyt aldy.
Jan-jaǧyna köz salsa, mausym aiyndaǧy Astana körkı tym symbatty, tym erekşe sūlulanyp ketkendei. Aǧaştar da japyraq jaiyp, qalany körkeite tüskendei. Qala köz aldynda ösıp, körkeiıp keledı. Boi kötergen alyp ǧimarattar men säulelı tūrǧyn üiler Astanany erekşe qūlpyrtyp jıberıptı. Qalaişa süisınbeske! Mıne, jasampazdyq degen osy emes pe?! Mūndai qalada tūryp, onyŋ ösıp-örkendeuıne üles qosqan ǧanibet qoi. Osyndai tättı qiialda otyrǧan Rystyny jürgızuşınıŋ: «Apai, kelıp qaldyq» degen sözı oiyn bölıp jıberdı.
Maşinadan tüse salysymen Rysty Tūrǧymbaiqyzy asyǧa basyp kabinetıne bet aldy. Esıktı aşyp, jaiǧasyp otyruy sol edı, gül ūstaǧan bır top adamdar sau etıp kabinetke kırıp keldı. Jai kelmegen, Rysty apailaryn tuǧan künımen qūttyqtauǧa Astana qalalyq Ardagerler keŋesınıŋ töraǧasy Sansyzbai Esılov, Esıl audanynyŋ äkımı Säbila Mūstafinalar bas bolyp, özınıŋ ärıptesterı men qūrby-qūrdastary qūttyqtau üşın kelıptı.
– Rysty Tūrǧymbaiqyzy – elordaǧa belgılı azamatsyz. Köp jyldar ışkı ıster organynda jūmys ıstedıŋız. Onda da jaqsy mınezıŋızben elge tanyldyŋyz. Zeinetkerlıkke şyqsaŋyz da, saptan qalmai, 15 jyl boiy Esıl audandyq Ardagerler keŋesın jemıstı basqaryp kelesız. Jasy ülken qariialardyŋ janaşyrysyz. Köptegen qoǧamdyq şaralardyŋ ūiytqysysyz. Osyndai adaldyǧyŋyz ben eŋbekqorlyq qasietıŋız jastarǧa ülgı bolyp keledı. Sızdı tuǧan künıŋızben qūttyqtai otyryp, ūzaq ǧūmyr, myqty densaulyq tıleimın! – dep Sansyzbai Esılov aǧynan jaryldy.
Odan keiın Rysty Tūrǧymbaiqyzyn özımen köp jyldar eŋbek etken qalalyq Işkı ıster departamentınıŋ Ardagerler keŋesınıŋ ökılderı qūttyqtady.
Sol kezdegı Esıl audanynyŋ äkımı Säbila Mūstafina onyŋ ömır joly men qyzmettık belesterı turaly aqtaryla söiledı. «Jastarǧa ülgı bolar kısımen ärıptes bolyp jürgenımızdıŋ özı maqtanyş» dep tuǧan kün iesıne syi-siiapat körsettı.
Sol künı Rysty Tūrǧymbaiqyzyn qūttyqtauşylar legı tausylmady. Qūttyqtauy men alǧysyn aitqan ärıptesterı men qarapaiym ardagerler jürekjardy yqylastary men alǧystaryn şyn jürekten bıldırıp jatty. Olardyŋ tılekterı: «Rysty, osy alǧan betıŋ men baǧytyŋnan taimai eŋbek ete ber, bız sol qyzmetıŋe şeksız alǧysymyzdy aitudan jalyqpaiyq» deulerdıŋ sözınde qanşama män-maǧyna, rizaşylyq bar. Qazaq beker aitpaǧan ǧoi: «qarǧys alma, alǧys al» dep. Būl mysaldyŋ özı – adamdarmen adal jūmys ıstei bıludıŋ dälelı, Rystynyŋ adamgerşılık tūlǧasynyŋ aişyqty da anyq körınısı. Keluşılerdıŋ legı saiabyrlaǧan soŋ şarşaŋqyraǧan Rysty tereŋ oiǧa batty.
Köz aldyna bala kezındegı şaqtar, Stepnogorsk qalasyndaǧy keŋ saraidai üidegı äke-şeşesınıŋ beinelerı kino kadrlaryndaǧy körınıstei ötıp jatty. Kündelıktı ädetınşe jūmystan keletın äke jolyn tosu. Qarasy körıne bere balǧyn bala Rysty es-tüssız şapqylai jügıretını. Jete bere sekırıp, äke qūşaǧyna enedı, saǧynǧan äkesın moinynan qūşaqtap, osy küimen üige jetedı. Äkesı Tūrǧymbai da erke qyzyn kötergen boiy üige kıredı. Būl – künde qaitalanatyn jarasymdy körınıs. Äkesı de erke qyzyn bauyryna qysyp, ekı betınen kezek-kezek süiedı, «qarlyǧaşym menıŋ, ümıtım menıŋ, erteŋ eseigen kezde qandai bır şaruany qolǧa alsaŋ, sony tiianaqty oryndaudy ädetke ainaldyr, sonda ǧana közdegen mejege jete alasyŋ» dep bastauyş synypta oqityn Rystyny aqyryn ǧana jerge tüsıretın. Erke qyzy men jūbaiynyŋ būl qylyqtaryna süisıne qaraityn anasy Räilia: – Qyzyŋdy tym erkeletıp jıberdıŋ, senen basqany tyŋdaudy qoidy, – dep aitatyn edı.
Otaǧasy Tūrekeŋ Stepnogorsktaǧy ken öndırısterdıŋ bırınde şahta bastyǧy bolyp ıstegendıkten, ol kısınıŋ keide keşıgıp keletını bar. Soǧan qaramastan, Rysty äkesın qarsy alu üşın anasyn ertıp dalaǧa şyǧady, olarǧa qosylyp balalardyŋ bärı bırge eretın. Sondaida anasy özıne tän salmaqty da sabyrly keipımen: «qyzym-au, sen bırte-bırte eseiıp kelesıŋ, qyz balaǧa tym erkelık jaraspaidy, erteŋ boi jetıp, otau tıkken kezde būl qylyǧyŋ ersı bolyp körınuı mümkın. Tūrǧymbaidyŋ qyzy şoşaqai bolǧan eken ǧoi dep sögıp, äkeŋnıŋ abyroiyna kır keltıruşı bolma, qaraǧym!» dep Rystyǧa aqylyn aitudan jalyqpaityn.
Tūrmysy jarasyp, osyndai ūiyǧan otbasy 1954 jyly ülken qaiǧyǧa duşar boldy. Äkesı Tūrǧymbai kenetten baqi bolyp, übırlı-şübırlı bes balamen Räilia anasy jalǧyz qaldy. Balalardy asyrap jetkızudıŋ bar auyrtpalyǧy anasynyŋ iyǧyna tüstı. Balalary endı eseiıp kele jatqanda aiaqasty qazaǧa duşar bolǧan erınıŋ amanatyn oryndap, balalaryn jetkızudıŋ qam-qareketın oilap, «qanattyǧa qaqtyrmai, tūmsyqtyǧa şoqtyrmai» tärbieleuge bar yntasyn saldy. Jasynan ömırdıŋ auyrtpalyǧyna tözıp ösken Räilia jankeştılıkpen tırşılık jasap, balalarymdy eşkımnen kem qylmaimyn dep eŋbek ettı. Anasy balalaryn eŋbek pen bırge adaldyqqa tärbielep, olardyŋ bolaşaqta azamat bolyp qalyptasularyna zor yqpal jasady. Sol kezde otaǧasynyŋ qazasynan keiın üş jyldan soŋ anasy Räilia da dünieden ozyp ketken edı. Aǧasy men jeŋgesınıŋ balalaryn jetım qaldyrmaimyn degen Tūrǧymbaidyŋ ınısı Aşubasar olarǧa äke ornyna äke bolyp, balalardy tügeldei qolyna aldy, söitıp öz otbasymen bırge sol kezdegı Selinogradqa qonys audardy. Mekteptı üzdık bıtırgen Rystynyŋ boiyndaǧy ūstamdylyǧy men zerektılıgın baiqaǧan Aşubasar kökesı ony alysqa jıbermei, qaladaǧy pedagogikalyq uchilişege tüsuge aqyl berdı. Aǧasynyŋ senımın aqtai bılgen Rysty uchilişenıŋ ozat studentı atanumen bırge, qoǧamdyq jūmystardy da mınsız oryndaumen közge tüstı. Ömırdıŋ maŋdaiyna jazǧan auyrtpalyǧyna töze bılgen Rysty boiyndaǧy asyl qasiet – meiırım men yntyzarlyǧyn joǧaltpai, bolaşaq syndarǧa tötep beretın qasiettı bükıl bolmysynda qalyptastyryp östı. Uchilişenı tabysty tämamdaǧan Rysty endı öz mamandyǧy boiynşa jūmys ısteimın degen josparyn kürt özgertuge tura keldı. Oǧan bırden-bır sebepşı bolǧan taǧy da kökesı Aşubasar edı.
– Rysty, qalqam, bızdıŋ audandyq ışkı ıster bölımınde pasport üstelınde orysşa-qazaqşa erkın söileitın jäne jaza alatyn mamannyŋ orny bos. Sol qyzmetke ornalasqanyŋdy qalaimyn. Jäne pedagogika institutynyŋ syrttai bölımıne tüsıp, oqu men qyzmettı bırdei alyp jüruge senıŋ şamaŋ jetedı. Özıŋ qalai oilaisyŋ? – dep Aşubasar kökesı Rysty qyzynan jauap küttı. Jastaiynan ülken adamdardyŋ sözın bölmei, äsırese, äkesındei bolyp ketken Aşubasar kökesın ünemı tyŋdap ösken Rysty būl ūsynysqa qarsy emes ekenın bıldırdı.
Osylaişa, ışkı ıster salasyndaǧy qyzmetı jalǧasyp, jyldardan soŋ jyldar öttı, qyzmettık jäne ömırlık täjıribe jinaqtalyp, Rysty Tūrǧymbaiqyzy eseiıp, tūrmys qūrdy, balaly-şaǧaly boldy. Özınıŋ süigen jaryn da osy ışkı ıster organynda ıstep jürgende tapty. Salauatty da saliqaly qalpynan ainymaityn Rystynyŋ tūlǧasynan ünemı parasat pen paiymy jäne baiypty ıskerlık sezılıp tūratyn. Keluşı azamattar men audandyq ışkı ıster organynyŋ qyzmetkerlerı de Rystyny osyndai qyrynan tanityn boldy.
Adamdardyŋ senımı men qūrmetıne ie bolu – ekınıŋ bırınıŋ maŋdaiyna jazyla bermes baqyt. Ol ülken ömır mektebınen ötıp, joqqa saspai, barǧa aspaityn adal da abyroiǧa bölengen azamattyŋ enşısı bolmaq. Bügıngı äŋgıme keiıpkerı bolyp otyrǧan Rysty Atyǧaeva – osyndai jan.
– Özıme jüktelgen jūmysty barynşa jaqsy atqaruǧa tyrystym. Ol üşın ömırlık täjıribem men jastyq jıgerımdı aiap qalǧan joqpyn, – dep Rysty Tūrǧymbaiqyzy öz oiyn odan ärı jalǧastyrdy. – Menıŋ oqyp, bılım aluyma, odan keiın eŋbek baspaldaqtaryma erekşe yqpal etken, qamqor bolǧan äkemnıŋ ınısı Aşubasar aǧam boldy. Men özımdı sol aǧamnyŋ aldynda ömırbaqi qaryzdarmyn dep esepteimın.
Işkı ıster organynyŋ erekşelıgı – mūnda da äskeri tärtıptı qataŋ saqtau qajet. Berılgen tapsyrysty äp-sätte tap-tūinaqtai etıp oryndau – ärkımnıŋ daǧdyǧa ainalǧan ädetı. Mūndai tärtıpke Rysty osynda kelgen künnen bastap tez üirenıp kettı. Onyŋ üstıne äkesı Tūrǧymbaidyŋ aitqan ösietın eşqaşan esınen şyǧaryp körgen joq. Abyroi, ataq – satyp alatyn zat emes, ol ülgılı de sapaly qyzmetıŋe qarai berıledı. Būl – ömırlık aksioma. Rysty būl qaǧidadan eşqaşan auytqyp körgen emes.
İä, uaqyt degen – ūşqyr qūbylys, közdı aşyp-jūmǧanşa senıŋ qai keŋıstıkten, qai jerden şyqqanyŋdy aŋǧarmai qalasyŋ. Işkı ıster organyndaǧy ūzaq jyldar boiyndaǧy qyzmetı abyroily bolyp, maior şenıne ie bolǧan Rysty Tūrǧymbaiqyzynyŋ zeinetke şyǧar kezı de keldı. Ärıptesterı Rysty apailarymen qimastai qoştasty.
Zeinetke şyǧyp, özımen-özı bolyp jürgen Rystyny taŋ ata kezdeisoq telefon şyryly oiyn bölıp jıberdı. Telefondy köteruı mūŋ eken, ar jaǧynan özıne tanys qoǧam qairatkerı Äsima Bimendinanyŋ dauysy estıldı.
– Rysty, üige syimai otyrǧanyŋdy sezem, maǧan tezırek kel, – dep sözdı qysqa qaiyrdy.
Sodan ne kerek, Äsima Temkenqyzynyŋ aituymen Rysty alǧaşynda Astananyŋ Almaty audandyq Ardagerler keŋesın basqarsa, odan keiın jaŋadan aşylǧan Esıl audandyq Ardagerler keŋesıne auysyp, ony ūdaiy jemıstı basqarǧanyna on bes jyldai bolyp qaldy.
Ardagerler keŋesınıŋ kündelıktı tırşılıgı – halyqpen jūmys ısteu. Adamdardy qabyldau, keŋes beru, tırkeuge alu, nauqas adamdardyŋ halın sūrau, zeinetkerlerden kelıp tüsken sūraqtary men mäselelerın şeşude kömek beru – mūnyŋ bärı ardagerler qozǧalysy belsendılerınıŋ kündelıktı ömırınıŋ tek şaǧyn ǧana bölıgı.
Bügınde Esıl audandyq Ardagerler keŋesı 4500 zeinetkerdı qamtyp otyrǧan 100 bastauyş ūiymy bar ülken ūjym. Audanda 8 Ūly Otan soǧysynyŋ ardagerı, 488 tyl jūmysyna qatysuşy, 490 köp balaly ana tūrady. Keŋes jūmysynyŋ maqsaty bırde-bır zeinetkerdıŋ nazardan tys jäne qoldausyz qalmauyna baǧyttalǧan. Ardagerler atqaratyn şaralardyŋ bel ortasynda ünemı Rysty Atyǧaeva jüredı.
İä, qanşa adamdarmen kezdesıp, Rysty Atyǧaeva turaly syr tartqanymyzda, olardyŋ aitatyny – ol kısınıŋ boiyndaǧy asyl qasiet – kısı meselın qaitarmaityndyǧy, bar jandy bauyryndai köretındıgı, jaqsylyqqa jaqyndyǧy.
Är adam ūrpaǧymen myŋ jasaidy deimız. Rysty Tūrǧymbaiqyzynyŋ sol ūrpaqtarynyŋ keleşegı, alar asuy biık bolyp, abyroilary asqaqtai tüssın! Nūrly jüzderınen quanyş, şaŋyraqtarynan tynyştyq, qūt-bereke arylmasyn, ärbır künı şuaqty bolsyn dep tıleiık!
Meiram Baiǧazin,
jurnalist, Astana qalalyq
Ardagerler keŋesınıŋ müşesı
