Ötken jyly elimizde 874 qyz şetel azamatymen nekege tūrǧan deidi statistika. Taǧy bir derek boiynşa, aralas neke sany 25 669-ǧa jetken. Būl körsetkiş 1999 jyly 18 402 bolǧan eken. Demek, şeteldikterdiŋ eteginen ūstap, erip kete beretin qazaq qyzdary köbeiip barady.
Ūlttyq ideologiialar turaly halyqaralyq täjiribelerge zer salsaq, qai qaşan da qyz balalar el saiasatyn jürgizude basty röl oinaǧan. Mysaly, erte kezderde nemisterde de, jebireilerde de äielderdi ūlttyq saiasatqa baulityn arnaiy mektepter bolǧan. Ūlttyŋ bolaşaǧyna qatysty ūly mūrattaryn belgilep, bolaşaqqa baǧdarlamalar jasaǧanda köbi qyz balanyŋ sanasyna siŋdirilip otyrǧan.
Al qazaqtyŋ bügingi jaǧdaiyna qarap ne aituǧa bolady?..
Būl oraida, «Neke jäne otbasy turaly» kodekstiŋ 11-baby adamdy eriksiz oiǧa qaldyrady. «Aralarynda neke qiyluyna (erli-zaiypty boluyna) jol berilmeitin adamdar» dep atalatyn osy bapta «nekelesuge (erli-zaiypty boluǧa) jaqyn tuystardyŋ arasynda jol berilmeitini» turaly jazylǧan. Onyŋ syrtynda kodekstiŋ «Nekege otyratyn (erli-zaiypty bolatyn) adamdardy medisinalyq zerttep-qarau» dep atalatyn 12-babynda: «Nekege otyruǧa (erli-zaiypty boluǧa) tilek bildiruşilerge medisinalyq, sondai-aq medisinalyq-genetikalyq mäseleler jäne reproduktivtik densaulyq saqtau mäseleleri boiynşa konsultasiia berudi jäne zerttep-qaraudy densaulyq saqtau ūiymdary jäne tek olardyŋ ekeuiniŋ kelisimimen ǧana jürgizedi», – delinedi. Iаǧni, medisinalyq-genetikalyq taldau jasau arqyly, bolaşaq erli-zaiypty bolǧysy kelgen jastardyŋ bir-biriniŋ şyn mäninde şyqqan tegin tanyp-biluge mümkindik beriletini aitylady.
Būl – jeti ataǧa deiin qyz alyspaityn qazaqtyŋ baiyrǧy saltynyŋ zaŋǧa engeni degen söz.
Hoş delik. Rasynda, qazaq jeti atadan qyz alyspau tūrǧysyndaǧy atalar ösietin, köne saltty saqtap keledi. «Tuystardyŋ nekelesuine jol berilmeidi» dep tūryp, būl zaŋmen de şegelengen.
Al biraq, bügingi ūrpaqtyŋ ūrpaǧyna jeti atany bilu qajettigi tuyp otyr ma? Bügin biz jeti atamyzdy tizip aita alamyz ba?
«Jeti atasyn bilmegen – jetesiz» deidi qazaq. Ras, soŋǧy jyldarǧa deiin köbimizdiŋ äkelerimiz ben atalarymyz jeti atamyzdy tizip, qaǧazǧa jazyp otyryp jattatyp kelgen. Qazir de mektep oqulyǧynda «Jeti ataŋdy ata!» deitin tapsyrma bar. Al, 2011 jyly şetel azamattaryna küieuge şyǧyp ketken 874 qyzdyŋ balasy erteŋ jeti atasyn qalai aitady? Ony bylai qoiǧanda, osy qaraköz qūrbylarymyzdyŋ balalary qazaq bola ala ma?
Ärine, bola almaidy! Öitkeni, qazaq – ūltyn, şyqqan tegin analaryna qarap ajyratatyn jäbirei emes. Qazaq «jigittiŋ jaqsy bolmaǧy – naǧaşydan» dep, bolaşaq ūrpaǧynyŋ qandai bolmaǧy alǧan jaryna bailanysty ekenine män berse de, tektilikti ataǧa qarap ajyratady.
Demek, aralas nekede tūrǧandar üşin «jeti ata» degen ūǧym joq.
…«Neke jäne otbasy» turaly kodekske tuystardyŋ nekelesuine şek qoiylǧany sekildi qazaq qyzdarynyŋ şeteldikterge tūrmysqa şyǧuyna da az da bolsa tosqauyl qoiatyn qataŋ talap engizilse dūrys bolar ma edi…
Näzira SAILAUQYZY
