JOǦARY RUHANİIаT – ZAIYRLY JÄNE DINİ QŪNDYLYQTAR NEGIZI

Ailardyŋ sūltany sanalatyn ramazanda otyz kün oraza tūtqan mūsylman qauym üş kün ait meiramyn toilauda. Jyl ötken saiyn halyqtyŋ, äsırese, jastardyŋ yqylasy artuda. Osy tūrǧyda bız respublikalyq «Egemen Qazaqstan» gazetı tılşısınıŋ  QR Dın ısterı agenttıgınıŋ töraǧasy M. Äzılhanovpen bolǧan äŋgımesın oqyrmandar nazaryna ūsynamyz.

– Marat Almasūly, isı mūsylman jūrtynyŋ mübärak merekesı – Oraza aiy qūtty bolsyn! Äŋgımemızdı osy taqyryptan bastasaq. Bızdıŋ zaiyrly memleketımız üşın mūndai dıni ǧūryptar men merekelerdıŋ maŋyzy qanşalyq?

– Älbette, maŋyzy erekşe. Sebebı, zaiyrly memleket «dın­sız memleket» degen söz emes. Zaiyrly memlekette dın terıske şyǧarylmaidy, kerısınşe, dıni senım bostandyǧy qamtamasyz etıledı. Ärkımnıŋ öz qalauyna säikes dıni senımdı ūstanuǧa nemese ūstanbauǧa erkı bar.

Bızdıŋ Qazaqstan qoǧamy ruhanilyqqa erekşe jaqyn, ol halyqtyŋ dınge degen yqylasynan da körınedı. Elımızdegı memleket qūrauşy qazaq halqynyŋ ata dını islam ekenı barşaǧa belgılı. Memleket azamattary bolyp taby­latyn elımızdegı özge ūlt ökıl­derınıŋ de basym köpşılıgı islam dının ūstanady. Sondyqtan halyq üşın maŋyzdy bolǧan mereke memleket üşın de maŋyzdy.

Oraza aiyn isı mūsylman balasy asyǧa kütedı. Bes paryzdyŋ bırı – otyz kün orazasyn ūstap, senımın quattandyrady, ruhani när alady. Kün saiyn auyz­aşarda bas qosyp, bata jasaǧan, tarauih namazyn oqyp, tıleuın bırge tılesken jamaǧattyŋ bırlıgı bekidı, yntymaǧy artady. İslam – bırlık pen beibıtşılıktıŋ dını, al bırlıktıŋ bastauy – osyndai merekeler.

– Osy tūsta köptıŋ köŋılınde jürgen bır sūraqty qoiudyŋ oraiy kelıp tūrǧandai. Dın salasyndaǧy mamandardyŋ dınge jaqyndyǧy qanşalyq? Agenttık qyzmetkerlerı de oraza tūta ma?

– Sūraǧyŋyzdyŋ astaryn tüsındım. 2011 jyly dıni qyz­met salasyndaǧy jaŋa zaŋ qabyl­danǧanda 7-tarmaqtaǧy «mem­lekettık mekemelerde dıni räsımder men joralar atqarylmaidy» degen erejenı bırqatar azamattar jaŋsaq tüsıngendıkten, «memlekettık mekeme qyzmetkerlerıne dın ūstanuǧa rūqsat etılmeidı eken» degen mazmūnda türlışe qate pıkırler tuyndaǧan bolatyn. Būl mäselenı älı de dūrys tüsınbei jür­gender üşın aiqyndai kete­iık, memlekettık qyzmetker, eŋ aldy­men, memlekettıŋ azamaty, qoǧam­nyŋ ökılı. Onyŋ da adam retınde, azamat retınde dıni senım bos­tandyǧyna qūqyǧy bar. Son­dyqtan Dın ısterı agenttıgı mamandarynyŋ arasynda da öz qalauy men senımıne säikes oraza ūstap, namaz oqyp jürgenderı barşylyq.

Jalpy, dın salasynda ru­haniiatqa bır taban jaqyn jandar­dyŋ jüruı de jazylmaǧan zaŋdylyq deuge bolady. Būl belgılı bır därejede tiımdı de, öitkenı, dın mäselesın dındı sezıne otyryp şeşu anaǧūrlym dūrys bolmaq. Tek eŋ bastysy – senım erekşelıgın qyzmet barysyna aralastyrmau, sebebı, Agenttık mamandary – memlekettık dın saiasatyn jüzege asyruşylar, olar bırınşı kezekte dıni bırlestıkter men dınge senuşılerdıŋ dınge közqarasyna qaramastan zaŋ aldynda teŋdıgın qamtamasyz etedı. Sonymen qatar, ärine, dıni qūlşylyqtaryn, iaǧni namazdy zaŋmen belgılengen oryndarda qyzmet barysyna kedergı keltırmeitın jaǧdaida oryndai alady.

– «Qazaqstan qoǧamy ruha­nilyqqa erekşe jaqyn», dep atap öttıŋız. Osy oraida zaiyrly memlekettegı ruhanilyqtyŋ ornyn qalai baǧalar edıŋız?

– Barşamyzǧa belgılı, Elbasy N.Nazarbaev «Qazaqstan joly – 2050: bır maqsat, bır müdde, bır bolaşaq» atty Qazaqstan hal­qyna Joldauynda el bola­şa­ǧynyŋ ırgetasyn qalaǧan bas­ty qūndylyqtar qatarynda zaiyrly qoǧam jäne joǧary ruhaniiatty atap körsetken bolatyn. Būl atalǧan qūndylyqtardyŋ ajyraǧysyz bailanysta ekenın qaltqysyz paiymdaudan tuyndaǧan tūjyrym bolyp tabylady.

Erekşe nazar audaratyn jait – joǧaryda aitylǧandai, zaiyrlylyq degenımız dınsızdık nemese dındı terısteuşılık emes, ol – memle­kettıŋ dıni emes, qūqyqtyq qaǧidat­tarmen basqaryluy, memlekettıŋ dınge degen ūstany­mynyŋ demokratiialyq, qūqyqtyq sipatta boluy jäne dıni senım bostandyǧynyŋ qamtamasyz etıluı.

Zaiyrlylyq tüsınıgınıŋ auqy­my keŋ. Konstitusiialyq negız­degı «zaiyrly» ūǧymy memle­kettıŋ barlyq salalarda, sonyŋ ışınde dın salasynda da aşyq, aiqyn saiasat ūstanatynyn, azamat­tardyŋ ar-ūjdan bostan­dyǧyn qam­tamasyz etetının, dın men mem­­­lekettık saiasatty aralastyr­­mai­tynyn bıldıredı. Qazırgı zaman­ǧy zaiyrlylyq, eŋ aldymen, gu­ma­nistık qūndylyqtardy, sonyŋ ışınde, adamnyŋ ar-ūjdan jäne nanym-senım bostandyǧyn erkın jüzege asyruyn qamtidy.

Zaiyrlylyq – är adamnyŋ dünietanymdyq erkındıgın qūptai otyryp, ruhani saladaǧy oi-sananyŋ köptürlılıgın moiyndau. Memlekettıŋ zaiyrly sipaty onyŋ dınnen ajyratylǧanymen ǧana emes, sonymen qatar, ateistık, sekuliaristık ideologiianyŋ nemese basqa da bır dünietanymnyŋ basymdylyǧyn moiyndamaitynymen de sipattalady.

Zaiyrly memlekette dınnıŋ özındık orny bar. Dın memleketten bölıngenımen, qoǧamnan, halyqtyŋ bolmysynan, tūrmys-tırşılıgınen bölınbeidı. Dın – ışkı saiasattaǧy jäne qoǧam azamattarynyŋ ruhani ömırı men mädenie­tındegı asa maŋyzdy faktorlardyŋ bırı. Zai­yr­ly memleket, sonymen qatar, azamattyq qoǧam­nyŋ qūramdas elementı retındegı dıni bırlestıkterdıŋ qyzmetın de rettep otyrady.

Memleket pen qoǧam üşın dıni alauyzdyq pen taǧatsyzdyqtyŋ örşuı qanşalyqty qauıptı bolsa, zaŋdardyŋ, adam qūqyqtary men bostandyqtarynyŋ aiaqqa basyluy da sonşalyqty qauıp tuǧyzady. Sondyqtan, zaiyrlylyq sūhbatqa, özara yntymaqtastyq pen tüsınıstıkke negızdeledı. Al zaiyrly memleket zaŋdylyq pen qūqyqty negızge alady. Sonyŋ nätijesınde bızdıŋ zaiyr­lyly­ǧymyz – memlekettılık pen ūlttyq qauıpsızdıktıŋ berık tūǧyryna ainalyp otyr.

– Al ruhanilyqty, sonyŋ ışınde joǧary ruhaniiat ūǧymyn dınmen qanşalyqty bailanystyruǧa bolar edı?

– Joǧary ruhaniiat ūǧymynyŋ da dın salasyna tıkelei qatysy bar. Halqymyz ǧasyrlar boiy dındı ruhanilyqtyŋ negızı sanap keldı. Ūlttyŋ ruhani qūndylyqtary dın qaǧidalarymen ündesıp jatty. Ata dınımız – islamdaǧy adamgerşılık, syilastyq, özara qūrmet, kelısım, imandylyq, bılımge qūştarlyq, eŋbekqorlyq, otansüigıştık, t.b. köptegen qūndylyqtar men qasietter ūltymyzdyŋ bolmysynda būrynnan bar mınezdermen astasyp, ruhani qūndylyqtardyŋ qaitalanbas keşenın qūraǧan bolatyn. Iаǧni, dın ruhaniiaty dästürlı qūndylyqtarǧa negız bolyp qalandy.

Atalǧan ruhani qūndylyqtardy tarihi däuırlerde halqymyzdyŋ boiyndaǧy şyǧar­maşylyq qabı­let, önerpazdyq, ızden­­gıştık qa­sietter tolyqtyrdy. Önerdıŋ san salasy – söz önerı, saz önerı, qol önerı, säulet önerı tuǧan topyraǧymyzda örkendei damydy. Dalalyq dünietanymnyŋ san-ǧasyrlyq süzgısınen ötıp, mäŋgılık qūndylyqtarǧa negızdelgen dana dästürler qalyptasty. Ūlty­myzdyŋ ūly tūlǧalary dünie­jüzılık ǧylymǧa ölşeusız üles qosty. Äsırese, soŋǧy jüzjyl­dyqtar qazaq ǧylymy men mäde­nietın qaryştap damytty. Al täuel­sızdıkten keiıngı kezeŋ örke­­niettı damuǧa daŋǧyl jol aşty. Būl jetıs­tıkter ūlt dünieta­nymynda ornyqqan ruhani qūn­dylyqtar keşenımen sabaqtasyp, bügıngı bızdıŋ joǧary ruhaniiatymyzdy qūrady.

– Osy oraida, bır ritori­­­ka­lyq saual tıl ūşyna oralyp tūr. Qoǧam tūraqtyly­ǧyn saqtau üşın zaiyrly­lyq­­­ty küşeitu qajet pe, älde dındı me? Dın salasyndaǧy aqparattyq-aǧartuşylyq jū­mystar sonyŋ qaisysyna jatady?

– Qoǧam qūndylyqtardy özı sūryptaidy. Onyŋ ekı üderıske bırdei sūranysy bar. Zaiyrlylyq – bızdıŋ elımızdıŋ jaǧdaiynda bırden-bır yŋǧaily, ämbebap ärı tarihi tūrǧydan qalyptasqan memleket sipaty bolyp tabylady. Onyŋ nasihattaluy men nyǧaiuy qoǧam tūraqtylyǧyna sözsız igı äser etedı.

Zaiyrlylyqty küşeitu – dındı älsıretu degen söz emes. Zai­yrlylyq qanşa küşeitılse de, dıni qyzmet öz arnasymen jalǧasa beredı. Dıni qyzmetpen sanaspauǧa bolmaidy, jai ǧana sanasu emes, onyŋ sapasy men nätijesın jıtı nazarǧa alyp otyrǧan jön. Dın salasyndaǧy qyzmet baǧyttaryn küşeitu – dındı küşeitu emes, dıni qyzmettı nazarda ūstaudy küşeitu dep ūǧynylǧany abzal.

Dın degenımız tek senım jüiesı emes, ol – ömır süru mänerı, qarym-qatynas ädebı, moraldyq normalar jiyntyǧy, jaqsy men jamandy, adal men aramdy ajyratuşy ruhani qaǧidalar jüiesı. Sondyqtan, dın mäselesı – ruh mäselesı. Dınge ruhaniiat negızı retınde qarap, onyŋ jasampaz qūndylyqtaryn, ruhani äleuetın basty nazarǧa alǧan jön. Dınnıŋ ruhani äleuetın mäŋgılık ideialarǧa, zaiyrlylyq ideialaryna paidalanuǧa bolady. Sol arqyly barlyq joǧaltqanymyzdy tügendep, myzǧymas qūndylyqtar qalyptastyra alamyz. Dästürlı ruhani qūndylyqtardyŋ negızınde de däl osy dındı ruhanilandyru üderısı jatqanyn ūmytpaǧan jön…

– Sözıŋız auzyŋyzda, dınnıŋ jasampaz qūndylyqtary men ruhani äleuetı turaly oiyŋyzdy tarata aitsaŋyz, onyŋ oqyrmanǧa da oi salatyny anyq.

– Közı aşyq, kökıregı oiau oqyr­mannyŋ bärıne belgılı jait – şynaiy dın jasampaz qūn­dy­lyqtarymen tanylady, tamyr jaiady. İslamdaǧy adamgerşılık, özara qūrmet, tatulyq pen bırlık, adal eŋbek, ädılettılık, teŋdık, aqyl-parasat, ǧylym-bılım sekıldı qasterlı qūndy­lyqtar älemdık dınderdıŋ barlyǧyna ortaq. Adamzat qoǧamyn örkenietke jetkızgen de osy qūndylyqtardyŋ saltanat qūruy bolatyn.

Qūndylyqtar keşenı bır-bırı­men tyǧyz bailanysty. Bır ǧana mysalǧa jügıneiık. Dın qūn­dylyqtarynyŋ töresı – beibıtşılık pen kelısım. Öitkenı, beibıt ömır ǧana dın adamyna Jaratuşynyŋ aldyndaǧy pendelık mındetterın oryndauǧa mümkındık beredı. Al zaiyrly qoǧam tūrǧysynan qarasaq, beibıtşılıktıŋ maŋyzy tıptı ölşeusız. Dın ısı de, dünie ısı de beibıtşılık jaǧdaiynda ǧana kögerıp-kökteidı. Osyny tüisınu öz kezegınde otansüigıştık sezımderge tärbielep, eldık mūrat­tarǧa jeteleidı. Sebebı, tynyş­tyq, tūraqtylyq pen tatulyq tek zaŋdylyqqa, tärtıpke, jüiege negızdelgen bırtūtas qūrylym – memleket aiasynda ǧana ornaidy. Sondyqtan da, islamda: «Otandy süiu – imannan» delınedı, dınge qyzmet – elge qyzmet dep baǧalanady.

Osy jerde bır jaitqa erekşe toqtalǧan jön. İslamdaǧy «ǧibadat» ūǧymy bes paryzdy oryndaumen şektelmeidı. Ärbır ızgı ıs, jaqsy söz, dūrys niet, abzal dūǧa, körkem mınezdı bolu, ǧylym-bılım üirenu jäne üiretu, adal eŋbek etu, elge paidaŋdy tigızu, otanǧa qyzmet etu, jamandyqtan tyiylu, jaqsylyqqa jan salu – bärı-bärı ǧibadattyŋ türlerınen sanalady. Dınnıŋ ruhani äleuetı men şynaiy mazmūny adamzat ömırıne tereŋ ruhani maǧyna darytatyn, ony örkeniet şyŋyna jeteleitın osyndai keŋ örıstı dünietanymnan bastau alady. Osyny dūrys eskermei, dınnıŋ tek formalyq jaǧyna män berıp, mazmūnyn nazardan tys qaldyru – dın turaly ūǧymdy şekteu, dın institutynyŋ aiasyn taryltu, onyŋ ömırşeŋdıgın, ikemdılıgın qoldan qūldyratu bolyp şyǧady. Sondyqtan dınnıŋ ruhani qūndylyqtary men äleuetın dūrys baǧalap, jete nasihattasaq, qoǧamnyŋ ruhani deŋgeiı de köterıledı, zaiyrlylyǧymyz da ömırşeŋ bola tüsedı.

– Äŋgımenı soŋǧy kezderı jiı köterıle bastaǧan dın men dästür bırlıgı taqyrybyna oiystyrsaq. Zaiyrly memleket üşın būl taqyryp nesı­men maŋyzdy?

– Dın men dästür ündeskende dın damidy, dästür baiidy, al ūlt dınnıŋ ruhyn sezınıp, qūndylyq retınde qabyldaidy. Barşaǧa belgılı, islam dını men qazaq salt-dästürlerı ǧasyrlar boiy özara kırıgıp, ajyramastai bolyp tamyrlasyp kettı. Bızdıŋ ruhani qūndylyqtarymyz – ata dınımız ben ata dästürımızdıŋ tereŋ tamyrly bailanysynyŋ taǧylymdy tuyndysy. Sondyqtan dın men dästür bırlıgı – ötkenımızdıŋ tarihy, bolaşaǧymyzdyŋ kepılı.

Dästürlı qūndylyqtar – qazırgı zaiyrly qoǧamdardaǧy äleumettık-saiasi qatynastardy retteuşı jäne ışkı saiasi üderısterdı tūraqtandyruşy negızgı faktor­lardyŋ bırı. Būl faktorǧa Qazaq­stan qoǧamy ǧana emes, bükıl älemdık qoǧamdastyq, sonyŋ ışınde, äsırese, tarihi taǧdyry özımız­ben ortaq TMD elderı basa nazar audaruda. Qazır keŋestık kezeŋnen keiıngı keŋıstıkte el tūtasty­ǧyn saqtau maqsatynda dästürlı qūndylyqtardy jaŋǧyrtudyŋ qarqyndy üderısı jürude.

Osy oraida radikaldy dıni aǧymdar ideologiiasynyŋ eŋ jaǧymsyz yqpaly dästürlı ruhani-dıni qūndylyqtardy ydyratu arqyly dıni sanany özgertu üderısı bolyp otyrǧanyn atap aitu qajet. Öitkenı, kez kelgen jat aǧym qoǧamda qalyp­tasqan qūndylyqtardy küiretu arqyly özın ornyqtyruǧa ūmtylady. Al būl öz kezegınde dästürlı qūndylyqtarmen bırge ışkı tūraqtylyqtyŋ älsıreuıne alyp keledı. Sondyqtan ūltty qalyptastyrǧan qūndylyqtardy qorǧau eldıŋ ışkı tūraqtylyǧy men memleket ırgesınıŋ bütındıgın qorǧau bolyp tabylady.

– Demek, dästürlı qūndy­lyqtardy jaŋǧyrtu radikaldy ideologiianyŋ aldyn aluǧa septesedı deuge negız bar ǧoi?

– Ärine. Barşaǧa belgılı, elımızde dıni radikalizmnıŋ aldyn aludyŋ dästürlı ädısterı tiıstı deŋgeide qoldanyluda. Al osy kürestegı maŋyzdy tetıkterdıŋ bırı – dın men dästür ünqatysuy jäne onyŋ jemısı bolyp tabylatyn ruhani qūndylyqtar äleuetı äzırge tolyq igerılgen joq.

Dästürlı qūndylyqtardyŋ älsırep, ruhani jūtaŋdanudyŋ küşeiuı, dıni sauattyŋ tömendıgı radikaldy ideologiianyŋ taraluyna türtkı bolatyn basty faktorǧa ainaluda. Basqa halyqtarǧa tän dünietanymdy qazaqqa taŋu arqyly ūlttyq dästürlerge degen közqarasty özgertu, onyŋ danalyq ǧibraty men daralyq sipatyn joqqa şyǧaru, jat dünietanymnyŋ köşırmesı etıp körsetu radikaldy ideologiia ökılderınıŋ negızgı qūraly bolyp otyr. Osyndai äreketter arqyly ūlttyŋ ruhani-mädeni qorǧanys qabıletın älsıretıp, qoldan jasalǧan qūndylyqtardy ornyqtyruǧa talpynys jasaluda.

Radikaldy aǧymdardyŋ bas­ty şabuyly dın men dästür bırlıgıne, sol bırlıkten tuyndaǧan dästürlı ruhani qūndylyqtarǧa baǧyttalyp otyr. Sondyqtan, radikaldy ideologiianyŋ aldyn alu jūmystarynyŋ eŋ bel­sendısı ärı yqpaldysy dästürlı qūndylyqtardy jaŋǧyrtu bolmaq. Būl oraida ūlt boiyn­daǧy joǧalmaǧan ruhani äleuettı paidalana bılu­dıŋ maŋyzy zor. Jan tazalyǧyna, ar taza­lyǧy­na negızdelgen, syrtqy körınıs­tegı emes, jürektegı imandy qa­siet tūtqan ūlttyq ruhani qūndylyqtarymyzǧa oralu, olardy keŋınen nasihattau arqyly radikaldy ideologiianyŋ taraluyna tosqauyl qoiuǧa bolady.

– Soŋǧy kezderı qoǧamda «dästürlı islam» ūǧymy jiı qoldanyla bastady. Bazbıreuler būl ūǧymnyŋ dūrystyǧyna kümänmen qaraidy. Sız qalai oilaisyz?

– Ärine, taza ūǧymdyq tūr­ǧydan alǧanda, «dästürlı islam» degen qoldanys tosyndau estıluı mümkın. «İslam – bır ǧana islam, onyŋ «dästürlı», «dästürlı emesı» bola ma?» degen saualdar qoiylyp jatady.

Bıraq bır närsenı eskergenımız jön: ūǧymdy jasaityn, qold­a­natyn, onyŋ maǧynasyn keŋeitetın nemese taryltatyn özımız. Ärbır qoǧamnyŋ sūranysyna orai jaŋa ūǧymdar tuyndap, būrynnan bar ūǧymdardyŋ qoldanys aiasy keŋeiuı nemese taryluy mümkın. Mysaly, künı keşege deiın «missioner» degen ūǧymdy bızder tek batystan kelgen hristian dının taratuşylarǧa ǧana qoldanyp keldık. Al qazır būl ūǧymnyŋ aiasy keŋıdı. Öitkenı, dındı nasihattauşy, taratuşy tūlǧalardyŋ qyzmet erekşelıgınıŋ ūqsastyǧyna orai olardy bır ataumen bırıktıru jäne sonyŋ aiasynda barlyq qūqyqtary men mındetkerlıkterın belgıleu qajettılıgı tuyndady. Sondyqtan qazır «missioner» sözı ämbebap ärı zaŋdyq ūǧymǧa ainalyp, oǧan qatysty zaŋnamalyq qūjattar qalyptasty.

Sol sekıldı «dästürlı islam» ūǧymy da bügıngı qoǧamnyŋ qajettılıgıne orai tuyn­daǧan qoldanys bolyp tabylady. İslam negızderıne qatysty dıni senım barlyq jerde bırdei bolǧanymen, dıni tanym islamdy qabyldaǧan ärbır ūlttyŋ ädet-ǧūryp, salt-dästürımen ūştasa otyryp, türlışe qalyptasady. Dın men dästürdıŋ kırıguı nätijesınde islamnyŋ jergılıktı ömır süru formasy paida bolady. Ǧalymdar ony «dästürlı qazaq mūsylmandyǧy», «qazaq mūsylmandyq mädenietı» sekıldı türlışe ūǧymdarmen atauda. Osy erekşelıktı naqty bır ataumen belgıleu üşın soŋǧy jyldary «däs­türlı islam» degen jinaqy ärı bırtektı ūǧym qoldanysqa ene bas­tady. Iаǧni, būl «dästürmen astasa otyryp qalyptasqan, dästürlı arnada damyǧan, şetın közqarastardy qabyldamaityn şynaiy islam» degen ūǧymdy bıldıredı.

– Jauabyŋyz öte ūǧynyqty şyqty. Soŋǧy saual: barşa dınderge ortaq ruhani aŋsar-mūrat retınde nenı aitar edıŋız? Jalpy, el bolyp eŋserer qandai qajettı qadamdar bar?

– Adamzat qoǧamy özınıŋ bükıl damu bary­synda ruhani kemeldenudı maqsat tūtty. Sondyqtan, «kemel adam» idealy barlyq qoǧam­ǧa, barlyq dınge tän. Öitkenı, ruha­ni tūr­ǧydan kemeldengen adam dın tūrǧysy­nan alsaq, künädan, zaŋ tūrǧysynan alsaq, qyl­mystan aulaq bolady, ol eŋ ızgı adamger­şı­lık mū­rat­tardy közdeidı, adamzat qoǧamy­nyŋ ortaq igı­lıgıne, joǧary ruhaniiatqa qyzmet etedı.

Osy oraida men dıni bırles­tıkterdı barlyq dınderge, ūlttarǧa, jalpy adamzatqa ortaq ruhani qūndylyqtardy jan-jaqty nasihattauǧa şaqyrar edım. Sonymen qatar, «Zamanyna qarai – amaly» demekşı, ärbır uaǧyz-nasihatty, aqyl-keŋestı bügıngı qoǧamnyŋ erekşelıkterın, damu deŋgeiın eskere otyryp jetkızu qajettıgın airyqşa nazarǧa alǧan jön. «Dınde osylai, sony ıste­meseŋ bolmaidy» degen üzıldı-kesıldı tyiymdar bır jaǧynan pıkır qaişylyǧyna, közqarastar qaqtyǧysyna itermelese, ekınşı jaǧynan, dınnen alystatady. Bügıngı qoǧamnyŋ deŋgeiın, talabyn, sūranysyn eske­rıp, dınnıŋ formalyq jaǧymen qatar, maz­­­mūndyq jaǧyna da basa män beretın kez jettı.

Otbasy instituty tūrǧysynan alǧanda, öskeleŋ buynnyŋ ruhani tärbiesı äiel-analarǧa täuel­dı. Dästürlı ruhani qūndy­lyq­tardy qaşanda ūrpaqtan ūrpaqqa äiel-analar jetkızıp otyrǧan. Sondyqtan da, atamyz qazaq: «Ūltyŋdy tärbieleimın deseŋ, qyzyŋdy tärbiele», degen ūlaǧatty söz qaldyrǧan. Bügın de äiel-analar tärbie ısınıŋ aldyŋǧy sapynda. Ärkım öz otbasynyŋ tärbiesın tüzep, ǧasyrlar synynan ötken ata dästürdı, qasterlı qūndylyqtardy ūrpaǧyna sıŋıre bılse, bükıl qoǧamnyŋ tärbiesı tüzelmek.

Al bügıngı jastar aldynda aitary bar aǧa buyn, bererı mol qazynaly qarttary bar baqytty ūrpaq ekenın sezınıp, keşegı «elım» dep eŋırep ötken ūlt ziialylary qaldyrǧan mol mūradan tälım ala bılse, ruhani ızdenısterınde ūlttyq baǧdardan jaŋylmas edı.

– Tobyqtai tüiınıŋız.

– Bız senımmen aita alatyn bır närse bar – elımızde ornyqqan dınaralyq tatulyq pen kelısım – qazaq halqynyŋ dästürlı ruhani qūndylyqtaryn ūlyqtauy men memlekettıŋ dın salasyndaǧy saliqaly saiasatynyŋ jemısı. Osy jetıstıktı tūǧyrlandyryp, myzǧymastai berık etudı ūly maqsatqa ainaldyra bılsek, ötkennıŋ aldyndaǧy qaryzymyz ben keleşek aldyndaǧy paryzymyz sol maqsatty jüzege asyru arqyly oryndalmaq.

– Äŋgımeŋızge rahmet.

Äŋgımelesken  Samat MŪSA.