اباي تاسبولاتوۆ, قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى: بوستاندىق – باعا جەتپەس بايلىعىمىز

– اباي بولەكبايۇلى, كەڭەس وداعىنىڭ ىرگەسى سەتىنەگەننەن كەيىن, ءار ەل ءوزىنىڭ اسكەري قۇرىلىمىن جاساقتاۋ قامىنا كىرىستى. وسىنىڭ باسى-قاسىندا بولعان سىزگە بۇل مىندەتتى وڭتايلى ۇيىمداستىرۋ وڭايعا سوقپاعان بولار…

– سول كەزبەن قازىرگىنى مۇلدە سالىستىرۋعا كەلمەيدى. ون بەس وداقتاس رەسپۋبليكانى «الاقانىندا» ۇستاعان ورتالىقتىڭ ىدىراۋى, ءالى دامىپ جەتىلمەگەن ەلدەرگە جەڭىل سوقپادى. قولدا باردى ساقتاپ قالۋ ىسىنە ءبارىمىز مۇقيات ارالاستىق. وزگە مەملەكەتتە اسكەري بورىشىن وتەپ جۇرگەن ورەندەرىمىز كەرى قايتىپ, ءبىر ۇلكەن وزگەرىس باستالعان ەدى.

قازاقستان مەملەكەتىنىڭ الدىنا الدىمەن قارۋلى كۇشتەردى قۇرۋ مىندەتى قويىلدى. وسى ماقساتتا ەلباسى جارلىعىمەن 1992 جىلى ءبىز جوعارىدا اتاپ وتكەن قۋاتتى قۇرىلىم قۇرىلدى. سودان كەيىن تەحنيكا جاڭالانىپ, ءاربىر ءبولىم جاساقتالدى. باستىسى, مەملەكەتتىڭ قورعانىس شەبىن زاڭداستىراتىن اسكەري دوكترينانى قابىلداپ, حالىقارالىق دەڭگەيدەگى جيىنداردا كەلەلى ماسەلەلەردى تالقىلادىق.

– ءسىز ەلوردا ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەسۋ ساتىندە, ءبىزدىڭ اسكەرىمىز سانى باسقا ەلدەردەگى قۇرىلىمنان بىرنەشە ەسە از بولعانمەن, شەبىمىزدى قورعاۋعا جىگىتتەر بويىنداعى تاباندىلىق جەتەدى دەدىڭىز. ەندەشە, ءوز الدىنا تاۋەلسىز ەل اتانعان ەلىمىز قارۋلى كۇشتەرىنىڭ بۇگىنگى جەتىستىگى قانداي؟

– سۇراق ورىندى. ادام بالاسىنىڭ بويىندا جىگەرلىلىك بولماسا, ويلاعان ماقساتىنا جەتە المايدى. ارينە, جاتتىعۋدىڭ ورنى بولەك ەكەنى ءسوزسىز. سوندا دا ءورشىل مىنەز, تالاپشىلدىق قاي قىسىلتاياڭ ساتتەن دە الىپ شىعادى. ال قازىرگى ءبىزدىڭ اسكەر ساپىنداعى ساربازداردىڭ بويىندا وسى قاسيەتتەر بار.

الەمدىك دەڭگەيدە ءالى اۋىزدىقتالا قويماعان جاھاندىق داعدارىستىڭ سيپاتىنا قاراماستان, ەلىمىزدىڭ اسكەري قۇرىلىمىن ودان ءارى جەتىلدىرىپ, ماڭىزدى شارالاردى تۇراقتى وتكىزىپ كەلەمىز. باسقانى ايتپاعاندا, تۇڭعىش رەت ۇيىمداستىرىلعان «ءوزارا ءىس-قيمىل – 2009» حالىقارالىق كوماندالىق-شتاب جاتتىعۋىنا 15 مىڭنان اسا اسكەر, 1500 بروندى تەحنيكا, جۇزدەي اسكەري ۇشاق پەن تىكۇشاق قاتىستى. ەكىنشىدەن, وسى قۇرىلىم بويىنشا وتاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ ۇلگەردىك. ۇلتتىق قورعانىس ۋنيۆەرسيتەتى, راديوەلەكترونيكا جانە بايلانىس اسكەري-ينجەنەرلىك ينستيتۋتى, قۇرلىق اسكەرلەرىنىڭ اسكەري ينستيتۋتى, اۋە قورعانىسى كۇشتەرىنىڭ اسكەري ينستيتۋتى جانە اسكەري-تەڭىز ينستيتۋتى – سونىڭ دالەلى. ەلباسى قاسىندا ءجۇرىپ, ءبىراز نارسەنى ۇيرەندىم. ءوزى باسشىلىققا بەكىتكەن «ۇلاندا» ابىرويمەن قىزمەت اتقاردىم دەپ ويلايمىن. بۇل قۇرامدا ازاماتتىق بورىشىن وتكەرۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ پەشەنەسىنە بۇيىرمايدى. بويى, ويى كەلىسكەن, ءبىلىمدى ورەندەر عانا مەملەكەتتىك ماڭىزى بار نىسانداردى كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ, اسكەري جاتتىعۋ سىنىنان وتەدى. ولاردى ەل اراسىنان ىرىكتەپ الۋ ءىسى دە وڭاي ەمەس. ويتكەنى, جوعارىدا اتاپ وتكەن تالاپ ۇدەسىنەن كوپشىلىگى تابىلا بەرمەيدى.

– تالاپ دەگەننەن شىعادى. وسى ورايدا مەكتەپتە العاشقى اسكەري دايىندىق ءپانىن وقىتۋ ماسەلەسى كەي وڭىرلەردە كوڭىل كونشىتپەيدى ەكەن. بىرنەشە وقۋلىق جازىپ شىققان اۆتور رەتىندە بۇعان نە ايتاسىز؟ 

– راس, مەن العاشقى اسكەري دايىندىققا قاتىستى وقۋلىق جازدىم. الگى دەرەكتىڭ قانشالىقتى شىنايى ەكەنىن ساراپتاما جۇرگىزگەننەن كەيىن ايتۋعا بولادى. مەنىڭ بىلەتىنىم, بيىلعى 23 تامىزدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ №1080 قاۋلىسىمەن قابىلدانعان «ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ مەملەكەتتىك جالپىعا مىندەتتى ستاندارتىنىڭ» 25-ءشى تارماعىندا10-11 سىنىپتاردا العاشقى اسكەري دايىندىقتى 25 ساعاتتىق جىلدىق جۇكتەمەمەن وقىتۋ كوزدەلگەن. نەگىزى, بۇل پانگە 140 ساعات ءبولىنۋى ءتيىس. سوندىقتان قۇزىرلى ورىندار بۇل ماسەلەنى قايتا قاراستىرىپ, تەز ارادا شەشىم قابىلداۋى قاجەت.

– جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدى ءجيى كوتەرىپ ءجۇرسىز. ناتيجەسى قانداي؟

– جۇرەگى ەلىم دەپ سوققان ۇرپاقتىڭ رۋحى مىقتى بولۋى كەرەك. ونىڭ ءدانىن بويىنا ەگەتىن ءوزىمىز. ناقتى ايتقاندا, وتباسى, بالاباقشا, ءبىلىم ورداسى وسى ماسەلەگە اسا ۇقىپتىلىقپەن قاراعانى ءجون. ءسىز بىلەسىز بە, ءبىز جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرەتىن باعدارلامانى جىلدامداتىپ بەكىتۋىمىز قاجەت. وسى ءىستىڭ كوپتەن بەرى ءتىنى جالعانباۋى سالدارىنان كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. ال ەندى مەن كوتەرگەن بۇل باستامانىڭ ناتيجەسى جاقىن ارادا شەشىمىن تابادى دەگەن سەنىمدەمىن.

جاس بۋىن «ماناستى» جاتقا بىلەتىن قىرعىز اعايىندار سەكىلدى ءوز باتىرلارىمىزدىڭ ەسىمىن جادىندا ساقتاسا, ارتىقتىق ەتپەس ەدى. ماسەلەن, مەن «داۋىلپاز بابا-قوجابەرگەن» كىتابىن قۇراستىرعانىمدا, جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ ماسەلەسىن كوزدەدىم. جالپى, قوجابەرگەن جىراۋ باتىر عانا ەمەس, تانىمال اسكەري باسشى جانە اقىن بولعان. ول «جەتى جارعىنى» قۇراستىرۋعا قاتىسقان. الداعى ۋاقىتتا سولتۇستىك قازاقستان وڭىرىندە ءومىر سۇرگەن جيىرما ءبىر باتىر مەن جەتى بي تۋرالى تاريحي تاعىلىمدى ەڭبەكتى باسپادان شىعارۋدى كوزدەپ وتىرمىن.

– اڭگىمەڭىزدەن بولاشاقتا ءبىراز جۇمىستىڭ اتقارىلاتىنىن ۇعىندىم. ال ەندى نەگە كوڭىلىڭىز تولمايدى؟

– بيىل پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «يادرولىق سىناققا تىيىم سالۋدان-يادرولىق قارۋسىز الەمگە» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكىزىلدى. وسى جيىنعا كەلگەن اۋعانستان دەلەگاتسياسىن «بايتەرەك» مونۋمەنتىمەن تانىستىرۋ كەزىندە كەلەڭسىز كورىنىستى كوزىمىز شالىپ, ۇياتتى بولعانىمىز بار. الاقانىن جايىپ, قايىر سۇراعان سىعان بالاسى الدىمىزدان جۇگىرە شىقتى. وسىندايدا ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ ولقى ىسىنە قارنىڭ اشادى. ونى ايتاسىز, «الما تۆ» كابەلدى تەلەارنا جەلىسى ارقىلى بەرىلەتىن «حيت لاينەر», «مۋززون» مۋزىكالىق باعدارلامالارىنداعى «جىگىت جىگىتتى قالايدى» نەمەسە «قىز ىزدەگەن جىگىت» دەگەن بەيادەپ حابارى ۇلتتىق بولمىسىمىزعا سىزات ءتۇسىرىپ جاتىر. مۇنى تەزگە تۇسىرەتىن قۇزىرەتتى ورىن قايدا قاراپ وتىر سوندا؟

– اسكەردە قىرىق ەكى جىلدان اسا ۋاقىت قىزمەت اتقارىپسىز. سول مەرزىمدە جۇزەگە اسىرىلعان جۇمىستاردى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ كورسەك…

– وسى جىلدار ىشىندە قولعا الىنعان نەگىزگى ءىستى عانا اتاپ وتسەم دەيمىن. كونەۆ اتىنداعى الماتى جوعارى جالپى اسكەري كوماندالىق وقۋ ورنىن ون جىل باسقارعان كەزىمدە قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزگەن ەدىم. العاشىندا وعان بولىنگەن ۋاقىت التى ساعات بولدى. كەيىن جەتپىس ساعاتقا ۇلعايتتىم. سول تۇستا اسكەريلەردىڭ ءداستۇرىمىزدى, تاريحىمىزدى, ءتىلىمىزدى  بىلۋىنە بارلىق جاعداي جاسالدى. ءتىپتى, ولار بي ونەرىن دە مەڭگەرىپ شىقتى. كادر بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا, ساربازدىڭ شىڭدالىپ شىعۋىنا دا باسا ءمان بەردىم.

– تاۋەلسىز ەل اتانىپ, الەمدىك دەڭگەيدە تانىلدىق. قوعامدا تالاي نارسەلەر وزگەردى. ال بولاشاقتا نەندەي جۇمىس اتقارىلادى؟

– تاتۋلىق پەن بىرلىكتى جاقتاعان قازاقستان قارىشتى دامىپ كەلەدى. حالىقارالىق كورمەلەر بيۋروسىنىڭ 152-ءشى باس اسسامبلەياسىندا كوپ داۋىس يەلەنگەن استانا «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزۋ مارتەبەسىنە يە بولدى. وسىنىڭ نەگىزىندە جاڭا جوبالاردىڭ تۇساۋى كەسىلىپ, بىرنەشە ادام جۇمىسپەن قامتىلادى.

استانا وركەنيەتكە كوش تۇزەگەن, الەم ەلدەرى اراسىندا ورنىقتى سالماعى بار قۇتتى مەكەنگە اينالدى. وسىعان دەيىن ەلىمىزگە قوماقتى ينۆەستيتسيا تارتىلىپ, الەۋەتىمىز ارتتى. توبىقتاي ءسوزدى قىسقا قايىرعاندا, وسى كەزەڭگە دەيىن قول جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا كەلدى. سول اتا بابالارىمىز اڭساعان كيەلى بويتۇمارىمىز – تاۋەلسىزدىكتى باعا جەتپەس قۇندىلىققا بالايمىن.

اڭگىمەلەسكەن: ءامىرحان الماعانبەتوۆ