انە-مىنە دەگەنشە استانا كۇنى دە جاقىنداپ قالدى. مەرەكە اياسىندا ءتۇرلى مادەني شارالاردىڭ تۋى جەلبىرەمەك. اسىرەسە, بابادان قالعان باعزى ونەرىمىز ايتىستىڭ ورنى بولەك. حالىقتىڭ دا وعان دەگەن ىقىلاسى ەرەكشە. استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن 6 شىلدە كۇنى كونگرەسس-حولدا «باعانالى وردام, باستى وردام» اتتى رەسپۋبليكالىق ايتىس وتپەك. دۇبىرلى دودانىڭ قارساڭىندا بەلگىلى ايتىسكەر اقىن, اتالعان شارانى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى, فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور, قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى امانجول التاەۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
– ەلوردا كۇنى جاقىنداعان سايىن جۇرتشىلىق ايتىستى ەرەكشە توسادى. ون جىلعا جۋىق داستۇرگە اينالعان شارا تۋرالى كەڭىرەك ايتىپ وتسەڭىز؟
– استانا كۇنى – ەلىمىزدەگى ەڭ ايشىقتى مەرەكەلەردىڭ ءبىرى. سوندىقتان, جالپى جۇرت بولىپ تويلايتىن, داستۇرگە اينالعان وسىنداي مەيرامنىڭ مازمۇنى بولەك. ەلورداعا مەرەكەنى كورۋگە قانشاما قوناقتار كەلەدى. ولاردىڭ بارلىعى باس قالانى ارالاپ قانا قويماي, مادەني شارالاردى دا قىزىقتايدى. اسىرەسە, ايتىس دەسە دەلەبەسى قوزاتىن جۇرتشىلىق كوپ. بيىل دا ايتۋلى شارا ءوز دەڭگەيىندە وتپەك. ايتار جاڭالىعى دا بار. جىل سايىن ايتىس «حان شاتىر» ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ جانىنداعى دالا ساحناسىندا بولاتىن. ەندى بيىل كونگرەسس-حولدا وتپەك. بۇعان ءبىز قۋانىشتىمىز. تاقىرىپ تا بەلگىلى. اقىندار قۇت قونعان ەلوردانىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى تاريحى مەن دامۋ بەلەستەرىن, جەتىستىكتەرىن ءتىلى جەتكەنشە ولەڭدەرىمەن ورنەكتەپ حالىققا جەتكىزەدى.
سونداي-اق, بيىل تاۋەلسىز ەل بولعانىمىزعا 25 جىل تولىپ وتىر. ونى ۇلى مەرەكەمىز دەپ دارىپتەيمىز. ءارى-بەرىدەن سوڭ, استانا – تاۋەلسىزدىكتىڭ پەرزەنتى. سوندىقتان ازاتتىقتى جىرلاۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ قول جەتكىزگەن تابىستارىن دا اقىندار كەستەلى ولەڭگە اينالدىرادى. ارينە, ايتىس – سينكرەتتىك ونەر. ول تەك ءبىر تاقىرىپپەن شەكتەلمەيدى. اقىندار حالىقتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن كوكەيتەستى ماسەلەلەردى قوزعايدى. سوندىقتان بابادان قالعان عاجايىپ ونەرىمىزدى قادىر تۇتقان جۇرتشىلىق ايتىسقا كەلىپ, كاۋسار ونەرىمىزدەن ءنار الادى دەگەن ويدامىن.
– جالپى, ايتىسقا قانشا اقىن قاتىسادى؟
– ەلوردا كۇنىنە وراي «باعانالى وردام, باستى وردام» دەگەن تاقىرىپپەن وتەتىن ايتىسقا ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىنەن 12 اقىندى ساۋىن ايتىپ شاقىرىپ وتىرمىز. ولاردىڭ بارلىعى دا رەسپۋبليكالىق ونەر بايگەلەرىندە توپ جارىپ, شاشاسىنا شاڭ تيمەگەن اقىندار. دالىرەك ايتقاندا, سارا توقتامىسوۆا, مەيىربەك سۇلتانحان, اسپانبەك شۇعاتاەۆ, ەركەبۇلان قاينازاروۆ سەكىلدى «سەن تۇر مەن اتايىن» دەيتىن اقىندار قاتىسادى.
– ورتا بۋىن اقىنداردان ەشكىم جوق پا؟
بۇگىندە ايتىستىڭ قۇرامى جاسارىپ كەتتى. قازىر ايتىسىپ جۇرگەن اقىنداردىڭ ەڭ ۇلكەنى – ايبەك قاليەۆ. سونى ورتا بۋىن رەتىندە شاقىردىق. قالعاندارى اۋىزدىعىمەن الىسقان جاس بۋىن وكىلدەرى.
– ارينە, ءسوز سايىسى بولعاندىقتان قازىلارعا وڭاي جۇك ارتىلمايدى. اقىنداردىڭ ونەرىن كىمدەر باعالايدى؟
– دۇرىس ايتاسىز. حالقىمىز سوزگە ەرەكشە ءمان بەرگەن. سوندىقتان ءسوزدىڭ ءباسى مەن ابىرويى بيىك تۇرادى. قازىلارعا جۇكتەلگەن مىندەت اۋىر. قازىلار قۇرامىنىڭ جەتى مۇشەسى بار. ونىڭ توراعاسى ءوزىم بولامىن. ودان كەيىن قازاقستاننىڭ حالىق اقىنى قونىسباي ءابىل, ايگىلى جىراۋ الماس الماتوۆ, ايتىس تۋرالى عىلىمي ەڭبەك جازىپ, دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاعان, بەلگىلى عالىم قويلىباي اسانوۆ جانە وسى اتامۇرا ونەردىڭ ىستىعى مەن سۋىعىنا ءتوزىپ, بەل بالالارى بولىپ كەتكەن داۋلەتكەرەي كاپۇلى مەن سەرىكزات دۇيسەنعازين. سونداي-اق, «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارىنىڭ كەڭەسشىسى بەرىك ءۋالي بار. ال ايتۋلى شارانى ايتىستىڭ «اتاسى» اتانعان كورنەكتى اقىن ءجۇرسىن ەرمان جۇرگىزەدى.
– ال ايتىستىڭ باس دەمەۋشىسى كىم؟
– ارينە, استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى. ونىڭ ىشىندە قالالىق مادەنيەت, مۇراعاتتار جانە قۇجاتتاما باسقارماسى مۇرىندىق بولىپ وتىر. سونىمەن بىرگە ايتىس اقىندارى جانە جىرشى-تەرمەشىلەردىڭ حالىقارالىق وداعى دا اتسالىسۋدا.
– جاڭا ايتىستىڭ قۇرامى جاڭارىپ كەتتى دەدىڭىز. ءسىزدىڭ دە كۇشىڭىز تايىپ تۇرعان جوق. بۇرىنعى سۋىرىپ سالما اقىندار ومىردەن وتكەنشە ايتىسىپ ەدى؟
– كوكەيدە جۇرگەن سۇراقتىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپ وتىرسىز. ايتىستىڭ تاريحىنا تەرەڭ بويلاساڭىز, جامبىل, شاشۋباي, نۇرقان, كەنەن اتالارىمىزدىڭ بارلىعى اقساقالدىق جاسقا كەلگەنشە قولىنان دومبىرالارى تۇسكەن جوق. كەشەگى ءوزىمىز كورگەن, باتالارىن العان – ماناپ كوكەنوۆ, كوكەن شاكەەۆ, كوپباي وماروۆ سەكىلدى اتالارىمىز بەن جانە تاۋشەن ءابۋوۆا سىندى اپامىز ومىردەن وتكەنشە ايتىستى. ايتىسىپ قانا قويماي, ولار وسى ونەردى ەل ىشىنە ناسيحاتتادى.
بۇگىندە اقىندار ايتىس ارەناسىنان ەرتە كەتىپ جاتىر. بۇل دا ءبىر وزەكتى دۇنيە. ارينە, ولار سالقىنقاندىلىقتان نەمەسە كەيىنگى تولقىننىڭ كۇشتىلىگىنەن كەتىپ جاتقان جوق. ەڭ وكىنىشتىسى, مەنىمەن ايتىسقا قاتار كەلگەن مەلس قوسىمباەۆ, اقمارال ىلەۋباەۆا, بەكارىس شويبەكوۆ, مۇحامەدجان تازابەكوۆ ساحنادان سىرتتاپ كەتتى. ەگەر ولار ايتىسىپ, اتامۇرا ونەردى جاندىرىپ جۇرگەندە, مەن دە اتالارىمنىڭ جاسىنا جەتكەنشە ايتىسار ەدىم. ءالى دە بويىمداعى پوتەنتسيالىم جەتكىلىكتى, بابىمدا تۇرمىن دەسەم دە بولادى. سارقىلعان ەشتەڭەم جوق.
– اعا, كەيدە جۇرتشىلىق اراسىندا ايتىس تۋرالى ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلىپ جاتادى. ءسىزدىڭ وعان دەگەن كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– مەن تەك قانا ايتىسكەر اقىن عانا ەمەسپىن. ونى زەرتتەگەن عالىممىن. «ايتىستانۋ» دەگەن ۇلكەن ەڭبەك شىعاردىق. سوندا ءبىر بايقاعانىم, وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلداردىڭ بەل ورتاسىنان بەرى جاڭارعان ايتىس ونەرىنىڭ تاريحىندا ەڭ ءبىر شارىقتاعان, كەمەلدەنگەن كەزەڭى دەپ, 1997-2005 جىلداردىڭ ارالىعىن ايتۋعا بولادى. ءدال وسى شاقتا ايتىس ونەرى شىن مانىندە ورلەپ, دامۋ بيىگىنە كوتەرىلدى.
باتىستان ءمادي قوسىمباەۆ, جەتىسۋدان ورازالى دوسبوسىنوۆ, تۇركىستاننان بەكارىس شويبەكوۆ, قاراتاۋدان مۇحامەدجان تازابەكوۆ جانە سارىارقادان مەن شىعىپ, ارقايسىمىز ءبىر-ءبىر مەكتەپ قالىپتاستىردىق. ىلە-شالا ارتىمىزدان ۇلكەن ءبىر شوعىر شاكىرتتەرىمىز شىقتى. سول كەزەڭدەگى ايتىستا وي بوستاندىعى, ءسوز ەركىندىگى, كەرەمەت بولعان ەكەن. اقىندار ايتام دەگەن ويلارىن جاسىرماعان. ايتىس دەگەننىڭ ءوزى – ات سۇرىنگەنشە, قىناپتان قىلىش سۋىرعانشا تىڭنان وي تاۋىپ ايتاتىن سۋىرىپ سالمالىق ونەر. ايتىستىڭ نەگىزگى ءتول بولمىسى وسى. وسى قاسيەت جوعالسا ايتىس بولمايدى. سوندىقتان بابا ونەردىڭ وسى قاسيەتىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ قاجەت دەپ ويلايمىن.
– ءاربىر تالانتتى ايتىسكەردىڭ ءوز ماقامى بار. ال قازىرگى جاس اقىنداردىڭ دەنى وسىعان ونشا ءمان بەرمەيتىن سەكىلدى…
– ارينە, وسى جايىندا تالاي اۋزى دۋالى اعالارىمىز ءوز ويلارىن ايتتى. باسپاسوزدە جازدى دا. راس, بۇگىنگى ايتىستا ماقامنىڭ تاپشىلىعى قاتتى سەزىلەدى. كەزىندە قونىسباي, ەسەنقۇل اعالارىمىز بەن ءاسيا, اسەلحان اپالارىمىزدىڭ ءوز ماقامدارى بولدى. ماسەلەن, مەنىڭ ءوز ماقامىم بار. ءتىپتى, ءبىر ايتىستا, جاس اقىنداردىڭ
70-80 پايىزى مەنىڭ ماقامىمەن ايتىستى. سوندا مەن: «ەلۋ اقىن سالعاندا ماقامىما, اتىم كىسىنەگەندەي ەلەڭدەيمىن» دەپ ايتقان ەدىم. ءاربىر ايتىسكەردىڭ شەبەرلىگىن, اقىندىق قۋاتىن تارازىعا سالعاندا, ءوز ماقامى بولماسا, ول كىسىنىڭ اتىن ءمىنىپ العان سەكىلدى ءبىر ءبۇيىرى ولقىسىنىپ تۇرادى. ءار اقىننىڭ ءوز ورنەگى بولعانعا نە جەتسىن…
ءسوزىمنىڭ سوڭىندا, ەلوردا جۇرتشىلىعىن شىلدە ايىنىڭ 6-شى جۇلدىزىندا كونگرەس حولدا ساعات 15.00-دە باستالاتىن رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىنا شاقىرامىن.
سۇحباتتاسقان
ازامات ەسەنجول
