ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنداعى «كاۋسار» مادەني-تانىمدىق بىرلەستىگى «الدىڭعى تولقىن اعالار, كەيىنگى تولقىن ىنىلەر» دەپ, ونەگەلى جۇزدەسۋلەر وتكىزىپ كەلەدى. سولاردىڭ قاتارىنا ولەڭ-ءسوزدىڭ حاس شەبەرى, ارداقتى اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان «التايدىڭ التىن تامىرى» اتتى ادەبي-سازدى كەش قوسىلدى.
ۇلاعامەن كەزدەسىپ, جىر الەمىنە ەنىپ, عيبراتتى اڭگىمە تىڭداۋعا قۇشتار جاستاردىڭ ىستىق جالىنى ەرەكشە سەزىلدى. التايدىڭ ءور ءۇنى ەستىلگەن بۇل كەشكە جاسى دا, جاسامىسى دا جينالدى. جاڭا تولقىن, جاس بۋىن اقىن اعالارىنا دەگەن قۇرمەتىن «قازاقيا», «قازاق ءتىلى», «بۇرىشقا تۇر!», «حات», «نۇرعيسانىڭ اققۋلارى», «مەنىڭ فاميليام», «قولىڭنان نە كەلەدى؟» ولەڭدەرىن مانەرلەپ وقۋمەن جەتكىزىپ قانا قويماي, ونىڭ سوزدەرىنە جازىلعان اندەرىن دە ورىندادى. ورىنگۇل ماحمۋدوۆا قۇس جولىن ولەڭنەن تاپقان اقىننىڭ «قۇس جولى» ءانىن, ال ءمادينا قايراتقىزى «كوزدەرىڭە عاشىقپىندى» اكاپەللا تۇرىندە شىرقادى. قاسىرەت سىرىن شەرتىپ, سەمەي پوليگونىنىڭ ءانۇرانىنا اينالعان «زامان-اي» ءانى بولسا ەكى داۋىستا دۋەت ارقىلى ايتىلدى. «بۇل ءانىمنىڭ ەكى داۋىستا شىرقالعانىن ءبىرىنشى رەت ەستۋىم. ادەمى شىعادى ەكەن» دەپ تاڭدانىسىن دا جاسىرمادى كەشتىڭ باستى قوناعى. سونداي-اق, وسى كەشتە اقىننىڭ «قارا پيما» پوەماسى جەلىسىمەن جۋرناليست قالىبەك اتجان تۇسىرگەن 20 مينۋتتىق فيلم العاش رەت كورەرمەنگە جول تارتتى. ءبىرىنشى ءبولىمدى ونەرپازدار اقىنعا ارناسا, ەكىنشى بولىمدە كەشتى جۇرگىزگەن كەنجەعالي مىرجىقباي سول مەزەتتە كەلىپ وتىرعان كورەرمەندەردىڭ سۇراعىن وقىپ, ۇلىقبەك اعا سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى…
– ءسىز ءبىرسىپىرا گازەت-جۋرنالداردىڭ رەداكتورى بولىپسىز. قازىرگى مەرزىمدى باسىلىمداردىڭ بەدەلى نە كوتەرەدى؟
– مەرزىمدى باسىلىمدار جالعان سوزبەن ءجۇن سابايتىن بولسا, قايدان بەدەل كوتەرسىن؟ «ءبىر گازەتكە قاراسام, كوممۋنيزمدە, ەكىنشىسىنە قاراسام, تۇرمەدە جۇرگەن سياقتىمىز» دەگەن ءسوزدى وقىرماننىڭ اۋزىنان ەستىگەنىم بار. شىنىن ايتقاندا, بىزدە ءومىردىڭ ورتاسىنان ويىپ شىندىقتى اسىرەلەمەي, بوياماسىز كورسەتۋ جاعى جەتىسپەي جاتۋى مۇمكىن. بەدەلىن كوتەرەتىن نارسە – اقيقاتتى جازۋ. ەڭ ۇلكەن توتە جول – سول عوي دەپ ويلايمىن.
– ءوزىڭىزدىڭ سىنشىلدىعىڭىزعا قالاي قارايسىز?
– كەزىندە «جازۋشى» باسپاسىنىڭ جانە «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ سىن بولىمىندە جۇمىس ىستەدىم. اقىندىق كوزقاراسىمىز سىنشىلىققا جاناسپاۋى مۇمكىن. سوندىقتان, وزىمنەن سىنشى شىقتى دەپ ەسەپتەيمەيمىن. بىراق جاستاردىڭ, ءوز قاتارىمىزدىڭ شىعارمالارى تۋرالى پىكىر بىلدىرگەن, ءتىپتى, ارتىق-كەم سىناعان كەزدەرىمىز بولعان.
سىن – قاساپشىنىڭ بالتاسى ەمەس, سوقىرتەكە ويناعانداعى سويىل ەمەس. بىزدە قازىر ونشا سىن جوق. ونى سىن جولىنداعى باقىت ساربالاەۆتىڭ ءوزى بىلەدى. ادەبيەت پورتالىنان كەيدە جاستاردىڭ سىنىن وقىپ, «بولسا دا جازىپ جۇرگەندەر بار ەكەن عوي» دەپ ويلايمىن. بۇرىندارى سىنمەن نە پروزا, نە پوەزيا, نە دراماتۋرگيا جازۋ قولىنان كەلمەگەن ادامدار اينالىسادى دەگەن ۇعىم بولعان. مەن ول ۇعىمعا قوسىلمايمىن. باقىتجان مايتانوۆ, اسقار ەگەۋباەۆ, زەينوللا سەرىكقاليەۆ, ساعات اشىمباەۆ سياقتى سىنشىلاردىڭ جازعاندارى – ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى جوعارى, كەرەمەت ءبىلىمدى ادامداردىڭ جازۋى. مەنىڭ ويىمشا, سىنشى بولۋ ءۇشىن اقىن-جازۋشىنىڭ وقىعانىنان بالەنباي ەسە كوپ وقۋ كەرەك.
– جازۋشىلار وداعىن ماقتايتىندار دا, داتتايتىندار دا بار. وداق جاڭا زامانعا ىلەسە الدى ما؟
– ادام ءتيپى جاعىنان ۇشكە بولىنەدى: قۇرۋشىلار, قۇرۋشىلاردىڭ جەمىسىن تەرۋشىلەر جانە قيراتۋشىلار. ءبىز بار نارسەنى قيراتۋعا اسىعىپ تۇرامىز. ال, ورنىنا بالاما رەتىندە ۇسىناتىن تۇگىمىز جوق. «ءاي, وسى وداقتىڭ نە كەرەگى بار, تاراتىپ جىبەرمەي مە؟» دەگەن وي مەندە دە بولعان ەدى. بىراق, جازۋشىلار وداعىن قيراتىپ, قايتا قۇرا الماي جۇرگەن كورشىلەس رەسپۋبليكالار بار. ونىڭ ءبىرى – قىرعىزستان. «جاڭاشا قۇرامىز» دەپ, باياعى عيماراتىنان ايرىلىپ قالدى. بىرنەشەگە ءبولىنىپ, ەندى بىرىگە الماي ءجۇر. وداقتىڭ ءوزى وسى ۋاقىتقا دەيىن ساقتالىپ كەلگەنىنە قايتا شۇكىرشىلىك ايتۋ كەرەك. ونداي شاڭىراقتىڭ جوعىنان بارى جاقسى عوي.
– سوڭعى كەزدەرى ءان سوزدەرىنە كوپ سىن ايتىلادى. ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي?
– ءبىر وتىرىستا سەيفۋللين جولبارىسقا اشىق ايتتىم. يسپاندىق سياقتى اندەرى بار. مەن كولۋمبيادا, يسپانيادا بولعان اداممىن. ول جەردەگى ەكى ءاننىڭ ءبىرى سول. مۋزىكاسىنا سوزىندە ءمان-ماعىنا جوق قازاقشا ءماتىندى جازىپ الادى دا, بىزگە كەلىپ ايتادى. ال, جاستار قول سوعىپ, انگە قوسىلىپ جاتادى. بۇل ءان ەمەس قوي. ءشامشى اعادان ۇيرەنۋ كەرەك. اندەرىنىڭ ءسوزى قانداي! ءسوزدى تانۋ كومپوزيتورعا بايلانىستى. ءبالدۋ-باتپاق سوزدەردىڭ ءبارىن ءان قىلىپ ايتا بەرەتىن بولسا, كومپوزيتوردىڭ مىقتىلىعى جوعالادى.
«سۇراقتار بار, بىراق ول سۇراق توركىنىنىڭ ار جاعىندا ولەڭ جاتىر عوي» دەپ ۇلاعا بىرقاتار ولەڭدەرىن وقىدى. اسىرەسە, «ءدىڭ», «قاندى جۇما», «باقىتتى حالىق» ولەڭدەرى وقىلعاندا زالداعى جاستار جان-جاقتان قولداپ, زور قوشەمەت ءبىلدىرىپ جاتتى. مەلس قوسىمباەۆتىڭ «قىز دەگەن گۇل ەمەس پە, گۇل دەگەن ءشوپ ەمەس پە, ءشوپ دەگەن كوپ ەمەس پە» دەگەن سوزدەرىن ەسكە ءتۇسىرىپ:
– سەزىمى سۋىنا باستاعان, ميى جۇرەگىن جەڭە باستاعان بىزدەن گورى ماحابباتتىڭ نە ەكەنىن قايناعان ماحابباتتىڭ ورتاسىندا جۇرگەن جاستار جاقسىراق بىلەتىن شىعار. مەن قايتا سىزدەرگە سۇراق قويعىم كەلىپ وتىر, – دەپ اۋديتوريامەن ازىلدەسىپ, كەشتىڭ اجارىن ودان ءارى اشا ءتۇستى.
اعا مەن ءىنى بۋىننىڭ ۇندەستىگى تاماشا ۇيلەسىم تاپقان كەش سوڭىندا ۇلىقبەك ەسداۋلەتكە لەۆ گۋميلەۆ اتىنداعى توسبەلگى تاپسىرىلدى, ال اقىن ءبىلىم ورداسىنىڭ كىتاپحاناسىنا بىرنەشە ولەڭ جيناعىن تارتۋ ەتتى. «وقىمىستى ناداندى تۇسىنەدى. نادان وقىمىستىنى ەشقاشان تۇسىنبەيدى. وقىمىستى بولۋلارىڭىزدى تىلەيمىن. اقىلدارىڭ بولسا, ءبىلىم الىڭدار» دەگەن تىلەگىن ءبىلدىردى اقىن اعا.
ەگىز لەبىز
كوپەن امىربەك, جازۋشى:
– ۇلىقبەكتىڭ تۇلا بويى تۇنعان ماحاببات. ادام ماحابباتى ءتۇرلى-ءتۇرلى بولادى. بىرەۋ دالانى, بىرەۋ قالانى سۇيەدى, بىرەۋ ايعا, بىرەۋ جۇلدىزعا عاشىق. قول جەتپەسە دە كۇنگە, بىرەۋ جەردەگى گۇلگە تابىنادى. ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «العاشقى ماحاببات تۋرالى ءان كوپ, ولەڭ كوپ. ال, ەكiنشi ماحاببات, ءۇشiنشi ماحاببات, ءتورتiنشi ماحاببات دەگەن ءان ەستiگەن ەمەسپiن. سوندىقتان دا العاشقى ماحابباتتىڭ اتى — العاشقى ماحاببات. ال ودان كەيiنگiنىڭ ءبارi – العاشقى ماحابباتتى قايتالاۋ. پوۆتور, پوۆتور…» دەگەن ءسوزى بار. ۇلىقبەك پوەزياعا «پوۆتورمەن» ەمەس, ءوزىنىڭ العاشقى ماحابباتىمەن كەلدى. ول بارلىق نارسەگە العاشقى ماحابباتىنداي قارايدى. قادىرلى ەلىن, قاسيەتتى جەرىن سۇيەدى. شىركىن-اي, التايدان اتىراۋعا دەيىن, شىڭعىستاۋدان ماڭعىستاۋعا دەيىن, ابايدىڭ ەلىنەن ادايدىڭ ەلىنە دەيىن جىرلاعان.
«ءبىر قاندەنگە سالەم بەرىپ شىقسام دەپ كەزەك كۇتىپ وتىر مىنە ارىستان…» دەيدى. ليريك قانا ەمەس, اشىناتىن, اشىناتىنىن حالىققا جەتكىزۋگە اسىعاتىن اقىن.
سەيىت قاسقاباسوۆ, اكادەميك:
– ۇلىقبەك باۋىرىمىزدىڭ كەشى – ناعىز اقىننىڭ كەشى. ول ۇنەمى عاشىقتىق سەزىممەن جۇرەدى. ىشىندە تازا سەزىم بولعاندىقتان, ۇلىقبەكتىڭ پوەزياسى دا ادامدارعا سونداي سەزىم سىيلايدى. ادەمى شۋماقتارمەن قىسقا–قىسقا جازادى. بالا كەزىمىزدە ءبارىمىز بۇرىشقا تۇرعانبىز. «اتتەڭ, وسى بۇرىشتان قۇتىلاتىن كۇن بار ما؟» دەيتىن كەزدەرىمىز ەستە. «مەن وسكەندە, بۇرىشسىز ءۇي تۇرعىزام!» دەگەن جولدارى بار «بۇرىشقا تۇر!» ولەڭى قانداي كەرەمەت ايتىلعان. ۇيرەنشىكتى تىركەستەردىڭ ءوزىن جاڭاشا قىرىنان پايدالانۋ شەبەرلىگى بار. اقىننىڭ قۇدىرەتى وسىندا.
ءمادينا جاقىپ
