ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ-ءنىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كافەدراسىنىڭ اشىلعانىنا كوپ بولا قويعان جوق. قازاقستاندىق نوۋ-حاۋ – ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستىڭ قازاقستاندىق مودەلىن وسكەلەڭ ۇرپاققا جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن عىلىمي-مەتودولوگيالىق نەگىزدەمە قالىپتاستىرىپ, كوپشىلىككە جەتكىزۋدى كوزدەگەن. كافەدرانىڭ دارىسكەرلەرى دە وزگەشە. ولار – پارلامەنت جانە سەنات دەپۋتاتتارى, بەلگىلى ساياساتكەرلەر, عالىمدار, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مۇشەلەرى جانە قوعام قايراتكەرلەرى, مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر.
وسى ورايدا, پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى, اتالمىش كافەدرانىڭ مەڭگەرۋشىسى, پروفەسسور اناتولي باشماكوۆپەن كەزدەسىپ, كافەدرا جۇمىسىمەن تانىسقان ەدىك.
– قۇرىلعانىنا جيىرما جىلعا جۋىق ۋاقىت بولعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇلتارالىق بىرلىك پەن كەلىسىمدى ساقتاۋدا ماڭىزدى قوعامدىق ينستيتۋت بولىپ قالىپتاستى.
جاقىندا وتكەن اسسامبلەيانىڭ ءححى سەسسياسىندا ەلباسىمىز جاستارعا, تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ قۇرداستارىنىڭ قاتىسىپ وتىرعانىنا كوڭىلى تولىپ: «مەن بۇدان تاعاتتىلىق, دوستىق پەن باۋىرلاستىق يدەيالارىن قازاقستاندىقتاردىڭ جاڭا بۋىنىنىڭ بۇكىل عاسىرلارعا قابىلداۋىنىڭ جاقسى نىشانىن كورەمىن. بۇل ءبىزدىڭ بوسقا جۇمىس ىستەپ جاتپاعانىمىزدى بىلدىرەدى! بۇل بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى ساقتاۋشى رەتىندەگى اسسامبلەيانىڭ سەنىمدى تىرەگىن كەز كەلگەن سوزدەن ارتىق بەينەلەيدى» دەپ اتاپ ءوتتى.
پرەزيدەنتتىڭ وسىناۋ سەنىم ارتا سويلەگەنى بىزگە تاعى ءبىر قوسىمشا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. ياعني, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ, ستۋدەنت جاستاردىڭ قازاقستانداعى بارشا ۇلتتاردىڭ مادەنيەتى, سالت-داستۇرىمەن تانىسۋىنا مۇمكىندىك تۋدىراتىن ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋعا مۇرىندىق بولۋىمىز كەرەك.
كافەدرا قىزمەتكەرلەرى قحا عىلىمي-ادىستەمەلىك جۇمىسىن ءتۇرلەندىرۋگە اتسالىسۋدا. مىسالى, ولار ەلورداداعى عىلىمي قۇرىلىمدارمەن, سونداي-اق, ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەپ, «ەتنوستىق تاعاتتىلىقتىڭ ادىستەمەلىك نەگىزدەرى» اتتى انىقتامالىق جيناق ءازىرلەۋگە كىرىسىپ كەتتى.
– بۇل باستاما باياندى بولىپ, باسقا دا جوعارى وقۋ ورىندارىندا وسىنداي كافەدرا اشىلىپ جاتىر دەپ ەستىدىك.
– ءيا, زامان تالابىنان تۋىنداپ وتىرعان قاجەتتىلىك بولعان سوڭ, جاڭالىق جەر-جەرگە تاراپ, قولداۋ تاۋىپ جاتىر. بيىل 1 ناۋرىزدا, ياعني, قحا قۇرىلعان كۇنى س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە جانە ا.مىرزاحمەتوۆ اتىنداعى كوكشەتاۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدال وسىنداي كافەدرالار اشىلدى. الداعى ۋاقىتتا استاناداعى س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە, ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىندە, قىزىلوردا, قوستاناي جانە ت.ب. قالالاردىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا وسى ىسپەتتەس كافەدرالار اشىلادى دەگەن جوسپار بار.
– ءسىز سوڭعى سەسسيادا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ سايلاندىڭىز. قوعامدىق نەگىزدەگى جاڭا مىندەتتىڭ العا قويعان جوسپارلارى تۋرالى ايتساڭىز؟
– جاقىندا «ناسىلدىك كەمسىتۋشىلىكپەن كۇرەسۋ تۋرالى» حالىقارالىق كونۆەنتسيانىڭ ورىندالۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جەنەۆاعا قازاقستاندىق دەلەگاتسيانىڭ قۇرامىندا بارىپ كەلدىم. ەلىمىزدەگى ەتنوسارالىق ءبىرلىك پەن قوعامدىق كەلىسىمنىڭ قازاقستاندىق مودەلىن الەمگە جارقىراتىپ جەتكىزۋدىڭ تاعى ءبىر تاماشا ءمۇمكىندىگى بولدى. ءبىزدىڭ باياندامانى قورعاۋعا كەلگەندە قاتىسۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى باسىم بولدى. ولار سوڭىنان اسسامبلەيانىڭ جۇمىس تاجىريبەسىمەن الماسۋ ءۇشىن قازاقستانعا دەلەگاتسيالار جىبەرەتىندەرىن ايتتى.
قحا وسى ماقساتتا كوپتەگەن ەلدەرمەن بايلانىس ورناتتى. ونداي ەلدەردىڭ قاتارىندا فرانتسيا, گەرمانيا, ۇلىبريتانيا, اقش, شۆەتسيا, تۇركيا, قىتاي, رەسەي, يسپانيا, گوللانديا, يزرايل ءتارىزدى مەملەكەتتەر بار. حالىقارالىق ساراپشىلار قازاق ەلىندە تۇرىپ جاتقان بارلىق ۇلت پەن ۇلت وكىلدەرىنىڭ مۇددەلەرىن جۇزەگە اسىرۋداعى جانە سول ارقىلى ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ ۇيلەسىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋدەگى ساياساتتىڭ دۇرىستىعىن, الىستى بولجاعان كورەگەندىك ەكەنىن مويىنداۋدا. تاتۋلىق پەن ىنتىماقتى تۋ ەتكەن قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇلگىسى وزگە ەلدىڭ قىزىعا قارايتىن اسىل مۇراتىنا اينالدى دەسەك اسىلىق ايتقاندىق ەمەس.
– بۇل رەتتە, ەلباسىنىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنداعى ايرىقشا ءرولىن ايتاسىز عوي...
– ارينە, 1995 جىلى قازاقستاندا ۇلتتىق ساياساتتى جۇزەگە اسىراتىن, رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك, جەرگىلىكتى ۇلتتىق-مادەني ورتالىقتاردىڭ جۇمىسىن بىرىكتىرەتىن تەڭدەسسىز قوعامدىق ينستيتۋت قۇرىلۋىمەن قازاقستان تاريحىندا جاڭا ءداۋىر باستالدى. ونى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىرۋ وتە ادىلەتتى بولار ەدى. الىس جىلداردىڭ اسقارىندا دا, جاقىن بولاشاقتىڭ جۇزىندە دە قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ دامۋى «نازارباەۆ فەنومەنى» ىقپالىندا بولادى.
ۆيكتور گيۋگونىڭ «ۇلى داۋىرگە – قۇدىرەتتى ادامدار كەرەك» دەگەن ءسوزى بار. مەنىڭ بۇعان قوسىپ ايتارىم, ۇلى ادامدار بيىك ماقساتتاردى كوزدەپ, جاسامپازدىق قۋاتىمەن ونى جۇزەگە اسىرادى.
– ءسىز سەنات دەپۋتاتى رەتىندە الىس-جاقىن شەتەلدەردە ءجيى بولىپ تۇراسىز, ونداعى قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسۋىڭىز جايىندا ەستىپ جاتامىز.
– جاقىن كۇندەردە ەتنيكالىق قازاقتار كوپ شوعىرلانعان كورشىلەس مەملەكەتتەردە بولىپ, وندا تۇرىپ جاتقان قازاقتاردىڭ سول ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا قوسىپ جاتقان ۇلەسى جايىندا ءبىلىپ, الەۋمەتتىك احۋالىمەن تانىسىپ قايتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ارنايى توپتىڭ قۇرامىندا ونەر قايراتكەرلەرى, بەلگىلى تۇلعالار, دەپۋتاتتار, اسسامبلەيا مۇشەلەرى بولماق. ومبى قالاسىندا بولعان كەزدەسۋىمىزدىڭ ناتيجەلى بولعانىن ايتقىم كەلەدى. ءبىزدىڭ ساپارىمىزدىڭ ءمانى دەپ تە ايتۋعا بولادى, ياعني, گۋبەرناتوردىڭ نەمەسە پارلامەنت دەپۋتاتىنىڭ بايانداماسىن تىڭدايمىز. رەسمي اقپارات كوزىنەن العان مالىمەتتەرگە قوسا, قازاق باۋىرلارىمىزبەن جەكە كەزدەسۋلەر, سولاردىڭ اۋىلىنداعى جينالىستار ءبىزدىڭ ساپارىمىزدىڭ ءمانىن اشا تۇسەدى دەۋگە بولادى. الداعى ۋاقىتتا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە بۇل جۇمىستارىمىز ءبىر جۇيەگە ەنەدى دەپ ويلايمىن. جالپى, قازاق پەن ورىس ەتنوسىنىڭ تەرەڭگە كەتكەن تامىرىنىڭ بۇلكىلى بىرگە دەۋگە بولادى. ءتۇرىمىز وزگە بولسا دا, عاسىرلار بويى ءتىنى بەكىگەن تۋىسقاندىق قارىم-قاتىناس مىسالدارىن بۇگىننەن دە كوپ كەلتىرۋگە بولادى.
ۆيكتور نازاروۆ – ومبى وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى. ول قازاق بالاسىن اسىراپ الىپ, وعان تەگىن بەردى. ەندى ۆيكتور يۆانوۆيچ پەن گالينا ميحايلوۆنانىڭ ۇلتى قازاق ۇلى بار.
ال استانالىق حيرۋرگ كورەي يۋري پيا تاعى ءبىر وتا جاسادى. كەنەتتەن قايتىس بولعان ايەلدىڭ ۇلى يگور ۆوروتنيكوۆ باتىل شەشىمىمەن اناسىنىڭ جۇرەگى مەن بۇيرەگىن اعزانى اۋىستىرۋ كەزەگىندە تۇرعان ەكى جاسقا سىيلادى. ەندى اناسىن جوعالتقان يگوردىڭ ەكى باۋىرى بار: ءبىرى – جانىبەك وسپانوۆ, ەكىنشىسى – ەۆگەني كۋنتس.
– ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق جايى ءسوز بولعاندا كونە كورشىلەردىڭ وسى تاتۋلىعى ەسكەرىلەدى دەپ ويلايسىز با؟
– ءسوز جوق, بۇنىڭ ءبارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ نەگىزىنە ارقاۋ بولىپ ءورىلۋى كەرەك. ارينە, وداققا ەنەتىن مەملەكەتتەردىڭ ۇلتتىق مۇددەسى – ەكونوميكالىق جاڭعىرۋلار, ساۋدا, تەحنولوگيالار مەن ءبىلىم بەرۋ جانە گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق.
جاسىراتىنى جوق, ىنتىماقتاستىقتىڭ ءبىر ۇلگىسى رەتىندە ەۋروپالىق وداقتى مىسالعا الامىز. الايدا, ول وداق تەك قانا نارىق پەن كاپيتالدىڭ مۇددەسىنە نەگىزدەلگەن. بۇل دا ءجون. بىراق, ءبىز رۋحاني قازىقتىڭ مىقتى قاعىلعانىن قالايمىز. سەبەبى, ءبىزدى ەۋروپالىق مۋلتيمادەنيەتتىڭ داعدارىسى الاڭداتادى. ەتنيكالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ شيەلەنىسىپ, ونىڭ نەگە اكەپ سوعىپ جاتقانىنىڭ كۋاسى بولىپ جاتىرمىز.
ەۋروپانىڭ باستى قالالارىنداعى مەشىت سالدىرماۋعا تىيىمدى ءسوز ەتپەگەننىڭ وزىندە, ءبىر جىنىستى نەكەنىڭ ادامزات بالاسىن ۇشپاققا اپارمايتىنى ءبىلۋىمىز كەرەك.
ايگۇل ۋايسوۆا
