ايتا كەتۋ كەرەك, 2006 جىلدان باستاپ استانا كۇنى 10 ماۋسىمنان 6 شىلدەگە اۋىستىرىلدى. ەلىمىزدە بۇل كۇن مەملەكەتتىك مەيرام رەتىندە اتالادى. تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن جىلدار ىشىندە ەلدىڭ ءال-اۋقاتى ءوسىپ, حالىقتىڭ رۋحاني-مادەني تۇرعىدا تولىسۋىمەن قاتار استانا دا ۇلت كەلبەتىنە, قازاقتىڭ ماقتانىشىنا اينالعان جاس قالا باسقا قالالارىمىز بوي ءتۇزەيتىن جاسامپازدىقتىڭ ۇلگىسىنە اينالدى. ەلباسىنىڭ ءبىز استانانىڭ ءار كىرپىشىن بىرگە قالادىق, ءار تالىن بىرگە وتىرعىزدىق, وتانشىل, مەملەكەتشىل ءاربىر ازامات وسى قالانىڭ وركەندەۋىنە, گۇلدەنۋىنە قولىنان كەلگەنىنشە ۇلەس قوستى, ەندەشە ەلوردامىزدى بۇكىل قازاقستان بولىپ تۇرعىزدىق دەگەنى بار.
استانانىڭ 10 جىلدىعى ەلوردامىزدىڭ دامۋىنداعى ەلەۋلى وقيعا جانە ايتۋلى بەلەس بولعانى ءسوزسىز. كەزىندە وتانىمىزدىڭ جۇرەگى ەۋرازيانىڭ ناق ورتاسىندا, سارىارقانىڭ تورىندە, ەسىلدىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان دەگەندەرىمىز قۇر ءسوز ەمەس, شىندىققا اينالدى. ول تاريحىمىزدا العاش رەت تەك ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزدەن شىعا وتىرىپ قابىلدانعان شەشىم جانە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى يننوۆاتسيالىق جوباسى بولدى. استانا باتىس پەن شىعىستى جالعاعان شاھارعا, تاۋەلسىزدىكپەن ەنشىلەس, ەگىز ۇعىمعا, الەمدىك ساياساتتا قادامى قۇتتى قالاعا اينالدى. ول – ەركىندىك پەن ەگەمەندىكتىڭ اسقاق سيمۆولى, تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇعىرلى ءتاجى دەيدى ەلباسى.
سونىمەن بىرگە استانا ءىرى ءوڭىرلىك ورتالىققا, وتاندىق قۇرىلىس يندۋسترياسى دامۋىنىڭ قۋاتتى سەرىپپەسىنە اينالدى. اۆتوجولدار, تۇتاس العاندا كولىك سالاسى دامىتۋشى الەۋەتكە يە بولدى, وبلىستار اراسىنداعى بايلانىستار كۇشەيدى. مادەنيەت پەن ونەردى, عىلىم مەن ءبىلىمدى دامىتۋعا جاعداي جاسالدى. استانادا زاماناۋي قالالىق ساۋلەتشىلىك-تۇرمىستىق مادەنيەت قالىپتاستىرۋعا نەگىز قالاندى. ەلوردا ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا دا مۋلتيپليكاتسيالىق اسەر ەتىپ, جاڭعىرتۋ وبلىس ورتالىقتارىن عانا ەمەس, قالالار مەن اۋدانداردى دا قامتىدى. ءسويتىپ, استانانىڭ مىسالىندا قازاقستاننىڭ وزگەرىسكە دايىن ەكەندىگى جانە جاڭا ءومىر تالابىنا ساي تۋىنداعان ماسەلەلەردى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ, ساراپتاپ ولارعا جاۋاپ بەرۋگە قابىلەتتىلىگى دالەلدەندى.
ياعني استانا ارقىلى, ءىس جۇزىندە جاڭا مەملەكەت قۇرۋ باستالدى, تاۋەلسىزدىكتىڭ وزىندىق, قازاقستاندىق جولى تابىلدى جانە قازاقستاندىق مەملەكەتتىلىكتى ورناتۋ ۇدەرىسى تۇيىندەلدى. ول مەملەكەتتىك ەليتانى جاڭارتۋعا اسەر ەتىپ, كادرلاردىڭ جاڭا تولقىن ۇرپاعىن تاربيەلەۋگە نەگىز جاسادى. ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيالىق جوسپارلار دا استانادا ىسكە اسىرىلا باستادى. بيزنەسكە مول مۇمكىندىك اشىلدى, ادام رەسۋرستارىن دامىتۋعا وڭدى جاعداي تۋدى, ادامداردا بەلسەندى ومىرلىك ايقىنداما, ءبىلىم مەن ەڭبەكقورلىق, وتانشىلدىق پەن تۋعان ەلدىڭ قامىن ويلاۋ نيەتىنە باسىمدىلىق بەرىلدى. ەل تۇلەپ سالا بەردى, ال استانانىڭ ءوزى ءومىر سۇرۋگە, جۇمىس ىستەۋگە بارعان سايىن قولايلى, ىڭعايلى مەگاپوليسكە اينالىپ, ونىڭ حالىقارالىق بەدەلى ءوستى. ول جاڭا قازاقستاننىڭ كۇش-قۋاتى جانە قازاقستاندىق جاڭا پاتريوتيزمنىڭ بۇلاعىنا, ونىڭ كوپ ۇلتتى حالقىنىڭ جاسامپاز ەنەرگياسىنىڭ كوزىنە اينالدى.
استاناعا دەگەن ەلباسىنىڭ كوزقاراسى ەرەكشە ەكەندىگى بەلگىلى. دەگەنمەن دە پرەزيدەنتتىڭ ونى سالۋ ماسەلەسىنە تەك قانا تازا شارۋاشىلىق, ياعني قۇرىلىس نەمەسە اباتتاندىرۋ جۇمىسى تۇرعىسىنان قارامايتىندىعىن قازاقستاندىقتار جاقسى بىلەدى, اسىرەسە, سول سالالاردىڭ ماماندارى. ەلباسى – «ۇلكەن ساياساتتى» ناقتى ڭاتيجەلەر مەن ساپالىق كورسەتكىشتەر ارقىلى قول جەتكىزۋدىڭ الدەقايدا ءتيىمدى بولاتىندىعىن ەرتە تۇسىنگەن جانە ءسوزى مەن ءىسىنىڭ اراسىندا الشاقتىق بولمايتىن ساياساتكەر. ونى 2000 جىلعى 24 ناۋرىزداعى استانانى اباتتاندىرۋ ماسەلەسىنە ارنالعان كەڭەستە ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «ەلدىڭ استاناسىن سالۋ دەگەن – ءبىزدىڭ ۇلتتىق پارىزىمىز… جاڭا مەملەكەتىمىزدىڭ جاڭعىرۋىنىڭ بەلگىسى رەتىندە, وسى ولكەنى وركەندەتۋ رەتىندە, حالقىمىزدى جاڭا بەتبۇرىسقا قاراي بۇرۋ جونىندەگى, ىستەپ جاتقان قىرۋار جۇمىسىمىزدىڭ ەڭ نەگىزگىسى, رەفورمانىڭ دا, جاڭالىقتىڭ دا بارلىعىنىڭ بەلگىسى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ۇكىمەت مۇشەلەرى بولسىن, باسشى قىزمەتتە جۇرگەندەر بولسىن, بيزنەستە جۇرگەن ازاماتتاردىڭ بارلىعى وزدەرىن وسى استاناعا ۇلەس قوسۋدى ۇلتتىق مىندەت دەپ ساناۋ كەرەك دەگەن سوزدەرىنەن ايقىن اڭعارۋعا بولاتىن سياقتى.
استانا ارحيتەكتۋرالىق قالا قۇرىلىسىنىڭ دامۋىنا دا ەلەۋلى ىقپال جاسادى. قالا ءوزىنىڭ ايرىقشا ساۋلەتىمەن ەرەكشەلەنەدى. ول ەرەكشەلىك داستۇرىمىزبەن ساباقتاسقان جاڭاشىلدىقتا جاتىر. ەلوردادا بوي كوتەرگەن ءاربىر عيماراتتىڭ, مونۋمەنتتەر مەن ەسكەرتكىشتەردىڭ, مادەنيەت, ءدىن, سپورت, مەديتسينا جانە ءبىلىم بەرۋ, ساۋدا, ويىن-ساۋىق كەشەندەرىنىڭ ارقايسىسىنىڭ وزىندىك ورنى مەن ميسسياسى بار. ولاردىڭ ءبارى استانانىڭ مارتەبەسىنە ساي جان-جاقتى ويلاستىرىلىپ, ەلدىڭ ستراتەگيالىق دامۋىنىڭ جانە قالا تۇرعىندارىنىڭ كۇندەلىكتى قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ سالىنعان. استانانىڭ ايتۋلى عيماراتتارىن جوبالاپ, ونى سالۋعا الەمدىك دەڭگەيدەگى بەلگىلى ساۋلەتشىلەردىڭ تارتىلعاندىعىن دا ۇمىتپاعان ابزال.
ماسەلەن, 2006 جىلى اشىلعان بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىن الايىق. بۇل ساراي – ەلباسىنىڭ يدەياسى مەن باستاماسىنىڭ جەمىسى, ال ونى ىسكە اسىرعان بريتاندىق اتاقتى ساۋلەتشى نومان فوستەر. ول – وركەنيەتتەر ءۇندەستىگىنىڭ ناقتى تۇردە ىسكە اسقان ەلدىك پەن ىنتىماقشىلدىقتىڭ سارايى. بۇل – الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر باسشىلارىنىڭ سەزدەرىن وتكىزىپ تۇرۋعا, دىندەردىڭ جانە ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ بىرلىگى مەن كەلىسىمىنىڭ ورداسى رەتىندە ارنايى سالىنعان ساراي. ەلباسى الەمدە ءبارى دە ۋاقىتتان قورقادى, بىراق ۋاقىت پيراميدالاردان قورقادى دەگەن كونە ەگيپەتتىك ماقالدى ەسكە الا وتىرىپ, ءبىزدىڭ استانا دا ماڭگىلىكتىڭ وسىنداي سيمۆولى دەگەن ەكەن. تاۋەلسىزدىك پەن استانا ءماڭگىلىك ەلدىڭ 7 قۇندىلىقتارىنىڭ بىرىنشىسىنە جاتقىزىلعانى دا سوندىقتان بولار. ال «حازىرەت سۇلتان» مەشىتى كوپسالالى رۋحاني جانە مادەني-اعارتۋشىلىق ورتالىعى رەتىندە كوپەتنوستى قازاقستاندىقتاردىڭ جۇرەگىنە يمان ۇيالاتۋ ارقىلى قازاقستاندى بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ مەكەنىنە اينالدىرىپ وتىر.
2009 جىلى بوي كوتەرگەن «قازاق ەلى» مونۋمەنتى حالقىمىزدىڭ بيىك رۋحى مەن كەلەشەگىنىڭ بەلگىسىنە اينالىپ, بابالارىمىزدىڭ ماڭگىلىك ەل ورناتۋ ارمانىنىڭ جارقىن كورىنىسى بولدى. 2011 جىلى, تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا تۇرعىزىلعان «ماڭگىلىك ەل» سالتاناتتى ارقاسى, ەلباسى اتاپ وتكەندەي, ەلدىكتىڭ ەڭسەلى ەسىگى بولماق.
ال ۇلى كۇيشى قۇرمانعازىنىڭ ەسكەرتكىشىنە بايلانىستى ن.ءا.نازارباەۆ «ءبىر عانا سارىارقا كۇيى – استاناعا ارنالعان گيمن ەمەس پە؟» دەگەنىنىڭ ءوزى كوپ جايتتى اڭعارتسا كەرەك.
2010 جىلى اشىلعان «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» ەلباسىنىڭ تاعى ءبىر باتىل جانە ءورشىل باستاماسى بولاتىن. ول – ءبىلىم بەرۋدىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى ورتالىعى, باسەكەگە قابىلەتتى ادام كاپيتالىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ۇلتتىق قازىنا جانە بولاشاققا جول سالاتىن ءىرى حالىقارالىق جوبا. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ الدىنا پرەزيدەنتتىڭ قويعان نەگىزگى تالابى – ونى ۇلتتىق برەندكە اينالدىرۋ بولاتىن. سوندىقتان ەلباسى ول ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دەكلاراتسياسىن ءوز قولىمەن بەكىتكەن. ونىڭ نەگىزىنە جەتەكشىلىك, پاتريوتيزم, دەربەستىك جانە اكادەميالىق ەركىندىك, ادالدىق, يننوۆاتسيالىق, تولەرانتتىلىق سياقتى ۇستانىمدارى الىندى.
ەل استاناسىن الماتىدان اقمولاعا اۋىستىرۋ ماسەلەسى كوتەرىلە سالىسىمەن-اق, باسىندا اتاپ وتكەنىمىزدەي, جاڭا ەلوردانى مادەني-رۋحاني, ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ورتالىعىنا اينالدىرۋ كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ءالى ەسىمدە, بۇل ماسەلەلەر ەلباسىنىڭ تىكەلەي تاپسىرماسى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى دەڭگەيىندە ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى, مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ باسشىلارى جانە پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن كەڭەستەردە تالاي رەت تالقىلانعان.
جاپسارباي قۋانىشەۆ,
مەملەكەت تاريحى
ينستيتۋتىنىڭ باس
عىلىمي قىزمەتكەرى,
ساياسي عىلىمدار دوكتورى
(جالعاسى بار)
