ناتيجەسىندە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترى جاڭا استاناعا قونىس اۋداردى, جاڭادان «تاۋەلسىزدىك سارايى», يتاليان ساۋلەتشىسى مانفرەدي نيكولەتتيدىڭ جوباسىمەن سالىنىپ «قازاقستان» كونتسەرت زالى جانە ەلباسى ايتقانداي بىزگە بۇرىن ارمانداۋدىڭ ءوزى ارمان بولعان يتاليالىق ساۋلەتشى رەناتو اركەتتيدىڭ «استانا وپەرا» وپەرا جانە بالەت تەاترى بوي كوتەردى. سونىمەن بىرگە استانادا عىلىمي-ساراپتامالىق جانە اعارتۋشىلىق باعىتتاعى نازارباەۆ ورتالىعى اشىلدى. اقوردا ەلىمىزدىڭ ساياسي جۇرەگى بولسا, نازارباەۆ ورتالىعى رۋحاني تىرەگى دەپ ەسەپتەلەدى.
سونىمەن بىرگە ۇلتتىق عىلىمي-مەديتسينالىق ورتالىق, انا مەن بالا ۇلتتىق ورتالىعى, ۇلتتىق عىلىمي كارديوحيرۋرگيا ورتالىقتارى جانە «قازاقستان» سپورت سارايى, توبەسى جابىلاتىن «استانا-ارەنا» فۋتبول ستاديونى, «سارىارقا» ۆەلوترەگى, كونكيمەن سىرعاناۋشىلارعا ارنالعان «الاۋ» سياقتى باستى سپورت ارەنالارى سالىندى.
ايتا كەتۋ كەرەك, ۇلى دالا ەلىنىڭ باس قالاسىنىڭ كوپتەگەن عيماراتتارى, ەسكەرتكىشتەرى كەزىندە پرەزيدەنتتىڭ سۋرەت, سىزبا جانە نوباي تۇرىندە ءتۇسىرگەن ويلارىنان, يدەيالارىنان الىنعان. مىسال رەتىندە «وتان-انا» مونۋمەنتى مەن پرەزيدەنتتىك مادەنيەت ورتالىعىنىڭ ن.نازارباەۆتىڭ قولىمەن سالىنعان نوبايلارىنىڭ وسى جىلداردا جارىق كورگەن ءبىراز البومداردا بەرىلگەندىگىن ايتا كەتسەك ارتىق بولماس. جالپى العاندا, قالا قۇرىلىسىنا قاتىسقان الەمنىڭ بەلگىلى ساۋلەتكەرلەرى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ويلارىن ومىردە جۇزەگە اسىرا بىلگەنى انىق, ول تۋرالى جوعارىدا ايتىلدى دا. 2003 جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «Wall street journal» گازەتىنىڭ «پرەزيدەنت جاڭا استانانى جوبالاۋعا قاتىستى ما؟» دەگەن سۇراعىنا: «ءاربىر ءۇيدى جوبالاۋعا قاتىستىم. ءاربىر ارحيتەكتۋرالىق جوباعا قاتىستىم. بۇل ءتىپتى ۇيلەردىڭ تۇسىنە دە قاتىستى… مەن – ارحيتەكتورمىن جانە وعان ەش ۇيالمايمىن» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن ەلباسى.
استانا كوشە سالىسىمەن قولعا الىنعان شارۋالاردىڭ بىرىنە استانانىڭ اينالاسىنا ەگىلە باستاعان «جاسىل بەلدەۋ» جاتادى. بۇل جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كەيىن «جاسىل ايماق» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى قۇرىلدى. وسى مەكەمە ايماعىن ارالاپ شىعىپ, جۋرناليستەرمەن كەزدەسكەن ساتتەرىنىڭ بىرىندە ەلباسى بۇل ءىستى «قىستا پانا, جازدا سايا بولاتىن ورماندى مەن ۇلت بايلىعى, ۇرپاق نەسىبەسى دەپ باعالايمىن. بابالاردىڭ بايتەرەگىن بالالار سايالايدى» دەپ, ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپتى. قازىر قالانى جالپى اۋماعى 60 مىڭ گەكتار بولاتىن قالىڭ جاسىل ساقينا قاۋسىرىپ جاتىر. كوگالداندىرۋدىڭ ءدال مۇنداي وراسان زور جوباسى قازاق جەرىندە بۇعان دەيىن بولعان ەمەس.
سىرتقى ساياسي سالادا دا استانا, بۇكىل قازاقستاننىڭ وركەندەپ دامۋىنىڭ ايعاعى رەتىندە, ءارتۇرلى بەدەلدى حالىقارالىق جيىنداردى وتكىزۋدىڭ ورنىنا اينالدى. ەقىۇ-نىڭ VII ءسامميتىن وسى تۇرعىدا شىن مانىندە تاريحي دەپ اتاۋعا بولادى. ن.ءا.نازارباەۆ بۇل سامميت بۇكىل ەقىۇ قاۋىمداستىعى ءۇشىن اسا ماڭىزدى وقيعا, ونىڭ ەرەكشە سيپاتى «استانانىڭ وزىندىك رۋحىندا» دەپ باعالاعان. 2014 جىلى ەاەو قۇرۋ تۋرالى تاريحي اكتىگە استانادا قول قويىلۋدىڭ وزىندە سيمۆوليكالىق ءمان بار. ال استانا – EXPO-2017 مامانداندىرىلعان حالىقارالىق كورمەنىڭ ناتيجەلى ءوتۋى ەلدىگىمىزدىڭ اتاعىن شارتاراپقا تاراتىپ, تانىتىپ, الەۋەتىمىزدى اسىرعان اۋقىمدى شارا بولدى. ەگەر استانا بولماسا, بۇل دا بولماس ەدى. مۇنداي قۇرمەت كەز كەلگەننىڭ ەنشىسىنە تيە بەرمەيدى. ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى قۇرىلدى. بۇگىندە استانا – ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ تۇيتكىلدەرى شەشىلەتىن الەمدەگى اسا ءىرى ساياسي, مادەني, رۋحاني ورتالىقتىڭ ءبىرى.
2009 جىلى 6 قىركۇيەكتەگى ەلباسىنىڭ جەكە ارحيۆىندە ساقتالعان قۇجاتتىڭ بىرىندە استاناعا بايلانىستى بىرەر ويلارىن ءوزىنىڭ ەستەلىكتەرىنە ءتۇسىرىپتى. شىعىستا «قالالار ەلدى جاسايدى, ال استانالار – مەملەكەتتى» دەگەن ءسوز بار. وسىعان بايلانىستى پرەزيدەنت جاڭا ەل رەتىندە قازاقستاننىڭ پايدا بولعاندىعىن, ونىڭ ادامداردى, ەكونوميكانى, ءومىردى وزگەرتكەندىگىنە توقتالادى. ول ەلگە جاڭا استانا كەرەك بولدى. وسى كەزەڭدە استانا ەل دامۋىنىڭ لوكوموتيۆىنە اينالىپ, سوڭعى ون جىلدا قالانىڭ جالپى ءونىمى ەلۋ ەسەگە ءوستى دەگەن مالىمەتتەر كەلتىرەدى. وندا ەلوردانىڭ ەلدى ساياسي مودەرنيزاتسيالاۋدىڭ, وركەنيەتتىك, مادەني ءىرى پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ ورتالىعىنا اينالعاندىعى جانە استانانى الەمنىڭ ەلۋ دامىعان قالالارىنىڭ قاتارىنا قوسۋ كەرەكتىگى تۋرالى دا ويلار جازىلعان.
جوعارىدا اتالعان ەلباسىنىڭ ەستەلىكتەرىندە حوببي تۋرالى دا جازبا كەزدەسەدى. ول كىتاپ وقيتىنىن, تەننيس پەن گولف وينايتىنىن, ءان ايتاتىنىن جانە سۋرەت سالا باستاعاندىعىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپتى. ءبىزدى قىزىقتىرعان ءبىر نارسە ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «قازىر – باستى ءحوببيىم – ول استانا!» دەپ, ونىڭ سوڭىنا لەپ بەلگىسىن قويعاندىعى. وسى جازبالارىندا ول استانانىڭ ەۋرازيالىق قالا بولعاندىعىنا ماقتانىش سەزىمىن بىلدىرەدى.
ال 2010 جىلدىڭ 2 ناۋرىزىنداعى جۇمىس جازباسىنان پرەزيدەنتتىڭ استاناعا دەگەن ماحابباتىن, ونىڭ جان دۇنيەسىنىڭ قالا ومىرىمەن بىتە قايناسىپ كەتكەندىگىن ايقىن كورۋگە بولادى. ەلباسى: «قالا سالىندى. ول ادەمى. ەندى ىڭعايلىلىق, جايلىلىق كەرەك. بۇرىن سالىنعاندى ساقتاۋ كەرەك. كۇتۋ, جوندەۋ… قالا توڭىرەگىندە اگروشەڭبەر, قالا عيماراتتارىن زاماناۋي جارىقتاندىرۋدىڭ جوباسى» دەپ جازىپتى. وسى تەزيس تۇرىندەگى جازبادان پرەزيدەنتتىڭ استاناعا قاتىستى ماسەلەلەردىڭ بارلىعىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بىلەتىندىگىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ويتكەنى ول قازىلعان ورلار, جاياۋ جۇرگىنشى, قورشاۋلار, اعاشتار, كوگالدار, سياقتى ءبىر قاراعاندا ۇساق-تۇيەك بولىپ كورىنەتىن, بىراق تۇرعىنداردىڭ كوڭىل-كۇيىنە كەرى اسەر ەتەتىن ماسەلەلەردى ۇمىتپاي, ولاردى الداعى ۋاقىتتا بولدىرماس ءۇشىن قالا باسشىلىعىنا ءتيىستى تاپسىرمالار بەرىپ, ۇنەمى ءوز باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىردى.
سونىمەن, ۋاقىت وتكەن سايىن جۇرتقا استانانىڭ الماتىدان اقمولاعا كوشىرىلۋىنىڭ تاريحي ماڭىزى مەن ءمانى بارعان سايىن تۇسىنىكتى بولا تۇسۋدە. 20 جىلدا استانا – حالىقتىڭ وركەندەۋى, قۋاتى مەن كۇشىن تانىتقان, جاڭا قازاقستاننىڭ سيمۆولى مەن ماقتانىشىنا اينالدى. استانا تابىس پەن ەلدىڭ ەكونوميكالىق ءوسۋىنىڭ كوزىنە اينالىپ, ونىڭ دامۋىن جەدەلدەتىپ وتىر, مۇندا مەملەكەتتىڭ باستى ستراتەگيالارى ايقىندالۋدا. ول بولاشاعىمىزدىڭ بەسىگىنە اينالىپ وتىر. ەتنوستىق, مادەني جانە ءدىني ارالۋاندىلىققا قاراماستان, قازاقستاندا بەيبىتشىلىك پەن ساياسي تۇراقتىلىقتىڭ مەكەنى بولىپ وتىرعان دا استانا. استانا – ەلىمىزدىڭ جۇرەگى, تاۋەلسىزدىكتىڭ قۇنى جەتپەس جەتى قازىناسىنىڭ ءبىرى. ەلوردا جاڭا قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمنىڭ التىن ارقاۋى. بۇگىنگى استانا – ءومىر سۇرۋگە وتە قولايلى, دامىعان ينفراقۇرىلىمى بار زاماناۋي مەگاپوليس.
ەلباسىنىڭ ۇستانعان «استانانى دامىتۋ ارقىلى مەملەكەتتى دامىتۋ» فورمۋلاسى جاڭا استانانى ەلدىڭ كەشەگىسىن كەلەشەگىمەن بىرىكتىرگەن قالا ەتتى. استانا ارقىلى قازاقستان ارماندار اقيقاتقا اينالاتىن ەلگە اينالدى.
بيىل استاناعا 20 جىل تولادى. وسىعان بايلانىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆ 2017 جىلعى 27 قىركۇيەكتە ەل ومىرىندەگى ايتۋلى مەرەكەنى اتاپ ءوتۋ تۋرالى ءتيىستى وكىمىن شىعارىپ, ونىڭ «ەل جۇرەگى – استانا» اتتى تۇجىرىمداماسىن بەكىتتى. وندا ۇلى دالانىڭ باس قالاسىنا جاڭارۋ مەن جاڭا يدەيالاردى ەنگىزۋدىڭ ۇلگىسى جانە جاھاندىق باستامالار ورتالىعى, بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم قيىلىسى رەتىندە جوعارى باعا بەرىلگەن.
مەملەكەت باسشىسى «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى» كىتابىندا «ساۋلەتتىك پىشىندەردىڭ جان-جاقتىلىعىنا استانانىڭ عىلىم, مادەنيەت, مەديتسينا جانە سپورت ورتالىعى رەتىندەگى مازمۇنى مەن كەسكىن-كەلبەتى دە سايما-ساي. مەن وسى جانە باسقا دا نىساندارعا شۇقشيا قاراپ, وزگەرتۋلەر ەنگىزىپ, ساۋلەتشىلەرمەن تالاي وتىردىم. ماقتانعانىم ەمەس, استاناعا قارايمىن دا سۇيسىنەمىن. وسىنى شىنىمەن ءبىز جاسادىق پا؟ ءيا. جاڭا استانا جايناي ءتۇستى» دەيدى.
ەلباسى استانانىڭ ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگياسى مەن تۇراقتى دامۋىنىڭ باستى ماقساتى قالا حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ستاندارتتارىن جاقسارتۋ جانە الەۋمەتتىك سالاعا يكەمدەلگەن ەكونوميكا قۇرۋ دەپ ايقىنداپ وتىر.
ەڭ باستىسى – استانا ەلباسى يدەياسىنىڭ ىسكە اسىرىلۋى جانە بارلىق قازاقستان حالقى ەڭبەگىنىڭ جەمىسى ەكەندىگى تەك ەلىمىزدە عانا ەمەس, سونداي-اق حالىقارالىق قاۋىمداستىق تاراپىنان دا مويىندالعان اقيقاتقا اينالعاندىعىندا. استانا ارقىلى قازاقستاندى جان-جاھانعا تانىتتىق. ءويتكەنى, ن.ءا.نازارباەۆ اتاپ وتكەندەي: «ءبىز استانانى ايتەۋىر اۋىستىرۋ ءۇشىن عانا اۋىستىرا سالعان جوقپىز, بۇكىل قازاقستاننىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن كوشىردىك» دەيدى. ەندەشە, جاڭا استانا ەلدىڭ كەشەگىسىن كەلەشەگىمەن بىرىكتىرىپ, باس قالا باق ورداعا اينالدى.
جاپسارباي قۋانىشەۆ,
مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ
باس عىلىمي قىزمەتكەرى,
ساياسي عىلىمدار دوكتورى
