1 شىلدە كۇنى «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ الدىنداعى الاڭدا كيىز ءۇي تىگىلىپ, ءبىر ۋاقىتتا 3 مىڭ دومبىراشى كۇي توگەدى. استانا وسىلايشا ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن بەكىتىلگەن ۇلتتىق دومبىرا كۇنىن ۇلىقتايدى. مەرەكە قارساڭىندا «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى وسى شاراعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى كاكىم ەردىبايتەگىمەن كەزدەسىپ, اڭگىمەگە تارتقان ەدى.
– ءسىزدى ونەرسۇيەر قاۋىم جاقسى تاني قويمايدى. ءارى ۇستاز, ءارى سازگەرسىز. «تارباعاتاي-ءور التاي-قازاق سازى» ۇلتتىق اۋەز انسامبلىنە جەتەكشىلىك ەتەسىز. تانىمال ونەر ادامدارى اندەرىڭىزدى ورىنداپ ءجۇر. شىعارماشىلىعىڭىزدى وقىرمانعا تانىستىرساڭىز.
– بۇگىندە ماعجاننىڭ ولەڭىنە جازىلعان «جۇلدىزدى جۇزىك, ايدى القا عىپ بەرەيىن» ءانىن «الامان» توبى ورىنداپ ءجۇر. ال «شولپى», «كۇمىس نۇرلى اي» دەگەن ولەڭدەرىنە جازىلعان ءانىمدى نۇربول بالاپانوۆ شىرقايدى. «مەن جاستارعا سەنەمىندى» نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ ايتادى. مۇقاعاليدىڭ شىعارماشىلىعىنا كەلگەندە «ساناۋلى كۇن», «اۋىلعا» ولەڭدەرىنە ءان شىعاردىم. اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ ولەڭىنە جازىلعان «نۇرعيسانىڭ اققۋلارى» نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتىڭ ءان قورجىنىندا. ول «قازاق», «شالقار» راديولارىنىڭ التىن قورىندا ساقتالعان. «قازاق سازى» وركەسترى «جەلتوقسان قۇرباندارىنىڭ حاتى» اتتى تۋىندىمدى ورىندايدى. ودان بولەك, ارداق بالاجانوۆا, كلارا تولەنباەۆا, پەريزات تۇرار سىندى انشىلەر شىعارمالارىمدى ايتىپ ءجۇر. اباي اتامىزدىڭ «اسەمپاز بولما ارنەگە», شاكارىم اتامىزدىڭ «ناسيحات» ولەڭىنە ءان شىعارىپ, ءوزىم دە ورىنداپ ءجۇرمىن.
– ءوز وتباسىڭىز دا ونەردەن كەندە ەمەس. ۇلىڭىز بەن قىزىڭىز انسامبل قۇرامىندا ەكەنىن ءبىلەمىز.
– ءيا, جۇبايىم دا مۋزىكانت, قوبىزشى. ەكەۋمىز كوكشەتاۋداعى ءبىرجان سال اتىنداعى مۋزىكالىق كوللەدجىندە وقىپ جۇرگەندە تانىستىق. ءۇش بالام بار. ۇلكەن قىزىم فاريزا مەنىڭ جولىمدى قۋىپ, قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قوبىز كلاسىن ءبىتىردى. قازىر «قاراقات» مەكتەپ-ستۋدياسىندا جەتىگەننەن ساباق بەرەدى. ۇلىم نۇرعيسا ءبىزدىڭ انسامبلدە وينايدى, توعىزقۇمالاققا قىزىعۋشىلىعى بار. 2003 جىلى ەلورداعا كەلگەلى ونەر ادامدارىمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ, شىعارماشىلىعىمىزدى دامىتتىق. قازىر №54 مەكتەپتە دومبىرا ۇيىرمەسىندە ساباق بەرىپ, «وتىرار» حالىق وركەسترىنە جەتەكشىلىك ەتەمىن.
– ءتۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتا وينايتىن ءانسامبلدى قۇرۋ ويىڭىزعا قالاي كەلدى؟
– بۇل شىعارماشىلىق ۇجىم – كوپتەن بەرى ويىمدا جۇرگەن جوبام. استانادا نەبىر تالانتتى جاستار بار. جاس ونەرپازدارعا دايىن ساحنا ۇسىنايىن, دەمەپ جىبەرەيىن دەگەن ويمەن قۇردىم. كونتسەرتكە شىققاندا جولىن ءوزىم كوتەرەمىن. ماسەلەن, استانا ماڭىنداعى اقمول اۋىلىنا بارعاندا 100 مىڭ تەڭگەدەي جۇمسادىم. ەستراداعا كەلگەندە, حالىق قالىڭ جينالادى, ال ءداستۇرلى انشىلەردىڭ ونەرىن باعالاۋعا تىڭدارمان از كەلەدى. كورەرمەن جيناۋ – ۇلكەن ماسەلە. جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىق ونەرىمىز كەنجەلەپ قالماسا ەكەن دەيمىن. سول سەبەپتى دەمەۋشىلىك جاساپ, قولدايمىن دەيتىن ازاماتتار بولسا, مارحابات!
– انسامبلمەن شىعىسقا گاسترولدىك ساپارمەن شىققالى وتىرسىزدار. 20 كۇننىڭ ىشىندە 25 كونتسەرت بەرۋدى جوسپارلاپ قويىپسىزدار. مۇنداعى ماقساتىڭىز نە؟
– بيىل تارباعاتاي اۋدانىنىڭ قۇرىلعانىنا – 90 جىل, استانانىڭ 20 جىلدىعىنا وراي «استانادان – اتاجۇرتقا سازدى سالەم» اتتى كونتسەرتتىك باعدارلامامەن اتامەكەنگە گاسترولدىك ساپارمەن بارا جاتىرمىز. تۋعان جەرىم تارباعاتايعا ارناپ دومبىرامەن ورىندالاتىن 11 اۋەن جازدىم. وسى جولى كونتسەرتتە ورىنداماقپىز. وسى ساپارعا تارباعاتاي اۋدانىنىڭ اكىمى دىلدابەك ءتاجىبايۇلى قولداۋ كورسەتتى. زايسان, مارقاكول, كۇرشىم, قاتونقاراعاي, ۇلكەن نارىن جانە اباي اۋىلىن ارالاپ, كونتسەرتتىك باعدارلاما ۇسىنامىز.
– ۇلتتىق دومبىرا كۇنىنە ورالايىق. بۇل مەيرامنىڭ قازاققا ماڭىزى قانداي؟ دايىندىق جۇمىستارى قالاي ءوتىپ جاتىر؟
– 1 شىلدە كۇنى ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 3 مىڭعا جۋىق دومبىراشى كەلىپ, ۇلتتىق اسپاپتى ۇلىقتاماق. مەرەكەگە وراي ۇيىمداستىرۋشىلار «اداي», «سارىارقا», «بالبىراۋىن», «كوڭىلاشار», «ەركە سىلقىم» دەگەن 5 كۇي دايىنداپ وتىر. ۇلتتىق دومبىرا كۇنى – وتە قاجەت شارا. دومبىرا – قازاقتىڭ جان سەرىگى, شەجىرەسى. اقىن قادىر مىرزا ءالى «ناعىز قازاق – قازاق ەمەس, ناعىز قازاق – دومبىرا» دەپ قازاقتىڭ كيەلى اسپابى قانشالىقتى قادىرلى ەكەنىن جەتكىزە بىلگەن. باتىر باۋىرجان اتامىزدىڭ جاقسى ءسوزى بار: «دومبىرانى قاستەرلەي بىلمەگەن قازاقتىڭ بالاسى تۋعان حالقىنىڭ جانىن بىلمەيدى, ال حالىقتىڭ جانىن تۇسىنبەۋ دەگەن – تامىرى شابىلعان اعاشپەن تەڭ. ونداي اعاش جاپىراق جايىپ سايا دا بولا المايدى, جەمىس تە بەرمەيدى». وسى سوزبەن-اق حالقىمىزدىڭ دومبىراعا كوزقاراسىن باعامداۋعا بولادى. دومبىرا قاي زاماندا دا قازاقپەن بىرگە جاساپ كەلە جاتىر. تاريحتىڭ اۋىر كەزەڭدەرىندە دە قازاق دومبىراسىن تاستاعان جوق. بۇل اسپاپ ارقاشان قازاقتىڭ جۇرەگىندە, جانىندا, تورىندە.
دومبىراعا ارناپ مەرەكە جاريالاۋ ەلباسىنىڭ وتە دۇرىس ساياساتى دەپ بىلەمىن. دومبىراعا دەگەن قۇرمەت – ۇلتقا قۇرمەت دەپ ۇعىنۋ قاجەت. جاستاردىڭ دومبىرانى ۇيرەنۋگە, قازاق ونەرىنىڭ دامۋىنا ءارى قاراي جاقسى سەرپىلىس بەرەتىنىنە سەنەمىن.
– دومبىرادان باسقا قانداي ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ۇلىقتاۋىمىز كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– مۋزىكاعا كەلەتىن بولساق, دارىپتەيتىن اسپاپتار كوپ. قوبىزدى دا دومبىرا سياقتى كوتەرۋ كەرەك. قوبىز – كيەلى اسپاپ, ارقاشان دومبىرامەن قاتار تۇرادى. وعان دا مارتەبە بەرىپ, بيىككە كوتەرىپ جاتسا, وتە قۋانارلىق جاعداي بولۋشى ەدى. قىل قوبىزبەن بۇرىندارى باقسى-بالگەرلەر اۋرۋدى ەمدەگەن. ال قولىڭا دومبىرا الىپ, تارتساڭ, جۇيكەڭ دەمالىپ, كۇش-قۋات الاسىڭ. ەس بىلگەننەن باستاپ دومبىرانىڭ ۇنىمەن ءوسىپ كەلە جاتقان ەلمىز عوي. قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن دومبىرانىڭ ءۇنىن ەستىگەندە ەلەڭ ەتپەيتىن قازاق جوق. قوڭىر ءۇنى ادەمى, تارتىمدى. قازاقتىڭ كۇي ونەرى – يۋنەسكو تىزىمىنە ەنگەن قازاققا عانا ءتان مۇرا.
سۇحباتتاسقان
گۇلدانا تالعاتقىزى
