تالايسىز نازىك تاعدىرلار توعىسقان جەر. قاسىرەتتىڭ كوز جاسى تامعان جەر. قانىپەزەر قوعام قوقان-لوققى جاساپ, اپپاق ار مەن نامىستى اياماي تاپتاعان جەر. ەلوردا ىرگەسىندەگى «الجير» مەموريالدى مۇراجايىندا زۇلمات جىلدارى جازىقسىز جاپا شەككەن انالاردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتۋگە ارنالعان ميتينگ ءوتتى.
شاراعا جينالعان كوپشىلىك الدىمەن «قاسىرەت» قاقپاسىنان ءوتىپ, ستالين ۆاگونىن تاماشالادى. رەپرەسسياعا ۇشىراعان ارىستارىنا سەنىمىن جوعالتپاي, باس تارتپاعانى ءۇشىن ايەلدەردى ەكى اي بويى تەمىر جولدا سۇيرەگەن وتاربا توتاليتارلىق جۇيە داۋرەن قۇرعان تاريح بەتتەرىنەن سىر تارتادى. ايتقانداي, مۇراجاي ماڭىنداعى قالىڭ اعاشتان كۇن ۇزاققا قارعالار قارقىلدايدى. تالايدى قان قاقساتىپ, تالاي شاڭىراقتىڭ شاتتىعىن بۇزعان كەڭەس وكىمەتىنىڭ تاسباۋىر ساياساتىنا ءالى كۇنگە لاعنەت ايتىپ تۇرعانداي قاناتتىلار. بالكىم, الگى قارعالار سول جىلداردىڭ كۋاسى دە بولار. ساقىلداعان سارى ايازدا كىرپىگىنە مۇز قاتىپ, قان جىلاعان انالاردىڭ ىستىق سالەمىن ەرلەرىنە جەتكىزگەن شىعار… ازاپتى تاڭمەن باستالىپ, قاسىرەتپەن باتقان كۇندەردە ايەلدەردىڭ مۇڭىنا, زارىنا كۋا بولعان شىعار. ءۇش عاسىرلىق عۇمىرى بار قۇس سەكسەن جىل بۇرىن دا قالىقتاعان وسى كوكتە.
…ميتينگكە قاتىسۋشىلار مۇراجاي ءىشىن ارالاپ, ونداعى قۇندى جادىگەرلەرمەن تانىستى. جارتاستى جارىپ شىققان قارعالداق گۇلىنىڭ سىرىنا قانىعىپ, قانمەن جازىلعان حاتتاردىڭ تەرەڭىنە ءۇڭىلدى. توردان شىعا الماي, الاسۇرعان كوگەرشىندەر كوڭىل قۇلازىتادى… تەرگەۋشى بولمەسىندەگى قارا تەلەفونمەن قانشا تاعدىر شەشىلىپ, قابىرعا ساعاتىنىڭ تىقىلى قانداي شەرلى سەكۋندتاردى ۇزاتتى ەكەن؟..
ميتينگ 1933-1940 جانە 1950 جىلداردىڭ باسىنداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن مەن توتاليتاريزم قۇرباندارىن ەسكە الۋ تاقتاسىنىڭ الدىندا ءوتتى. قارا ءمارمار تاقتاعا قاشاپ جازىلعان ءاربىر ەسىمنىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتكەن كوپشىلىك, ولاردى ءبىر مينۋت ۇنسىزدىكپەن ەسكە الدى, گۇل دەستەلەرىن قويدى. استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى سانسىزباي ەسىلوۆ ءسوز الىپ, «اقمولا «حالىق جاۋلارى» ايەلدەرىنىڭ لاگەرى» تاريحىنا توقتالدى. «قازاق جەرىندە 26 نۇكتە بولىپ سالىنعان لاگەردە كوپتەگەن زيالىلاردىڭ, ارىستاردىڭ جارلارى, انالارى تۇتقىندا بولدى. ولاردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتىپ, قۇرمەت كورسەتۋ – بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ پارىزى. بۇل وتكەندى ساراپتاپ, كەلەشەكتە ادامزات تاريحىندا مۇنداي زۇلماتتى بولدىرماۋدى مىندەتتەيدى», – دەدى سانسىزباي ەسىلوۆ.
باسقوسۋدا استانا قالاسى ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باستىعى بولات تىلەپوۆ, اقمولا وبلىسى تسەلينوگراد اۋدانىنىڭ اكىمى اسقاربەك ۇيسىمباەۆ, سونداي-اق, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى سۇلتانبەك قوجانوۆتىڭ نەمەرەسى سۆەتلانا تىنىبەكوۆا مەن «الجير» تۇتقىنى بولعان ەفوسينا ياكوۆلەنكونىڭ ۇلى الەكساندر تايگارينوۆ سويلەدى.
سۇبەلى ءسوز
سۆەتلانا تىنىبەكوۆا,
مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى سۇلتانبەك قوجانوۆتىڭ نەمەرەسى:
اجەم گۇلاندام قوجانوۆا «قارلاگ» لاگەرىندە 9 جىل بولعان ەكەن. ءالى ەسىمدە, سوعىستان كەيىنگى جىلدارى بالاباقشادا جۇرگەنىمدە كەلدى. مەن ونى تانىمايتىن ەدىم. سول اجەم وتە ساۋاتتى, ءبىلىمدى, ونەگەلى بولدى. تۇتقىنداعى جىلدارىنان كوپ-كوپ ەستەلىكتەر ايتاتىن. قاراعاندى مەن اقمولانىڭ اراسىندا قوي باعىپتى. ساقىلداعان سارى ايازدا ۇزاق تۇندە قاسقىرمەن الىسقان كەزدەرى دە بولعان. اش قارىنعا ءبىر ءۇزىم قاتقان ناندى تالعاجاۋ ەتكەن ساتتەرى دە از بولماپتى. «ە-ە, ول جىلداردى ەسكە الۋدىڭ ءوزى قيىننىڭ قيىنى ەدى عوي»,– دەپ وتىراتىن جارىقتىق.
اسحات رايقۇل
