بولات احمەتوۆ, استانا قالاسى تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعات پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى: قورشاعان ورتاعا قامقورلىق اۋاداي قاجەت

– سالەمەتسىز بە! بولات يزا­تۋل­لا­ۇلى. استانا اۋماعى قۇرعاق دالادا ورنالاسقاندىقتان, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ قالانى جەلدەن قور­عاۋعا ەرەكشە نازار اۋدارۋدا. جاسىل جەلەكتى قورعاۋ بويىنش­ا ۋاكىلەتتى ورگان رە­تىندە سىزدەر قانداي ءىس-شارالار جۇرگىزۋدەسىزدەر؟
– قالانى ورمان اعاشتارىمەن قورعاۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسىمەن جاسىل بەلدەۋدى قۇرۋ جۇمىستارى باستالعان بولاتىن. ۇستىمىزدەگى جىلى استاناداعى جاسىل بەلدەمەنىڭ جالپى اۋماعى 16 584 گەكتاردى قۇرادى, ونىڭ ىشىندە 11 502,2 گەكتار جەردە ورمان اعاشتارى وسۋدە, وندا شامامەن 9,6 ميلليون اعاشتار مەن 1,8 ميلليون بۇتالى اعاشتار بار. استانا قالاسىنىڭ اۋماعىنداعى جاسىل بەلدەۋدى كۇتىپ-باپتاۋ ماقساتىندا 2005 جىلى «استانا ورمانى» جشس قۇرىلعان بولاتىن.
قازىرگى ۋاقىتتا, جاسىل بەلدەۋ اۋماعىندا جانۋارلاردان قوياندار, ال قۇستاردان قىرعاۋىلدار بار. قۇستاردىڭ سانىن ءوسىرۋ ماقساتىندا «استانا ورمانى» جشس قۇستار­دىڭ ىشىندە قىرعاۋىلداردى ءوسىرۋدى تاڭدادى. 2010-2011 جىلدارى 160 قۇس ساتىپ الىندى. قىرعاۋىلدار بەلسەندى كوبەيۋدە, ءۇش جىل ىشىندە ينكۋباتسيا جولىمەن جۇمىرتقالاردان 1210 بالاپان, ولاردىڭ ىشىندە 762 -ءسى جاسىل بەلدەۋ اۋماعىنا شىعا­رىلدى. جوعارىدا اتالعان ءىس-شارالارمەن قاتار, جاسىل بەلدەۋدە تۇرعىندارعا ارنالعان دەمالۋ ورىندارىن قۇرۋ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلۋدە.  وسى ماقساتتا 2011 جىلدىڭ جازىنان باستاپ جا­سىل بەلدەۋدىڭ وڭتۇستىك-باتىس اۋماعىنىڭ №8 تەلىمىندە ەنى 3 مەتر, ۇزىندىعى 4127 مەتر بولاتىن جانە ۆەلوشاباندوزداردىڭ  دەمالۋى­نا ار­نالعان ءۇش بەسەتكاسى بار بەتى اسفالتپەن جابىلعان ۆەلوجول سالىندى. بولاشاقتا وسى ۆەلوجولدىڭ ۇزىندىعىن 12 شاقىرىمعا جەتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.

– اتى-ءجونىم – ايبەك جان­جىگىتوۆ. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءالى دە بولسا ساپاسىز بەنزين ساتۋشىلار كەزدەسۋدە. وسىنداي ساپاسىز بەنزين جانە ديزەلدى جانارماي ساتاتىن كاسىپورىندارعا قاتىستى قانداي شارالار قابىل­داناتىن بولادى؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيالىق كودەكسىنە جانە «مۇ­ناي ونىمدەرىنىڭ جەكە تۇرلەرىنىڭ اينالىمىن جانە ءوندىرۋدى مەملەكەتتىك باسقارۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا سايكەس, ۋاكىلەتتى ورگان قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگىمەن كەلىسە وتىرىپ, مۇناي ونىمدەرىنىڭ اينالىمى جانە ءوندىرىسى سالاسىندا ادام ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا, قورشاعان ورتاعا كەلتىرىلەتىن زياندىلىقتى تالداۋ جانە باعالاۋدى جۇرگىزەدى, ءوندىرىس­تىك تولقۇجاتتاردى بەكىتەدى. تەحنيكالىق رەتتەۋ جانە مەترولوگيا كوميتەتى ءوز قۇزىرەتى اياسىندا تەحنيكالىق رەتتەۋ تۋرالى زاڭمەن بەكىتىلگەن تالاپتارعا مۇناي ونىمدەرىنىڭ سايكەستىگىن باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرادى.

– قايىرلى كۇن! مەن, ايبارشا باتىربەكقىزىمىن. ەلوردامىزداعى قوقىستاردى قايتا وڭدەۋ كەشەنى تۋرالى بىلگىم كەلەدى. مۇندا قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جانە سۇرىپتاۋ قالاي جۇرگىزىلەدى؟
– ايبارشا, استاناداعى قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ جانە قايتا وڭدەۋ كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى «التىن-تەت» جشس-ءنىڭ ينۆەستيتسيالىق قارجىسى ەسە­بىنەن, يسپاندىق «يمابە يبەريكا» تەحنولوگياسى بويىنشا جۇزەگە اسى­رىلدى. قايتا وڭدەۋدىڭ جوبالىق قۋاتتىلىعى قالدىقتاردىڭ جىلىنا 250 مىڭ تونناسىن قۇرايدى. قايتا وڭدەۋدىڭ ايتىلعان ۇلەسى 20-30 پايىز. جوبادا قالا اۋماعىنان جينالاتىن بارلىق قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ جانە ولاردى ەكىنشىلىك شيكىزات رەتىندە قايتا وڭدەۋ قاراستىرىلعان.
باستاپقى كەزەڭدە 4 ءتۇرلى ءونىم, اتاپ ايتساق, پەت (پوليەتيلەنتەرەفتالات) فلەكستەردەن جاسالعان بەتتىك پلاستينالار, جىلۋ ۇستاعىش ماتەريالدار (ەكوۆاتا), پوليەتيلەن تۇيىرشىكتەرى, پەت بوتەلكەلەردەن فلەكستەر وندىرىلەتىن بولادى.
جاڭا پوليگون دا يسپاندىق تەحنولوگيا بويىنشا سالىنعان, بريكەتتەلگەن قالدىقتار جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ سول جەردە كومىلەتىن بولادى: پوليگون ۇياشىعىنىڭ تۇپكى جاعى قورشاعان ورتاعا زياندى اسەردى ازايتۋ ءۇشىن گەومەمبرانامەن جابىلعان.

– قالامىزدىڭ كەي جەر­لەرىندە جاسىل جەلەكتەردى كەسىپ نەمەسە ءبىر ورنىنان ەكىنشى ورىنعا الماستىرىپ, قايتا وتىر­عىزىپ جاتادى. جاسىل جە­لەكتەردى كەسۋگە نەمەسە قايتا وتىرعىزۋعا قانداي جاعدايدا رۇقسات بەرىلەدى؟
– جاسىل جەلەكتەردى كەسۋگە نەمەسە قايتا وتىرعىزۋعا رۇقسات استانا قالاسى ءماسليحاتىنىڭ شەشىمىمەن بەكىتىلگەن «استانا قالاسىنداعى جاسىل جەلەكتەردى كۇتىپ-باپتاۋ جانە قورعاۋ ەرەجەلەرىنىڭ» نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى. قالا قۇرىلىسى قۇجاتتامالارىمەن كەلiسiلگەن جانە بەكiتiلگەن قۇرىلىس وبەكتiلەرiن نەمەسە باسقا دا ورنالاستىرۋ جاعدايىمەن قامتاماسىز ەتەردە, ينجەنەرلiك كورiكتەندiرۋ وبەكتiلەرiن جەر ءۇستi قاتىناستارىنا قىزمەت كورسەتەردە, سونداي-اق اپات جانە توتەنشە جاعدايلاردى جويۋ­دا, سونىڭ iشiندە ينجەنەرلiك كورiكتەندiرۋ وبەكتiلەرiندە جاسىل جەلەكتەردى كەسۋگە رۇقسات بەرىلەدى.  استانا قالاسىنداعى مەملەكەتتiك سانيتارلىق-ەپيدە­ميولوگيالىق قاداعالاۋ ورگانىنىڭ تۇجىرىمداماسى بويىنشا, تۇر­عىن ءۇي جانە تۇرعىن ەمەس ءۇي-جايلار نورماتيۆتەرiنە سايكەس, جارىقتاندىرۋ دەڭگەيiن ورنىنا قايتا كەلتiرگەندە, سونىمەن بىرگە جاسىل جەلەكتەردiڭ ساپالىلىعىن جانە تۇرلiك قۇرامىن جاقسارتۋ قاجەت بولعان جاعدايدا دا جاسىل جەلەكتەردى كەسۋگە رۇقسات ەتىلەدى.

– استانالىق بايان دايىروۆامىن. مەنىڭ مىنانى بىلگىم كەلەدى: باس قالا پوليگونىنا ءوت­كەن جىلى قانشا قالدىق تاسىلدى جانە وسى جينالۋلار بويىنشا قانداي دا ءبىر نورماتيۆتەر بار ما؟
– بايان, پوليگونعا 2011 جىلدا بارلىعى 350 497,10 توننا قالدىقتار تاسىلدى. اتاپ ايتار بولساق, «استانا تازارتۋ» جشس – 150 066,72 توننا, «تەحسەرۆيس استانا نس» جشس – 75 258,20 توننا, «استانا-تازالىق» جشس – 18 059,18 توننا, قۇرىلىس قالدىقتارى – 48 342,40 توننا, ىشكى كۆارتالارالىق تازارتۋ بويىنشا – 8 521 توننا قالدىقتى سىرتقا شىعاردى. جويۋعا جاتاتىن قالدىقتار كولەمىن جوسپارلاۋ مالىمەتتەرىنە تۇرعىن ۇيلەر جانە مادەني-تۇرمىستىق ماندەگى وبەكتىلەر ءۇشىن انىقتالاتىن تۇرمىستىق قالدىقتاردىڭ جينالۋ نورماسى جاتادى. پوليگوندا قابىلداناتىن قالدىقتاردىڭ تاۋلىكتىك كولەمى: قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردىڭ 4000 تەكشە مەترىن  نەمەسە 800 تونناسىن قۇرايدى, سونىڭ ىشىندە شامامەن 200 تونناسى قۇرىلىس جانە وندىرىستىك قالدىقتار ۇلەسىندە, قالعان 600 تونناسى قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتار ۇلەسىندە.
استانا قالاسى تۇرعىندارىنىڭ سانى شامامەن 750 مىڭ ادام دەپ ەسەپتەيتىن بولساق, ورتاشا ەسەپپەن العاندا, ءاربىر استانالىق كۇن سايىن 0,01 تەكشە مەتر  قاتتى تۇرمىستىق قالدىق (قتق)  شىعارادى, ايىنا – 0,3 تەكشە مەتر قتق, جىلىنا – 3,6 م3 قتق شىعارادى. وسىلايشا, 2000 جىلى قابىلدانىپ, ودان ءارى قاراستىرىلماعان اعىمداعى جيناقتالۋ نورماسى ادام باسىنا جىلىنا بار بولعانى 1,1 تەكشە مەتر قتق قۇرايدى. دەگەنمەن, قالا ءوستى, دامىدى, شوعىرلاندى ەمەس پە. تۇرعىنداردىڭ سانى ءوستى, جانە سوعان سايكەس تۇرعىنداردىڭ شىعاراتىن قالدىق كولەمى دە ءوستى. سول سەبەپتى, اكىمدىكپەن قالا ءۇشىن قتق جيناقتالۋىنىڭ جاڭا نورماسى ازىرلەندى. ەندىگى مىندەت – قوعامدىق تىڭداۋلار وتكىزۋ, جانە قر ەكولوگيالىق كودەكسىنە ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس, وسى جيناقتالۋ نورماسىن استانا قالاسىنىڭ ءماسليحاتىنىڭ شەشىمىمەن.

– بولات يزاتۋللاۇلى, «جاسىل جەلەك – جانعا سايا» دەپ جاتامىز. سولاردى قورعاۋ اياسىندا ەلوردا تۇرعىندارىنا قانداي ۇسىنىس بەرەسىز؟
– سۇراعىڭىز ورىندى. وسى جەردە جاسىل جەلەكتەردىڭ ءبىر ادامعا شاققانداعى سانىن باتىس ەلدەرىمەن سالىستىرساق, ولاردىڭ سانى بويىنشا ءبىز بىرنەشە ەسە قالىپ قويعاندىعىمىزدى اتاپ وتكىم كەلەدى. ەگەر باتىس ەلدەرىندە ءبىر ادامعا 22-25 اعاشتان كەلەتىن بولسا, استانا قالاسىندا 14 اعاشتان كەلەدى. سوندىقتان, ەلوردامىزدىڭ ءاربىر تۇرعىنىن اعاشتاردى, گۇلزارلاردى, بۇتالى اعاشتاردى, گازونداردى ايالاۋعا جانە گازوندار مەن گۇلدەردى تاپتاماۋعا سىندىرماۋعا شاقىرعىم كەلەدى, سەبەبى ول – ءبىزدىڭ فلورامىز. باقتاردا بولعاندا قوقىستى جاقپاڭىزدار, تەمەكى تۇقىلىن تاستاماڭىزدار. تابيعات – ورتاق ءۇيىمىز. سوندىقتان وعان قامقورلىق كورسەتىپ, كۇتىپ ۇستاۋعا اتسالىسايىق.

گۇلبارشىن وكەشقىزى