ەلىمىزدىڭ كولىك-لوگيستيكا سالاسى – ەكونوميكانىڭ جەتەككۇشى
ن.ءا.نازارباەۆ «قازاقستان-2050: قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى جولداۋىندا «شالعاي وڭىرلەردى نەمەسە تۇرعىندارىنىڭ تىعىزدىلىعى جەتكىلىكتى ەمەس وڭىرلەردى ومىرلىك ماڭىزدى جانە ەكونوميكالىق قاجەت ينفراقۇرىلىم وبەكتىلەرىمەن قامتۋ ءۇشىن ءبىز «ينفراقۇرىلىمدىق ورتالىقتار» قۇرۋعا ءتيىسپىز. بۇل ءۇشىن كولىك جۇيەسىنىڭ وزىڭقى ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋدى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت» دەگەن سالماعى اۋىر مىندەت قويعانى بەلگىلى.
الگىندە ايتقان, الداعى 30-40 جىلدىڭ نەگىزگى ترەندتەرىن تىزە كەتكەن «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى جاريالانعاننان كەيىن ەكى جىل ەكشەلىپ, پرەزيدەنتتىڭ ارنايى جارلىعىمەن 2014 جىلدىڭ 13 قاڭتارىندا «كولىك جۇيەسى ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ مەن ينتەگراتسيالاۋدىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» قابىلدانعان ەدى.
قىسقاشا قايىرساق, ونىڭ ءناتيجەسىندە 30 مىڭ كم اۆتوموبيل جولدارى مەن 8,2 كم تەمىرجول كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ, جاڭعىرتىلادى; ساپالى قىزمەت كورسەتۋ تالاپتارىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن بۇكىل تەمىرجول ۆوكزالدارى, اۋەجايلار, اۆتوبەكەتتەر ستاندارتقا سايكەستەندىرىلەدى; تۇرعىندار سانى 100 مىڭ شاماسىنداعى ەلدى مەكەندەر تۇراقتى اۆتوبۋس مارشرۋتىمەن قامتاماسىز ەتىلەدى, بارلىق اۋەجايلار يكاو تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەتىندەي ساپادا جابدىقتالىپ, تەڭىز پورتىنىڭ جۇك ارتۋ, تاسىمالداۋ كولەمى 40%-عا دەيىن ارتادى. جالپىلاي العاندا, بارلىق كولىك تۇرلەرى بويىنشا ترانزيتتىك جۇك 2 ەسە, جولاۋشىلار تاسىمالى 1,5 ەسە ارتىپ, قازاقستان لوگيستيكالىق تيىمدىلىكتى باعامدايتىن LPI كورسەتكىشى بويىنشا 88-ورىننان 35-ءشى ورىنعا «سىلەۋسىن سەكىرىس» جاساۋى ءتيىس. ءيا, ونىڭ ورىندالۋى ۋاقىت ەنشىسىندە دەيىك. دەگەنمەن, كورسەتكىشتەردىڭ كوز جەتپەس كوكجيەكتەي كورىنبەيتىنىنە بۇگىنگە دەيىن تىندىرىلعان ءىرى جوبالار سەنىم ۇيالاتادى.
«باتىس قىتاي-باتىس ەۋروپا» ءدالىزى
«ۇلى جىبەك جولى» دەيتىن تاريحتىڭ قويناۋىندا وشكىندەپ قالعان ۇعىمدى جاڭا زامانعا لايىقتاپ قايتا جاڭعىرتقان 8445 شاقىرىمدىق ءاۆتودالىزدىڭ قازاقستاندىق بولىگى اياقتالۋعا جاقىن. جوبا باستالعالى بەرى 1727 شاقىرىم جول كۇردەلى ءجوندەۋدەن ءوتتى. ءىرى ترانزيتتىك باعىتتارعا بارىپ قوسىلاتىن اۆتوبان تاياۋ جىلدارى قازاقستان, رەسەي, بەلارۋس, قىتاي جانە باتىس ەۋروپا ەلدەرىن دانەكەرلەۋشى ءدالىز رەتىندە ەكونوميكاعا سونى سەرپىن بەرەدى.
بيىل جىل سوڭىنا دەيىن ءتورت وبلىستىڭ اۋماعىن كەسىپ وتەتىن 157 شاقىرىم جول پايدالانۋعا بەرىلمەك. سونداي-اق شىمكەنت پەن رەسەي قالالارىن, تاراز بەن الماتى اراسىن جالعايتىن بولىك تە انە-مىنە اعىنداعان كولىك نوپىرىنە كەنەلەدى.
ال, كەلەسى جىلى الماتى-قورعاس, تاشكەنت-شىمكەنت, شىمكەنت-جامبىل وبلىسىنىڭ ەلدى مەكەندەرى ارالىعىنداعى جولدا قۇرىلىس جۇمىسى قارقىندى جۇرمەك.
«ودان بولەك, ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ترانسشەكارالىق ءاۆتودالىزدى تارامداتىپ, ءوز ىشىمىزدە «ورمەك سالاتىن» ورتالىق-وڭتۇستىك, ورتالىق-شىعىس, ورتالىق-باتىس اۆتوجولدارىنىڭ قۇرىلىسى باستالىپ كەتكەن. جالپى ۇزىندىعى 4 شاقىرىمعا سوزىلاتىن تاقتايداي تەگىس جول ىسكە قوسىلار بولسا, ەلىمىز ارقىلى وتەتىن اۆتوموبيلدەردىڭ جۇك تاسىمالى كولەمىن 1,5 ەسە كوبەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سالىستىرما ءۇشىن ايتار بولساق, ول كورسەتكىش بىلتىر 1,56 ملن توننانى قۇراعان.
بۇل ورايدا, ەلىمىزدىڭ يندۋستريالىق, ساۋدا-لوگيستيكالىق قارقىنى جاعىنان كوش باسىندا تۇرعان الماتىنىڭ اينالما جولىنىڭ دا ماڭىزى زور» دەيدى قر ينۆەستيتسيا جانە دامۋ جونىندەگى مينيسترلىگى اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتىنىڭ توراعاسى مەرەكە پىشەمباەۆ.
اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتىنىڭ بەرگەن مالىمەتىنشە, ازىرگە اتالمىش جوبا كونتسەسسيالىق كەلىسىم نەگىزىندە دايىن, ياعني ينۆەستيتسيانى قاجەت ەتەدى. ۇزىندىعى شامامەن 65,5 شاقىرىم بولاتىن اينالما جول سالىنسا, اۋزى-مۇرنىنان شىققان الماتىداعى كولىك كەپتەلىسىن جەڭىلدەتىپ قانا قويمايدى, سونىمەن قاتار شاھار سىرتىندا وندىرىستىك-لوگيستيكالىق تىزبەكتىڭ قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
قيىرلاردى جالعاعان قتج
البەتتە, ۇلتتىق تاسىمالداۋشى دەگەن ۇلكەن اتاققا لايىق قۇرىلىم – قازاقستان تەمىر جولىن وسى بەت العان قالىپتان جازباي رەفورمالاۋ كوپ كۇرمەۋدىڭ ءتۇيىنىن شەشەدى.
وسى ورايدا, بيىل تامىزدان باستاپ وتاربالار ويقاستاي باستاعان جەزقازعان-بەينەۋ (1036 كم) جانە ارقالىق-شۇباركول (214 كم) تەمىرجول باعىتىن سالانىڭ ۇلكەن تابىسى دەپ اتاۋعا بولادى. جاڭا رەلس تۇسكەن ايماقتار جاندانىپ سالا بەرگەنىنە سول توڭىرەكتە اشىلعان 3,5 جاڭا جۇمىس ورنى, كەلەشەكتە سالىناتىن 2 مەكتەپ, 2 بالاباقشا, 204 تۇرعىن ءۇيدىڭ ءوزى ايعاق.
البەتتە, قازاقستان تەمىر جولىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى قولعا العان قوماقتى شارۋاسى – تەمىر جول سالاسىنىڭ مۇلىك-مۇكامالىن ەسكى-قۇسقىدان ارىلتۋ. 2009-2012 جىلدار ارالىعىندا «Alstom», «General Electric», «Talgo» سىندى الەمدىك اتى بار وندىرۋشىلەرمەن بىرلەسىپ اشقان استاناداعى تەپلوۆوز, ەلەكتروۆوز, جولاۋشىلار ۆاگوندارىن قۇراستىرۋ زاۋىتتارى, پەتروپاۆل مەن ەكىباستۇزداعى جۇك ۆاگوندارى زاۋىتى كەڭەس وكىمەتىنەن بەرى وزگەرىسسىز كەلە جاتقان سالانىڭ «جاباعى ءجۇنىن ءبىر تۇسىرۋمەن» قاتار, وتاندىق ءوندىرىستى ورىستەتىپ, مىڭداعان ادامداردىڭ تابىستى ماماندىقتان ناپاقا ايىرۋىنا العىشارت جاسادى.
ەندى سونى سانمەن سارالاساق, تەك بىلتىردىڭ وزىندە «الماتى-اتىراۋ», «استانا-اتىراۋ», «الماتى-پەتروپاۆل» باعىتىنداعى ءۇش قۇرام تالگو ۆاگوندارىمەن جابدىقتالدى. ال, اعىمداعى جىلى №79/80 «استانا-شىمكەنت», №49/50 «الماتى-اقتوبە» باعىتتارىنداعى جولاۋشىلار ءىشى ۇياداي يسپان ۆاگوندارىمەن ساپارلاۋ باقىتىنا يە بولدى.
وسىلايشا «جولاۋشىلار تاسىمالى» اق-نىڭ جاڭا ۆاگونداردى ىسكە قوسۋمەن بىرگە, قىزمەت كورسەتۋدىڭ ۇلتتىق ستاندارتىن العا ۇستاپ, ۇيدەن 40 قادام ۇزاپ شىققان جولاۋشى-ءمۇساپىردىڭ اجەتىنە جارايتىن ۇساق-تۇيەكتىڭ بارىنە كوڭىل بولە باستاۋى دا لايىقتى باعاعا لايىق.
«قتج» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ كەڭەسشىسى يۋري لاۆرينەنكونىڭ ايتۋىنشا, وسى ۇدەمەن ۇلتتىق تاسىمالداۋشى جۇك تاسىمالى ۆاگوندارىنىڭ پاركىن دە جاڭارتۋعا كوشتى. ايتالىق, 2020 جىلعا دەيىن بىرتىندەپ ساتىپ الۋ جولىمەن 18533 ۆاگون اۋىستىرىلادى. سونداي-اق, ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسى بازاسىندا ۇلتتىق لوگيستيكالىق وپەراتور قۇرىلدى. ول تەك تەمىر جول عانا ەمەس, «ەسىكتەن ەسىككە دەيىن جەتكىزىپ بەرۋ» ۇستانىمىمەن تاپسىرىستى تياناقتى تىندىراتىن قۇرىلىم رەتىندە دامىماق.
اقتاۋ پورتى
اقتاۋ پورتى, ءبىر قاراعاندا, شاعىن كورىنگەنمەن, كاسپيدەگى ەكسپورت-يمپورت جۇك اينالىمىنىڭ 30%-ىن اتقارىپ وتىرعان ايلاق ەكەن. ءبۇگىنگى تاڭدا ءوز جوبالىق كۇشىنىڭ شەگىندە جۇمىس ىستەپ جاتقان پورتتىڭ تۇتىنۋشىلارى جىل وتكەن سايىن ارتۋدا, سول سەبەپتى اۋماعىن كەڭەيتىپ 3 قۇرعاق جۇك تەرمينالىن سالۋ قولعا الىندى.
جەكەلەي ايتار بولساق, 2012 جىلى قوسالقى ايلاقتىڭ گيدروتەحنيكالىق قالقانى سالىندى, بىلتىر تابانى شەگەندەلدى, سونداي-اق سينگاپۋرلىق كاسىپورىنمەن بىرىگىپ, IPD كومپانياسى قۇرىلدى. ال, بيىل جەلتوقسان ايىندا سىيىمدىلىعى 1,5 ملن توننا استىق تەرمينالى پايدالانۋعا بەرىلمەك. جوبا تولىقتاي تامامدالعاندا, اقتاۋ پورتىنىڭ جۇك وتكىزۋ مۇمكىندىگى جىلىنا 20,5 ملن تونناعا دەيىن جەتەدى. پارسى شىعاناعىنا تۇركىمەنستان ارقىلى تەمىر جولدان سۇرلەۋ سالعان قازاقستاننىڭ «تەڭىز قاقپاسى» دا كەلەشەكتەن كوپ ءۇمىت كۇتتىرەدى.
قورىتىندىلاي ايتقاندا, ەلىمىزدىڭ كولىك-لوگيستيكاسى قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ جەتەككۇشى ەكەنىن سوڭعى جىلدار اڭعارتىپ تاستادى.
ويتكەنى, جاڭا جول سالىنعان, رەلس تۇسكەن, اۋە قاتىناسى اشىلعان ايماقتاردىڭ بويىنا قان جۇگىرە باستاعانىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ جاتىر.
وسىندايدا ەلباسىنىڭ «ءجۇز جەردەن زاۋىت, فابريكا اشايىق, بىراق ونىڭ ءونىمىن تاسىمالدايتىن كولىك-لوگيستيكا بولماسا, ەڭبەك ەش بولادى» دەگەن ءسوزىنىڭ وزەكتىلىگىن تاعى دا ەسكە الامىز.
ادىلبەك جاپاق
